Як гэта балюча – развітвацца з родным краем! Тады, у канцы лета, падчас апошняга падарожжа па ваколіцах сваёй вёскі, аб гэтым не думалася зусім. Здавалася, што паездкі і далей будуць працягвацца. А зараз, ужо ў Польшчы, засталіся толькі ўспаміны, якімі хочацца падзяліцца.

Хачу расказаць вам пра сваю Дзятлаўшчыну. Гэта незвычайнае месца, край нашмат больш старажытны, чым здаецца з першага погляду.

Першае, на што тут можа звярнуць увагу падарожнік, гэта вялікая колькасць валуноў – спадчына ледавіка, які калісьці пакрываў тэрыторыю Беларусі. Часам трапляюцца камяні велізарных памераў. Пра некаторыя з іх апавядаюць цікавыя легенды, у якіх хрысціянскія традыцыя перапляліся з паганскімі.

Першая з іх звязана з камянём у вёсцы Студзіроўшчына, што знаходзіцца на памежжы Дзятлаўскага і Слонімскага раёнаў. Згодна з легендай у Студзіроўшчыне нават ужо ў хрысціянскія часы жыхары працягвалі шанаваць сваіх старых багоў. Яны вялі адасобленае жыццё, не любілі чужынцаў, а падчас голаду ці засухі прыносілі ахвяры багам каля вялізнага валуна, вакол якога потым узніклі вясковыя могілкі. Вельмі рэдка, але здараліся і чалавечыя ахвяры. Звычайна забівалі таго, хто нейкім чынам зганьбіў сябе. А найвялікшай ганьбай лічылася ажаніцца ці выйсці замуж за чужынца. Аднойчы ў ахвяру вырашылі прынесці дзяўчыну, якая пакахала хлопца з іншай вёскі. Яе схапілі і прывялі на капішча. Але як толькі мужчыны хацелі забіць яе, неба пацямнела, выбухнуў гром. Дзяўчына знікла, а невядомая сіла адкінула валун з капішча на некалькі кіламетраў. Зараз ён ляжыць у полі, паміж Студзіроўшчынай і суседняй вёскай Парэчча. Мясцовая жанчына-краязнаўца, якая расказала гэту гісторыю, кажа, што часам валун пакрываецца чырвоным імхом і не раіла каля яго фатаграфавацца, бо камень мае дрэнную для чалавека энергетыку.

Другога валуна „з легендай”, на жаль, не атрымалася ўбачыць на свае вочы. Знаходзіўся ён каля дарогі, паміж вёскамі Дварэц і Боркі. Не ведаю чаму, але валун нейкім чынам замінаў працаўнікам калгасу, якія напэўна скінулі яго ў яму і закапалі. Мясцовыя называлі яго „Анёлаў камень”. У ХІХ стагоддзі ў Борках і Дварцы знаходзіліся маёнткі роду Пратасевічаў. Згодна з легендай, боркаўскія Пратасевічы ўзялі на выхаванне дзяўчыну з сям’і збяднелых сваякоў. Яна зацяжарыла ад кагосьці з парабкаў і нарадзіла дзіця. Калі пан аб гэтым даведаўся, то быў раз’юшаны. Баючыся расправы, дзяўчына вырашыла збегчы ў суседні маёнткак у Дварцы. Але аб уцёках даведаліся, пан выслаў сваіх слугаў на конях у пагоню. Разумеючы, што не дасць рады ўцячы, дзяўчына пачала ў дарозе маліцца да Дзевы Марыі і раптам яны з дзіцём ператварыліся ў камень. Пры гэтым адна палова была вышэйшая за другую. Праследавацелі праскакалі міма. Легенда расказвае, што людзі з чыстай душой, звычайна дзеці, могуць убачыць на гэтым камяні анёла…

Ну а трэцяя легенда звязана з валуном, што знаходзіцца ў кіламетры ад вёскі Горка. Валун мае незвычайную форму брамы. Кажуць, што ў мінулым праз гэтую браму мог праехаць вершнік на кані і быццам бы так зрабіў расійскі цар Пётр І, калі быў у гэтых мясцінах падчас Паўночнай вайны. З цягам часу валун настолькі абсеў у зямлі, што прапаўзці праз адтуліну можна толькі на каленях. Рабіць гэта дастаткова небяспечна, бо ад абвальвання яго ўтрымлівае толькі старое высахлае дрэва. Але людзі едуць да горкаўскага валуна, упрыгожваюць яго ручнікамі і кветкамі, бо вераць, што калі пралезуць пад ім, то змогуць вылечацца ад хваробаў. Пры гэтым існуе меркаванне, што калі чалавек мае вялікія грахі, валун зваліцца на яго!

Віктар Пачук