Pa prostu / Па-просту

  • Płacz zwanoŭ

    19.Szalony kamandant z Sannikoŭ

    Pośle taho, jak letam 1944 r. Krasnaja Armia prahnała ad nas hitleraŭcaŭ, z zaniatych viosak na front brali maładych mużczyn. Tak mabilizavali miż inszym Kola K. z Sannikoŭ – apuściełaj cipier vioski pad Krynkami, pamiż Kruszynianami i Szaciłami. Jon naradziŭso ŭ 1916 r. Za polskim…ЧЫТАЦЬ ДАЛЕЙ / CZYTAJ DALEJ

Po pudlaśki / По-пудляські

RSS і Facebook

Яшчэ пра суд у 1931 г. у Вільні          і Паўліка з Вулькі

У папярэднім нумары Часопіса Сяргей Чыгрын, наш надта плённы супрацоўнік са Слоніма, апублікаваў копію судовага прыгавору заходнебеларускім актывістам з 1931 г. Гэта настолькі важны гістарычны дакумент, што нельга каб астаўся ён без рэха. Для нас на Беласточчыне з увагі найперш на Васіля Лукашыка, аднаго з абвінавачаных, якога судзілі ў Вільні як усяго 19-гадовага тады хлапчука. У 1930-х пражываў ён у Беластоку. Захаваўся тайны рапарт з тых часоў, у якім ён названы „najczynniejszym działaczem białoruskim [w Białymstoku] w kierunku skrajnie lewicowym”. Васіль Лукашык гэта аднак даволі таямнічая постаць. Яго біяграфія да канца невядомая, асабліва адкуль у Беластоку раптам з’явіўся такі беларускі актывіст, у дадатку з рэдкім тут нетутэйшым прозвішчам. Я ім пацікавіўся таму, што „за савета” нейкі час быў ён настаўнікам у вясковай школе ў маім Паўднёвым Востраве. Шокам было для мяне, калі я даведаўся, што крыху пазней, на пачатку нямецкай акупацыі гітлераўцы зрабілі яго ажно бургамістрам Беластока. Я сабраў звесткі і напаміны пра яго з друку і інтэрнэту. Некаторыя інфармацыі, на жаль, ёсць супярэчлівыя, пра шмат чаго з яго жыцця наогул нічога невядома. Хаця гэтым павінны заняцца гісторыкі, вырашыў я па-журналісцку спісаць біяграфію гэтага незвычайнага і даволі таямнічага мне чалавека. Тое, што атрымаецца, пастараюся апублікаваць у адным з бліжэйшых нумароў. Чытачам напэўна будзе гэта цікава, паколькі пра жыццё і дзейнасць Васіля Лукашыка можна было б напісаць сенсацыйную кніжку, а то і зняць трылер.

Будынак Акруговага суда ў Вільні, у якім судзілі беларускіх актывістаў (архіўнае фота)
Будынак Акруговага суда ў Вільні, у якім судзілі беларускіх актывістаў
(архіўнае фота)

У тым жа прыгаворы суда ў Вільні з 1931 г. я звярнуў увагу, што з пасярод дзевяцёх асуджаных большасць былі гэта яшчэ надта маладыя людзі. Наймалодшаму споўнілася, падумаць, усяго толькі 13 гадоў. Усе былі абвінавачаныя ў вельмі жорсткім злачынстве – падрыхтоўцы ўзброенага паўстання супраць Польшчы з мэтай далучэння паўночна-ўсходніх зямель да СССР. Тадышніх беларускіх грамадскіх дзеячаў судзілі накшталт сённяшніх тэрарыстаў. Кожнага з іх суд засудзіў пасадзіць у цяжкую турму. Каго на два, каго на чатыры, а каго і на восем гадоў.

Гэты судовы працэс паказвае, што даваенныя польскія суды ў адносінах да беларусаў былі яўна несправядлівымі. Асуджалі па загадзе ўладаў, якія ў тэрыторыю на ўсход ад Беластока эканамічна амаль не інвеставалі, а ў дачыненні да беларускіх масаў праводзілі палі­тыку дыскрымінацыі. Каб надта не бунтаваліся супраць прыгнёту, трымалі іх як на пастронку, загадваючы судам жорстка караць, калі дамагаліся паляпшэння ўмоў жыцця і большых нацыянальных правоў. Найменшы зрух у грамадстве адразу душылі пры дапамозе паліцыі і менавіта судоў.

