Pa prostu / Па-просту

  • Płacz zwanoŭ

    Na dopyt uziaty byŭ miż inszym Ramuald Rajs „Bury”

    Pra toje, dzie buduć padłożany miny, kromie manciora wiedaŭ jaszcze jaho spolnik, jaki byŭ felczaram (sanitariuszam) u szpitali ŭ Staroj Wilejcy. Tolko ŭ listapadzie 1948 r. mancioru ŭdałoso zwiazacca z dochtaram Marozam. Ad peŭnaj kabiety, jakaja pryjechała da Biełagardu z Biełastoka, dawiedaŭso, szto leczyć jon…ЧЫТАЦЬ ДАЛЕЙ / CZYTAJ DALEJ

Po pudlaśki / По-пудляські

  • Hapčyna vnučka

    Siête stałosie v marciovi.

    Porankami šče trochi moroziło, ale dniom sonečko dobre hrêło, sniêh davno rozstav napreč. Posliêdnich para dion pohoda była vže vesnianaja.Agata šparko išła z dočkoju na prystanok, vony vybralisie do Biłostoku do dochtora. Marjola raz-po-raz pudbihała, starajučysie pospiêti za materoju, a siête ne było takoje proste…. ЧЫТАЦЬ ДАЛЕЙ / CZYTAJ DALEJ

RSS і Facebook

Kraj „prostaj movy”. Słoŭnik „prostaj movy” (2)

Nie daje mnie spakoju, jakimi literami pisać pa prostu. Mnie zdajecca, što najlapiej rabić heto klasyčnaj biełaruskaj łacinkaj. Adnak nie ŭsie sa mnoju pahadžajucca. Kažuć, našto tyja litary z „hačykami”, kali možno ŭsio pisać polskim alfabetam. Miž inšym zviarnuŭ mnie na heta ŭvahu susied u majom Vostravie, jakomu – jak skazaŭ – zručniej było b čytać maje teksty pa prostu, kali b usio było zapisana polskimi literami. Tak skazaŭ mnie i moj kaleha ŭ Mińsku, z jakim ja pabačyŭso, kali nidaŭno byŭ ŭ Biełarusi. I nie tylko adnosiłaso heto da tekstaŭ pa prostu, ale i kiryličnych pa biełarusku.

Prostaja i biełaruskaja movy ŭsio-taki nakšyja ad polskaj. Najpierš tym, što nam nie abyścisa ad u-karotkaha (ŭ), jakoha ŭ polskim alfabecie nima. Jano pirajšło albo ŭ literu ł, albo w. I jak tedy nam pisać takija słava jak „Aŭstralja”? Ałstralja? Heto ž zusim nie padychodzić, ciažko navat vymaŭlać. Tamu, skažamo, Tamara Bołdak-Janoŭskaja piša ŭ našym časopisie teksty pa prostu polskimi literami, ale bez u z „hačykom” joj nie abyścisa.

Pašpart z 1917 roku 10-letniaha tady žyciela Vostrava kala Krynak... (Fatahrafji aŭtarak)
Pašpart z 1917 roku 10-letniaha tady žyciela Vostrava kala Krynak… (Fatahrafji aŭtarak)
... i vastraŭskaja chata, jakaja pomnić toj čas (Fatahrafji aŭtarak)atahrafji aŭtarak)
… i vastraŭskaja chata, jakaja pomnić toj čas (Fatahrafji aŭtarak)

Padumać tylko, što ŭže bolš jak sto let tamu vučanyja ludzi šukali lepšaha varyjantu dla zapisu tutejšaj movy. Vileńskaja Naša Niva vychodziła tedy „raz u tydzień ruskimi i polskimi literami”. Ale tedy ŭže i stali ŭvodzić č zamiest cz, š zamiest sz i ž zamiest ż (zastalisa litery ł i w). A čamu heto tak pamianiali? Na maju dumku zrabili heto „palityčno” – kab vyrazno pakazać, što hety jazyk zusim nakšy čym polski.

Naša łacinka maje jašče dla minie i piakniejšuju estetyku čym polski alfabet, jaki taki zvyčajny i prosty. Kirylica heto toža naš vielki kulturny skarb, bo na joj spisana dla nas usio śviatoje carkoŭnaje, pravasłaŭnaje. U joj schavany navat naš genetyčny kod… Ale cipier na kirylicy redka chto z nas čytaje, maładyje jaje často zusim nie viedajuć.

