Deseť liêt tomu, u 2011 roci, ja provjôv svôj liêtni urlop na Pudlašy, pryjiêchavšy z žonkoju i dočkoju z Prahi na ciêły lipeń. Žyli my v Biêlśku, u žônčynych baťkôv, de załožyli sobiê stału „bazu”, ale dosyć často kursovali mižy Biêlśkom i Biłostokom, de žyli moja mama, starejšy syn Igor i brat Alik. Jiêzdili my tože do bližšych i daliêjšych znakomych, z diêłom i bez daj diêła, u inšy mistia: Kleniki v Čyžôvśkuj gmini, Ščyty v Vurlanśkuj i Rutku v Dubićkuj. Našu vuśmiliêtniu Marylu, kob jôj ne zavelmi nudiłosie z dorosłymi, my z Halinoju zapisali na etnografično-muzyčny varštaty „Liêto z tradycijeju” v Muzeji Małoji Baťkuvščyny Dorofiêja Fijonika v Studzivodach, kotory začynalisie deś u seredini lipenia i tiahnulisie dva tyžni. I dobre zrobili: tyje zaniatki dla diti na Fijonikovych varštatach byli natôlko cikavy, što Marylka prosto zabyvała pro ostatni sviêt. I zaniatki veli ne tôlko po-biłoruski čy po-pôlśki, ale i po-svojomu! Ja tohdy peršy raz pobačyv, jak dočka može byti absolutno ščasliva, pokidajučy nas na ciêły deń i zajmajučysie vyklučno svojim. Ono koli babcia Nadia z Halinoju zabirali jijiê na bilśkovy rynok, kob prymiêruvati razny ciuchi, tohdy vona na jakiś čas zabyvała pro Studzivody.

Toho liêta na Pudlašy byv dla nas odin velmi važny cerkovno-simiêjny praznik – Sviatych Apostołuv Petra i Pavła, kotory prypadaje 12 lipenia. Môj tesť, jaki nazyvavsie Petro, kažny rôk velmi uročysto odznačav deń svojoho patrona, to značyt, posli słužby v cerkvi vôn sprošuvav svojakôv na hostinu do sebe. U 2011 roci praznik Petra i Pavła byv podvôjno uročysty, bo tohdy prypała jakraz 50-a ročnicia joho šlubu z babcioju Nadioju. Povna chata hosti, čuť ne nove vesiêle…

Ale ja tut zhaduju toje liêto 2011 roku z pryčyny inšoho praznika, menš važnoho dla našoji simjiê. 7 lipenia (24 červenia po staromu styli) byv deń narodženia Sviatoho Jana Chrystitela (Predtiečy). Tradycijny praznik z „odpustom” – Jana – prochodit u siêty deń štoroku v Pasynkach. Tudy na Jana my pojiêchali vsiê, to značyt, ja z mojimi divčeniatami i babcia Nadia z diêdom Petrom. Narodu v Pasynkach zobrałosie tôlizno, što my z Halinoju i Maryloju i ne zaryzykovali vujti do cerkvy. A diêd z baboju vujšli. My pošvendalisie kruhom cerkvy, pochodili trochu po vjosci, nu i zrozumiêło, nakuplali lizakuv i makuv na straganach, jakich pudčas toho Jana v Pasynkach było štuk pjať. I tam koło odnoho stragana ja pobačyv diaďka-cukiernika, kotoroho, jak tôlko sebe pomniu, ja vstryčav čuť ne na vsiêch parafijalnych odpustach na Pudlašy, na jakich pobyvav za svoje žycie. Vôn use razom z žônkoju prodavav svojiê lizaki i maki. U Pasynkach u 2011 roci tože byv z žônkoju. Oboje vže posiviêli jak hołuby. Vony dla mene – ne menšy symbol našoho narodnoho pravosłavja, čym krestny chôd posli liturgiji abo hostina z vypivkoju posli voročania z-pud cerkvy dochaty. My z Maryloju pudyjšli do diaďka i poznakomilisie. Vôn skazav, što nazyvajetsie Michał Ivaniuk i žyve v Biêlśku. A sam pochodit z Plutičuv. Joho baťko vmer, koli jomu było siêm čy vôsim liêt. Joho trochu vychovuvav odin hospodar „zo šlachty”, na kotoroho posli vujny miêła oko UB, bo toj hospodar vernuvsie žyti do Pôlšcy z Angliji. Tôlko mniê zapometałosie z toji rozmovy deseť liêt tomu… Siêtoho diaďka Michała razom z joho straganom ja v svojôm ditinstvi vstryčav kilka razy v rokovi, najčastiêj koło cerkvy v Klenikach, koli v našuj parafiji lude praznovali Všestie (40 dion posli Velikodnia), Spasa (19 serpnia, Preobraženije Hospodnie) i Pjationku (27 pazdziernika, deń Sviatoji Paraskievy Serbśkoji).