Тыя дзевяцёх актывістаў, якіх у 1931 г. судзілі ў Вільні, не былі тэрарыстамі. Дамагаліся толькі адмену палі­тыкі Варшавы ў дачыненні да беларускіх і праваслаўных грамадзян ІІ Рэчы Паспалітай. Змест прыгавору паказвае, што дзейнічалі яны і пад уплывам камуністычнай прапаганды з усходу. Няма што, аднак, таму здзіўляцца. Тая прапаганда трапляла на падатлівы грунт, асабліва лозунгі тыпу „палі, лугі – всё это будет ваше!”. Насланыя Масквою камуністычныя агітатары доўга не мусілі пераконваць несвядомых на самой справе мужыкоў, пражываючых у прымітыўных саламяных бедных хатках, дзе на кучы пражывала пад дзесяць і больш асоб усяго на 30-40 квадратных метрах „жылля”. Дзе часта быў холад і голад…

Пра амаль рабскі вобраз жыцця сялян і рабочых у даваеннай Польшчы цяпер мала хто і ўспамінае. У польскіх школах вучні спазнаюць гэты перыяд з цалкам іншага боку. Фільмы пра той час таксама прадстаўляюць надта ідэалізаваны і несапраўдны вобраз. Таму, што паказваць праўду было б сорамам для цяперашняй Польшчы, яе еўрапейскага і дэмакратычнага аблічча, бо ж з’яўляецца спадкаемніцай славутай Другой Рэчы Паспалітай.

Памалу вымірае пакаленне беларусаў, якія помняць яшчэ жыццё ў даваеннай Польшчы. Іх жудасныя часта аповеды пра той час гаснуць таксама ў памяці дзяцей і ўнукаў. Добра, што прынамсі былі яны спісаны шматлікімі пісьменнікамі ды журналістамі і выйшлі друкам. На нашых старонках найбольш ярка сваё пакутніцкае жыццё на Гайнаўшчыне „за польскім часам” апісаў памерлы нядаўна Васіль Петручук, аўтар славутых „Крышынак”. Журналісты і карэспандэнты „Нівы” паспелі яшчэ спісаць успаміны пра штодзённае жыццё беларусаў Беласточчыны ў міжваенны перыяд, якія ў 2001 г. былі апублікаваныя ў тоўстай кніжцы. Але гэтая, часта горкая праўда пра той час да польскага чытача і так не дойдзе, тым больш не праб’ецца да польскіх гісторыкаў. На шчасце маладое пакаленне – так палякі як і мы беларусы – на ўсё гэта глядзяць больш спакойна, жывуць перадусім сённяшнім днём і сваёй будучыняй.

Каб тыя дваццаць міжваенных гадоў не засталіся ў нашай памяці і гісторыі выключна ў чорных колерах, нельга забываць, што той час быў – асабліва для беларускай моладзі –даволі рамантычны. Так як у выпадку Паўліка з Вулькі на Бельшчыне, героя артыкулаў з „Ч”. Іх аўтар – Яўген Семянюк, архітэктар, які вядзе ў фейсбуку старонку пра мінулае родных Рыгораўцаў, пацікавіўся незвычайным жыхаром суседняй вёскі, калі трапіў на ягоны дзённік, пасланы на нейкі конкурс у Варшаву. Запісы Паўліка паказваюць, як шукаў ён для сябе спосабу на жыццё ў рэаліях даваеннай Польшчы, не аглядаючыся на суседзяў, якія з дзеда-прадзеда абраблялі гаспадарку не ўводзячы ніякіх інавацый. Не далучыўся і да такіх, як тыя суджаныя ў Вільні, хаця гэты рух шумеў і вакол яго.

Далейшым лёсам Паўліка з Вулькі пацікавілася Анэта Прымака-Онішк, вядомая даследчыца бежанства 1915 г. і аўтарка кнігі пад такім жа загалоўкам. У Мінску адшукала яна старэйшую дачку Паўліка, якая шмат чаго яшчэ расказала пра свайго надзвычай энергічнага бацьку. У выніку атрымаўся надта цікавы артыкул, які публікуем вось у гэтым нумары.

Юрка Хмялеўскі

Галоўны рэдактар

 

Пакінуць адказ

Ваш адрас электроннай пошты не будзе апублікаваны.

