Prostaja mova żyła i razvivałasa para dobrych viekaŭ, pakul nie zastupiła jaje polskaja, biełaruskaja i rasiejskaja. I vidać nie nabudzie ŭze litaraturnaha charaktaru. Ale i tak zastaniecca vielkim kulturnym skarbam.

Jak ja raniej pisaŭ, ludzi z-pad Sakołki i Biełastoka šmat viakoŭ havaryli taksamo jak na Vilenščynie i Navahradčynie. I ŭsiudy tam taksamo nazyvali svaju movu – prostaj (prostym jazykom). Navat až pad Mińskam, jakoha poŭnaja histaryčnaja nazva heto – Mińsk Litoŭski, bo byŭ (i jest) jašče Mińsk Mazaviecki. A Litoŭski tamu što ŭ Litvie, ad nazvy hetaho kraju-państva, u jakim usiudy hučała mienavita prostaja mova. Kancylarski jazyk Vialikaha Kniažastva Litoŭskaha byŭ padobny, ale nie da kanca. Jazyk u dakumantach va ŭsim śviecie nie taki jakim havorać ludzi.

Skul tedy ŭziałoso, što ludzi stali nazyvać svaju movu prostaj? Kažuć tamu, što prostyja ludzi tak havaryli. Ja nie da kanca z hetym zhodny. Bo pa „staraprostu” havaryli jašče litoŭskija kniazie – Kiejstut, Vitaŭt, Jahajło… Prostaj movaj pasłuhoŭvalisa toža bajary (pakul nie apalačylisa), a paźniej navat vučanyjy ludzi. Hetu movu dobra viedau aŭtar „Pana Tadeusza”, a ŭ Mińsku Litoŭskim pramaŭlaŭ na joj Józaf Piłsudski.

Tamu ja bolš schilny tłumačyć nazvu svajej karennaj movy tym, što była jana dla ludziej, jakoju pasłuhoŭvalisa, prostaj u paraŭnanni z kancylarskaj ruskaj, polskaj, nie kažučy pra łatyniu. Carkoŭna-słaviański jazyk toža byŭ štučny.

Prostaja mova nie stała samastojnaj i aficyjalnaj, ale stała asnovaj litaraturnaj biełaruskaj movy i nacyjanalnaj identyfikacyi Biełarusaŭ. I heta je najbolšaja jaje histaryčnaja vartaść. Kab nie prostaja mova, nie było b biełaruskaj movy i Biełarusaŭ jak narodu, jak i samoj Biełarusi jak państva. Tamu treba pakinuć joj naležnaje miesca i značeńnie ŭ historyi hetaj ziamli. Bo prostaja mova – nie dyjalekt ci havorka, heta asobnaja mova, jakaja jakraz adychodzić u niabyt. A ciapierašniaja biełaruskaja mova ad svajej pieršakrynicy šmat čym adroznivajecca. Novymi słavami i nakšym vymaŭleńniem.

Tak skłałasia, što adviečnaja mova majho rodnaha Vostrava heta histaryčny čysty prosty jazyk. Bo j heta siało vielmi starynnaje, pra što śviedčyć jaho nazva. Pavodle zachavanych dakumantaŭ, da jakich ja dakapaŭso, majmu Vostravu sama mienš 500 let.

Prosty jazyk sfarmavałso u vyniku spolnaha pražyvannia pierad viakami ŭ hetaj čaści śvietu ludziej dvoch etnasaŭ – słavianaŭ i bałckich jaćviahaŭ. Tamu ŭ prostaj movie vielmi mnoho słoŭ bałcka-jaćviaskich. Jany toža zastalisa da našych časoŭ i ŭ nazvach rečak abo viosak čy familiach-nazwiskach, zusim niezrazumiełych dla ciapierašnich ludziej kramia vučonych. Takich nazvaŭ proćma, jak u majoj vakolicy Słoja, Sakałda, Planty, Trejgli, Radel, Kiškiel…

Kab pakazać, što prosty jazyk heta asobnaja histaryčnaja mova, a nie miascovaja havorka (gwara, dialekt), ja spisaŭ i spisvaju dalej pieradusim słovy, jakich nima ni ŭ biełaruskaj, ni ŭ polskaj movie, abo nakš (charašej) hučać i roźniacca vymaŭleńniem.

A voś pieršaja častka spisanych mnoju prostych słovaŭ sa smakavitaj movy majho Vostrava jak častki daŭniaha Kraju „prostaj movy”. Jany jašče nieŭparadkavanyja pad litary alfabetu (bo jakoha?) i nie padzielanyja tematyčna.

ha? – co?, czego?, proszę?

šychawać – mieć szczęście, por. biał. šancavać

dafadkowy – skłonny do jakiejś choroby

dwor – podwórko, przestrzeń poza domem, por. pl wyjść na dwór

zakucnik – komornik, konfiskator

stogiar – dureń, tępak, što staisz, jak stogiar? – co tak stoisz, jak dureń?

chabiel – kochanek, gach

krušnia – sterta uzbieranych polnych kamieni usuniętych z ornych zagonów

kamiel – dolna część pnia drzewa

łašt – rząd porąbanych drew, ułożonych do wyschnięcia

sechało – rozum, jon biaz sechała – on nie ma rozumu

bałbatać – mówić co ślina na język przyniesie

łabanda – jw., plotkara

hryža – kłótnia, swarka, nadojadanie komuś

smaha – pragnienie (picia)

gierga – krzemień, hubka, krzesiwo

bašłyk – kaptur płaszcza

razora – bruzda

skiba – orna ziemia przewrócona spod pługa

skibka – kromka chleba

skarynka – skórka od chleba

kał – brud, błoto; ten sam rdzeń posiadają też kałtyha (brudaska, niechluja) oraz kałdoba (wybój na drodze)

biło – szczytek łóżka

tryba – dukt leśny

Jurak Chmialeŭski