* * *

U 1960-ch litach u Klenikach žyło, musit, ne menš čym puvtory tysiačy ludi. A šče ž byli „klenićki koloniji”: Buryćkie, Pudpniska, Slivovo, Tinkuvščyna. Šče tohdy ne začavsie exodus našoho narodu do miêsta. Teper, jak dumaju, u Klenikach i puv tysiačy čołoviêk ne nazbirajetsie. Ale i tak nekiepśko – jak zdajetsie, toj exodus pud kuneć minułoho stoliêtija vydychavsie i demografična sytuacija bôlš-menš stabilizovałasie. Tak što siête sioło šče ciêły čas žyve… Ale v 1960-ch i 1970-ch litach vono ne tôlko žyło, ale i burliło, i šumovało. Ničoho divnoho, što jak tohdy v Klenikach odbyvavsie parafijalny odpust na Všestie abo na Pjationku, to pered cerkvoju stojało, musit, ne menš čym dva desiatki straganuv z cukierkami, raznymi ditiačymi zabavkami i inšym odpustovym tovarom: pistoletami na kapišony i korki razom z amunicijeju, hrebeniami, lusterkami, balonikami na druciku, svistiolikami, piskavkami, lalkami, i čym tôlko chočete…

Mene tohdy vse zdivlało, skôl berutsie takije odpustovy tovary. Koli dovodiłosie byti z mamoju v Biêlsku i Hajnuvci, to tam u „normalnych” sklepach takich rečuv, jakije prodavalisie na straganach u Klenikach, ja ne bačyv. Tomu v ditinstvi mniê dumałosie, što je spicijalny fabryki, kotory vyroblajut takije rečy spicijalno na stragany na parafijalny prazniki. Chto viêdaje, može tak vono było na samum diêli i tohdy, i tak je teper?..

Kromi straganuv z cukierničymi vyrobami i tymi z balonikami na druciku, pud cerkvu pryjizdžali šče i inšy amatory okazijnoho i chutkoho zarôbku. Liêtom use była jak minimum odna „budka z lodami”. Lody naohuł kunčalisie šče do południa, i tyje lude, kotory stojali v cerkvi do kuncia słužby, uže jich ne poprobuvali. Byv čas – čy ne v „gierkovśku epochu” 1970-ch? – što na taki parafijalny praznik pud cerkvu obovjazkovo pryjizdžav samochod z pivom, i otroki z kavaliêrami chlobali tepłovate pivo: vone tože kunčałosie velmi chutko, šce pered tym, jak batiuški vyjdut z cerkvy posli słužby i stanut hovoryti do narodu svoju „nauku”…

Mniê šče pomnitsie, što kotorohoś razu pud cerkvu v Klenikach na Všestie abo na Pjationku pryjiechali kombinatory, kotory proponovali ludiam štoś napodobi hazardu – diś uže ne zhanu dokładno, ale vono było zvezane z kidaniom kostok abo, može, z chovaniom kostki pud troma plastykovymi kubkami – treba było odhadati, pud jakim kubkom kostka znachoditsie… Pomniu, što tohdy môj tato spokusivsie na siêtu zabavu i postaviv kilka złoty. My vyjhrali jakohoś hlinianoho abo gipsovoho olenia abo zajcia, jaki potum prostojav u nas u chati kilka liêt, poka ne vpav na pomôst i ne rozbivsie naniet…

Ale samym nevirohôdnym na koliśnich praznikach u Klenikach, jak diś na vsio toje divlusie, byv stragan z knižkami. U druhuj połovini 1960-ch i peršuj połovini 1970-ch ja ciêły čas odčuvav „knižny hołod”: mniê ciêły čas chotiêłosie čytati, a doma svojich knižok było velmi mało i vsiê vony byli mnoju davno pročytany, i to po kilka razy. Nu a v školi v Horodčyni pozyčali tôlko odnu knižku na tyždeń… Tomu, pomnitsie, odnoho razu ja zakupiv na stragani v Klenikach ažno štyry vydani z koliśnioji seryji Biblioteka Żółtego Tygrysa – to byli knižečki małoho formatu, u kotorych pisali pro razny epizody z času II svitovoji vujny. Takuju knižečku možna było pročytati za odin prysiad – to była masova i velmi popularna na toj čas „literatura faktu”…

