На Юрыя ў Кажанах над Нарваю. Прыхадское свята там у канцы верасня – на Уздзвіжанне Крыжа Гасподняга, бо так высвенчана была цяперашняя царква, якую пабудавалі ў 1886 г. Паводле гістарычных звестак ранейшая была Георгіеўская і таму па сёння ўрачыста адзначаеца тут і гэтае свята. Кажанскі прыход старадаўні, дакументы згадваюць пра яго ўжо на пачатку ХVII ст. Магчыма ўжо раней стаяла там царква, паколькі праваслаўе ў гэтым кутку замацавалася яшчэ ў ХVI ст., бо так датаваны храм у суседнім Суражы. 

Тут на моцна праваслаўных некалі землях цяпер пераважаюць католікі. Аднак на Юрыя ў царкве ў Кажанах вернікаў было нямала. Шмат, праўда, прыезджых, але і тутэйшыя яшчэ трымаюцца, і пачуць можна нават мясцовую гаворку. 

Настаяцелем там цяпер айцец Ян Койла, які калісь быў дырэктарам Радыё Артадоксія. Разам з некалькімі бацюшкамі дастойна адслужыў ён літургію. Сама царква прыгожа адноўленая і задбаная. Але так як ва ўсіх прыходах безупынна трэба штосьці там рамантаваць. Айцец Ян сказаў, што ў бліжэйшых планах ёсць аднаўленне царкоўнага бруку, паколькі каменная агарожа ў многіх месцах ўжо проста развалілася. Спецыялісты выцанілі кошт інвестыцыі на амаль мільён злотых. Такіх грошай прыхаджане самі сабраць не ў змозе. Але настаяцель не падае духам, разлічваючы на ўспамажэнне звонку ад улад, устаноў і прыватных спонсараў. Прысутныя ў храме не пашкадавалі на гэта грошай, хто колькі мог паклаў у каробачку, з якою святар прайшоўся.

Набажэнства завяршылася традыцыйным Крэстным ходам вакол царквы. Тады вернікі былі сведкамі чагосьці незвычайнага. Я таксама ўслед за многімі глянуў уверх і на небе, цэнтральна над храмам, пабачыў рэгулярны круг светлыні – вянок ні то воблачны, ні то штучны нейкі, дыяметрам 20-30 метраў. Нешта таямнічае, цудоўнае. На прысутных выклікала гэта аграмаднае ўражанне. Такі знак многія ўспрынялі як асаблівае благаслаўленне.

Пры ўваходзе на царкоўны пляц былі таксама два страганы-лаўкі з ледзянцамі, „мачкамі”, ветрачкамі і іншымі цацкамі. Гэта здаўна неад’емны вобраз нашых царкоўных фэстаў. Звычай яшчэ трымаецца, хаця не ў такім маштабе як калісь. Памятаю даўнія фэсты са свайго дзяцінства паўвеку ўжо таму. Было шматлюдна і вельмі калярова. 

На Юрыя ездзілі мы з бацькамі фурманкай у Юраўляны. Ад таго і пайшла назва гэтай вёскі, – ад Юр’еўскай царквы менавіта. Само свята безумоўна мае яшчэ язычніцкі радавод. Гэта адаптаваны хрысціянамі культ Ярылы, бога вясны і ўрадлівасці. 

Назва Юраўляны распаўсюдзілася толькі ў XVII ст. Раней былі гэта Паплаўцы або хутчэй за ўсё Паплавічы. У маім падкрынскім і сакольскім старонні можна заўважыць пэўную рэгулярнасць калі гаворка пра назвы мясцовасцей. Ёсць тут цэлы рад вёсак з канцоўкай -чы – Малявічы, Шчасновічы, Кнышэвічы, Сукавічы, Гаркавічы (непадалёк Юраўлян), а за Крынкамі Лапічы і Жылічы. Усе яны надта старадаўнія. Далей уздоўж ракі Свіслачы пераважаюць назвы з канцоўкай -аны – Азяраны, Ласіняны, Крушыняны, Лужаны. Гэтыя вёскі крыху ўжо малодшыя. Таму як у люстэрку відаць, што гэтыя словы, якія пераважна нам незразумелыя, адпавядаюць рознаму паходжанню людзей, якія тут перад вякамі пасяліліся. У дадзеным выпадку гэта два народы, дзве культуры. А былі таксама іншыя. 

У маім наваколлі коратка існавала яшчэ адна Юр’еўская царква – у Шудзялаве. Пабудавалі яе ў 1900-1907 г.г., а галоўнымі фундатарамі былі ўладальнік маёнтку Слойка Аляксандр Анненкаў і яго жонка папечыцельніца Вольга. У жніўні 1915 г. храм узарвалі расійскія войскі, а ў трыццатых гадах католікі раскідалі муры, а з цэглы, з якой былі пастаўлены, пабудавалі сённяшні касцёл.

Калі гэты храм існаваў, быў ён тут вялікім праваслаўным цэнтрам. Можна толькі ўявіць сабе як выглядала тады прыхадское свята. У „Гродзенскіх епархіяльных ведамасцях” з 1904 г. ёсць справаздача з гэтай падзеі. У ёй напісана, што на Юрыя ў Шудзялаве былі натоўпы народу пад тры тысячы вернікаў. Самае цікавае гэта тое, што людзі з суседніх прыходаў у Востраве і Самагрудзе прыбылі на свята Крэстным ходам. З харугвамі наперадзе ішлі пяць вёрст. Выглядала гэта самавіта і – як адзначыў аўтар справаздачы – благотворно действовало на толпу. Падчас літургіі братчыкі стаялі ў царкве з запаленымі свечкамі.

Ажно не верыцца, што так было ў нас на Юр’я. Калі? Сто і крышку гадоў таму.

Юрка Хмялеўскі