Календарыюм

Гадоў таму

  • у верасні

    1040 – У 983 г. вялікі князь Уладзімір на чале дружын, аснову якіх складалі дрыгавіцкія і крывіцкія воі, рушыў супраць яцьвягаў. Армія перайшла па землях сёньняшняй Беласточчыны і паводле „Повести временных лет” як напісана „Въ лето 6491 иде Володимир на …ЧЫТАЦЬ ДАЛЕЙ / CZYTAJ DALEJ

Календарыюм / Kalendarium

Сёньня

  • (258) – 25 верасьня 1765 г. у Гузаве (зараз Мазавецкае ваяв.) нарадзіўся Міхал Клеофаc Агінскі – дзяржаўны дзеяч, дыпламат, кампазітар (памёр 15.10.1833 г. у Флярэнцыі (Італія), дзе пахаваны ў пантэоне Санта Кручэ).
  • (175) – 25.09.1848 г. у Магілёве нар. Вацлаў Федаровіч, краязнавец, калекцыянер, юрыст, член-карэспандэнт Кракаўскай АУ. З 1884 г. жыў у Віцебску, працаваў намесьнікам старшыні Віцебскай вучонай архіўнай камісыі. Пісаў артыкулы па гісторыі краю ў „Витебские губернские ведомости”. Памёр 11.01.1911 г. у Рызе, пахаваны ў Віцебску на могілках касьцёла сьв. Варвары.
  • (148) – 25 верасьня 1875 г. у в. Асаўцы Кобрыньскага павету нарадзіўся Сяргей Паўловіч, настаўнік, нацыянальны дзеяч. У 1925-1928 гг. быў дырэктарам Віленскай Беларускай Гімназіі. Адзін з кіраўнікоў Таварыства Беларускай Школы. За беларускую, патрыятычную дзейнасьць пазбаўлены правоў навучаньня. Актыўна выступаў супраць палянізацыі беларускага насельніцтва. Між іншым быў рэдактарам дзіцячага царкоўна-культурнага часопіса „Снапок” (у 1937-1939 гадах), аўтарам школьных падручнікаў ды дапаможнікаў на беларускай мове. Памёр 16.09.1940 г. у Вільні, пахаваны на праваслаўных Свята Ефрасіньнеўскіх могілках.
  • (110) – 25.09.1913 г. у в. Нобель Пінскага павета нар. Сяргей Грахоўскі, беларускі пісьменьнік. У 1936 г. закончыў літаратурны факультэт Мінскага пэдагагічнага Інстытута, працаваў рэдактарам на Беларускім радыё. У 1936 г. рэпрэсаваны, 10 гадоў быў у лагеры. У  1946 – 1949 гг. выкладаў рускую мову і літаратуру ва Урэцкай сярэдняй школе на Случчыне. Пасьля паўторна арыштаваны і сасланы на вечнае пасяленьне ў Новасібірскую вобласьць. Пасьля рэабілітацыі ў 1955 г. вярнуўся ў Беларусь, працаваў на радыё, у часопісах „Бярозка”, „Вясёлка”. Першы верш надрукаваў у 1926 г. У 1973 і 1983 гг. выдаваліся яго „Выбраныя творы” ў 2 тамах. Памёр 11.12.2002 г. у Менску, пахаваны на Усходніх могілках.
  • (109) – 25.09.1914 г. у Зэльве Гродзенскага пав. нар. Аўген Смаршчок, праваслаўны сьвятар, старшыня Саюза Беларусаў у Бэльгіі. Рукапаложаны ў сан сьвятара Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы (БАПЦ) у 1950 г., быў адным з ініцыятараў і арганізатараў БАПЦ у Бэльгіі. Памёр 25.09.1984 г. у Грэверы каля Лювэну ў Бэльгіі.
  • (102) – 25-28.09.1921 г. у Празе адбылася Першая Усебеларуская Канфэрэнцыя – сход прадстаўнікоў беларускіх арганізацыяў з Заходняй Беларусі, Латвіі, Летувы, Нямеччыны, Чэха-Славакіі. Прысутныя падтрымалі прынцып поўнай незалежнасьці ды непадзельнасьці Беларусі. Між іншым удзельнікі сходу сьцьвердзілі, што лічаць ворагамі беларускага народу кожнага хто прызнае Рыжскі мірны трактат, які падзяліў беларускія землі між Расею і Польшчу. Прысутная на канфэрэнцыя была беларуская дзеячка родам з падбеластоцкіх Агароднічак Вера Маслоўская (Матэйчук).
  • (85) – 25.09.1938 г. у Краснасельскім каля Ваўкавыска нар. Вячаслаў Целеш, мастак і беларускі дзеяч у Латвіі. Жыве ў Рызе. Віншуем!
  • (58) – 25.09.1965 г. у Гільдэсгайм у Нямеччыне памёр Міхась Маскалік (нар. 18.03.1903 г. у Гарадзеі), каталіцкі сьвятар усходняга абраду, беларускі хадэцкі дзеяч.

Новы нумар / Novy numer

Папярэднія нумары

Copyright © 2023 Czasopis