Počynajučy deś z 1970-ho roku baťki pozvolili mniê zabirati na klenićki odpusty brata. Ja sadoviv Alika na bagažnik svoho rovera i my jiêchali piščanymi dorohami z našoji koloniji v lachuvśkôj Struzi do Klenik, štyry z połovinoju kilometry. Siêta odlehłosť mniê zapometałasie, bo v toj čas byv u mene rover, kotory miêv „ličnik” kilometruv. Zrozumiêło, brat pud cerkvoju chotiêv i loda, i lizaka, i maka, i vôn rvavsie tože postrylati, bo na kažnum odpusti ja kuplav korki i kapišony (pistolety miêv kuplany raniêj). Ja pozvolav bratovi postrylati do voli tôlko z kapišonuv, a bachnuti z pistoleta na korki tôlko raz abo dva razy, i to ono tohdy, koli baťki ne bačyli. Ne znaju, čy teper pozvalajut na straganach prodavati kapišony i korki, ale tohdy, u našum ditinstvi, nichto ne robiv z siêtoho problemu.

* * *

Zrozumiêłe diêło, što religijny sens takoho sviata jak Všestie, Spasa abo Pjationka dla nas u ditinstvi byv nedostupny. Diêti ne słuchali toho, što hovorat batiuški u „nauci” dla narodu posli słužby. A naveť koli i słuchali, to mało što ponimali. To diś, koli v školi učat religiji, katechet može vsio roztłumačyti i rozkazati. A tohdy, u komunistyčnu epochu, religijny praznik dla diti na vjosci byv okazijeju, kob otrymati od baťkov, didôv abo chryščonych trochu hroša i zakupiti sioje-toje na straganach…

Liêtom 2011 roku, koli my jiêchali na praznik Jana v Pasynkach, pro kotory ja zhanuv na počatku, ja počytav z knihi, jakuju testiova zakupiła v cerkvi v Biêlśku, pro žytie Sviatoho Jana Chrystitela. Kniha nazyvałasie „Житія святыхъ” i była peredrukom vydania z 1913 roku – tohdy vona vyjšła v carśkuj Rosiji v 12 tomach, po odnôm tomi na kažny miêseć. U testiovoji byv tom na miêseć июнь (podług staroho stylu deń narodženia Jana Chrystitela prypadaje na 24 červenia, a podług novoho – na 7 lipenia). O-jak tam pišut pro chrystiny Jana Chrystitela:

Въ восьмой день по рожденіи Предтечи пришли священники и родственники Захаріи въ домъ его для участія въ обряде обрезанія младенца; при этомъ они хотели назвать его именемъ отца — Захаріею. Но мать младенца не соглашалась на то; имея мужа-пророка и родивши пророка-сына, святая Елисавета была и сама исполнена пророческого дара и по пророческомк предведенію настаивала, чтобы ея сына нарекли темъ именемъ, которымъ повелелъ наречь его ангелъ: отъ своего мужа она не могла слышать объ этомъ, – ибо Захарія возвратился изъ храма въ домъ свой, имея какъ бы связанный языкъ, и не могъ разсказать своей супруге, что он виделъ ангела, который благовестилъ ему о зачатіи сына и повелелъ при этомъ наречь ему имя Іоаннъ. Итакъ, наставляемая Духомъ Святымъ, святая матерь называет младенца Іоанномъ — пророчески, какъ она и прежде пророчески познала пришествіе къ ней Матери Божіей, когда говорила: откуду мне сіе, яко приiде мати Господа моего ко мне. Тогда священники и родственники стали знаками вопрошать Захарію, какъ бы онъ хотел назвать младенца. Тотъ испросилъ дощечку и на ней написалъ: «Іоаннъ имя ему». И тотчасъ же отверзлись уста Захарія и языкъ его разрешился отъ узъ немоты, и онъ сталъ говорить, прославляя Бога.

Nu ot, tak diś i zakônču. Byvajte z Bohom, jak koliś kazali lude v nas u Lachach na rozvitanie.

Jan Maksimjuk