Abławu ŭ Harkawiczach Niemcy zarhanizawali ŭ nacze. Akrużyli wiosku i ludziej zahnali ŭ szkołu. Śpiarsza zrabili pieratrus-rewizju ŭ 27-mi chatach. Chadzili z sołtysam, jaki wioŭ ich na padworki i kazaŭ, chto tam żywie. Niemcy szukali sawieckaj litaratury i rużja. U Harkawiczach szmat chto ŭ 1930-ych…

A tak rok raniej pra kałchoz u Słoi pisała „Pabieda” (gazeta wychodziła ŭ Sakołcy): (…) 1 kwietnia 1940 r. u naszym sakolskim rajonie pa inicjatywie sialan z wioski Słoja (Szudziałaŭski sielsawiet) 57 haspadarak biadniakoŭ i siaradniakoŭ zhadzilisa złuczycca ŭ kałchoz. Raszenniem Sakolskaho rajispałkomu kałchozu imia…

Nidaŭno minuło 70 let ad baluczaj tragedii, jakaja zdaryłasa ŭ Harkawiczach. Za Niemca, 8 marca 1942 r., hitleraŭcy razstralali tam dziewiacioch życialej. Pry darożcy za wioskaj, dzie adbyłasa egzekucja, da dzisia staić niewialiki kamienny pomniczak. Ale mało chto wiedaje, szto była heto czaść bolszaj akcji….

U 1946 r. na Sakolszczynie było ŭsio jaszcze nadto nispakojno. Choć druhaja mirawaja wajna ŭże skonczyłasa i minaŭ druhi rok adkul prawaliŭso front i sawieckaja armia prahnała zhetul „Hitlara”, to mużykam pa wioskach nie dawali spakoju ŭsiakaj maści bandy. Abakradali ich, bili i nie raz…

Żywuczy ŭ Waliłach-Stancji agent „Halina” mieła społku z nimieckimi kanfidentami – susiedkaj Marysiaj U. i jaje naraczonym folksdojczam Paŭłam Sojkaj (pachodziŭ z Ślonska, z Tychaŭ), jaki pracawaŭ jak pierawodczyk dla Gestapa. Marysia mieła dwoch bratoŭ, pracawali na poszcie ŭ Biełastoku. Adzin, Wacak, toża byŭ kanfidentam…

Niemcy zapisali Stasiu jak agenta Gestapo pad pseŭdanimam „Halina”. Da kanca wajny było tolko paru miesiacaŭ. Stasia żyła dalej u brata ŭ Hardaku, ale czasto bywała ŭ baćkoŭ u Kruszynianach. Tam joj raskazwali, szto jakraz adbywajecca ŭ wioscy, a najbolsz pra partyzantaŭ. „Halina” waroczałasa ŭ…

Za Niemca ŭ Kruszynianach żyło wielmi mnoho ludziej, utraja bolsz jak cipier (uliczwajuczy dacznikaŭ). Najbolsz u hetaj tatraskaj wioscy było Makaloŭ, prawasłaŭnych. Z takoj familjaj adnych tolko Alaksandraŭ żyło tut dziewiacioch. Trochi było i katolikaŭ. Usie życieli – tatary i chryścijanie – hawaryli nie inaczaj…

Alosza S. z Komataŭcaŭ u 1953 r. jak świedak u sprawie Stefana W. raskazwaŭ, szto ŭ 1932 r. zapisaŭso da Kamunistycznaj Partii Zachodniaj Biełarusi i byŭ u joj da kanca, da jaje rospusku ŭ 1938 r. Jaho zrabili skarbnikam, a potym sakratarom jaczejki. Pierszy raz…

Na Zachodniaj Biełarusi ŭ 30-ch letach razszumiełasa kamuna. Mużyki, najczaściej maładyja chłopcy i dziaŭczata, horbaju kinulisa ŭ hety ruch, spadziawajuczysa szto skienie jon pryhniot „panskaj” Polski. Padbuchtoryli ich toża balszawickija agitatary. Prawadyrom Kamunistycznaj Partii Zachodniaj Biełarusi na Sakolszczynie byŭ Siarhiej Prytycki z Harkawicz kala Szudziaława….

U Krynkach żywuć ludzi, jakich familia – Bach. Ich kaliś było tut mnoho, asbienno adrazu pa wajnie. Jany pierabralisa ŭ pustyja żydoŭskija chaty z Parecz, jakija zastalisa za hranicaj. Sama familia Bach – hiermanskaja. Pajawiłasa jana pad Krynkami, jak siudy kaliś paczali zjażdżać fabrykanty z…