Tamu lepšaja budzie tut łacinka. Choć dobra viedaju, što pravia nichto ŭ nas nie piša literami z „hačykami”, tylko sz, cz, ż, to ja pakul pakinu š, č, ž. Z pavahi da estetyki takoha zapisu i kab naviazać da tych że vučonych z pačatku XX vieku, jakija dumaju dobra viedali što robiać. U 1917 roku takuju ideju padtrymali jašče i Niemcy, jakich ličać že razumnymm narodam. Kali našy dziade i pradziede ŭ balšynstvie byli ŭ biežanstvie, niamieckaja administracja vydavała tut pašparte (dowody osobiste) z rubrykami na niamieckaj i biełaruskaj (łacinkaj) movach. Niadaŭna taki pašpart prypadkam znajšoŭ ja ŭ svajom Vostravie. Byŭ jon vydadzieny ŭ 1917 roku ŭ Sakołcy majmu ziemlaku, jaki tedy mieŭ usiaho 10 let. U pašparcie jest hetaho chłopčyka fathrafija. Tam rubryki tak paznačany:

  1. Pawiet:
  2. Numer pašpartu:
  3. Hdzie žywie:
  4. Imia i prozwišče:
  5. Kali radziŭsia:
  6. Hdzie radziŭsia:

A cipier dadaju nastupnyja słovy, da majho „Słoŭnika prostaj movy”.

buchta – głęboka woda, miejsce w rzece lub stawie o mulistym głębokim dnie

krypa – koryto wyżłobione z grubego pnia drzewa, ustawione przy studni do pojenia krów i koni

kalwo – pojedyncze źdźbło, krzaczek, sadzonka rośliny

dziaha – pasek od spodni

kłub – biodro

skaby – żebra

żywot – brzuch

łupy – wargi (nieco wulgarnie)

kiła – przepuklina

parszuk – wieprz

nakszy – inny

barysz – zakrapiany alkoholem finał aktu kupna-sprzedaży, np. konia na targu (targowano się o cenę, nawzajem uderzając się dłońmi, na płask, a potem szło się do gospody wypić „barysz”)  .

 

Jurak Chmialeŭski

Пакінуць адказ

Ваш адрас электроннай пошты не будзе апублікаваны.

Календарыюм

Гадоў таму

  • У красавіку

    – 9(21).04.1835 г. у Віцебску нар. Ялегі Пранціш Вуль (сапр. Элегі Францішак Карафа-Карыбут), беларускі паэт. Удзельнічаў у  студзенскім паўстаньні, за што быў сасланы ў Сібір. Апошнія гады жыцьця правёў у Варшаве, дзе з Вінцэсем Каратынскім і Адамам Плугам стварыў беларускі …ЧЫТАЦЬ ДАЛЕЙ / CZYTAJ DALEJ

Календарыюм / Kalendarium

Сёньня

  • (192) – 21.04.1833 г. у Мастаўлянах нар. Віктар Отан Каліноўскі (пам. 6.11.1862 г.), родны брат Кастуся Каліноўскага. Вучыўся ў Сьвіслачы, Гародні, Маскве, Пецярбургу. Вывучаў старадаўнія беларускія і літоўскія рукапісы. Сабраў каля 5000 рукапісаў і кніг, прысьвечаных Старабеларускай дзяржаве. Памёр на сухоты.
  • (122) – 21.04.1903 г. у Барысаве нар. Мікола Аляхновіч, літаратурны крытык ад 1926 г. Закончыў літаратурна-лінгвістычнае аддзяленьне пэдагагічнага факультэта БДУ, працаваў навуковым супрацоўнікам Інстытуту Літаратуры і Мастацтва АН БССР. У 1936 г. быў рэпрэсаваны, у ссылцы на Калыме (1938 – 1942), у Іркуцкай і Карагандзінскай абласьцях. У 1957 г. рэабілітаваны, жыў у Ленінградзе. Памёр 9.04.1959 г.
  • (102) – 21.04.1923 г. памёр Ігнат Канчэўскі, паэт, філёзаф і публіцыст (нар. у 1896 г. у Вільні), аўтар эсэ „Адвечным шляхам” (Вільня 1921) пра драматызм гістарычнага лёсу Беларусаў.

Новы нумар / Novy numer

Папярэднія нумары

Усе правы абаронены; 2025 Czasopis