Pa prostu / Па-просту

  • Płacz zwanoŭ

    21. Samaabarona i śmierć Żyda Berszki (2)

    Savieckaje vojsko i pahraniczniki spaczatku ŭsich ludziej z hetych troch viosak vyvieźli za Śvisłacz na zborny punkt u Nieparożnicach. Zahadali im usio z saboju zabrać, szto tolko mahli ŭziać na furmanku. Pośle saviety mieli ich parassyłać dalej u Biełaruś. Raptam pryjszoŭ zahad, szto kali chto…ЧЫТАЦЬ ДАЛЕЙ / CZYTAJ DALEJ

Po pudlaśki / По-пудляські

  • Kinoman

    8. Kuneć sielanki

    Nocami z pod ramion krzyżów na rozdrogach sypie się gwiazd błękitne próchno chmurki siedzą przed progiem w murawie to kule białego puchu dmuchawiec Księżyc idzie srebrne chusty prać świerszczyki świergocą w stogach czegóż się bać (Józef Czechowicz, „Na wsi”, 1927) Jak mniê diś dumajetsie, dekada… ЧЫТАЦЬ ДАЛЕЙ / CZYTAJ DALEJ

RSS і Facebook

«Афрыканскія» ручнікі нашых маці

Нядаўна я пазнаёміўся з тэмай масавага і паўсюднага вывазу «малых» элементаў нашай культуры, якімі з’яўляюцца ручнікі і макаткі (розныя вырабы «матэрыяльнай тэхнікі»), якія часта вывозяцца за межы рэгіёна ці краіны. І нават яны беззваротна знішчаюцца рознымі «этна»-натхненнямі. У выглядзе, напрыклад, шыцця сукенак ці іншых прадметаў адзення.

Калісьці, у 2011 годзе, я быў у Малі. Гэта афрыканская краіна, размешчаная ў заходняй частцы кантынента, са сталіцай у Бамако. Гэта былая французская калонія. Гэта краіна з плошчай больш за 1200 000 км2, якая ў чатыры разы большая за Польшчу і ў шэсць разоў большая за Беларусь. Там пражывае каля 14,5 мільёна чалавек. Асноўную частку эканомікі займае сельская гаспадарка (бавоўна, кукуруза, рыс, проса). Малі таксама трэці (пасля Паўднёвай Афрыкі і Ганы) вытворца золата ў Афрыцы. ААН уключае Малі як адну з найменш развітых краін свету. Намінальны ВУП на душу насельніцтва складае 930 долараў ЗША (у Польшчы: 15 400, у Беларусі: 6 300).

Я быў у Малі са сваім сябрам Паўлам Альтгамерам і камандай з MSN з Варшавы. Наша паездка была «паходам» на зямлю дагонаў. Мы збіраліся наведаць сябра Паўла. Гэта быў скульптар Юсуф Дара з вёскі Кунду на зямлі дагонаў. Ён павінен быў прыехаць у Польшчу ў рамках Парку скульптур на Брудне. Альтгамер вырашыў запрасіць Дару ў Варшаву з адмысловай місіяй – пабудаваць «сацыяльную архітэктуру» на аснове афрыканскай традыцыі. Важнае месца для народаў дагонаў займае тогуна – драўляны навес з тоўстым дахам, заснаваны на разьбяных калонах, месца для сустрэч і нарадаў вяскоўцаў-мужчын. Гэта месца сустрэчы, суд, святліца ў адным.

Дагоны – таямнічы народ з Заходняй Афрыкі. Ва ўсходняй частцы Малі, недалёка ад мяжы з суседняй Буркіна-Фасо, ёсць маляўнічы – высокі месцамі на 500 метраў і даўжынёй амаль 200 кіламетраў – разлом Бандыагара. Скарпа, якая цягнецца ў самым сэрцы пустыні, з’яўляецца рэзідэнцыяй дагонаў. Іх насельніцтва налічвае каля 400 000 жыхароў. У асноўным яны займаюцца земляробствам і развядзеннем жывёл, а таксама рамёствамі – плятуць кошыкі, вырабляюць посуд (збаны), лепяць і фарбуюць абрадавыя маскі. Мастацтва дагонаў – адно з самых цікавых ва ўсёй Афрыцы, асабліва маскі (каля 80 відаў) выклікаюць вялікую цікавасць, іх выкарыстоўваюцца падчас фестывалю Сігі, што праходзіць раз у 60 гадоў на працягу 8 гадоў запар. Сігі – фестываль абнаўлення космасу. Падчас гэтага свята дагоны таксама ўшаноўвае памяць пра смерць, якая з’явілася сярод людзей (раней бессмяротных) у выніку зла. Рэлігія дагонаў спалучае ў сабе матывы монатэізму, анімізму з пакланеннем продкам і верай у магію.

Афрыканская маска «Канага» (фота аўтара)
Афрыканская маска «Канага»
(фота аўтара)

Мы таксама былі ў майстэрні Юсуфа ў яго родным горадзе. Там шмат скульптур, у тым ліку і масак. Афрыканскія маскі – велізарная крыніца ведаў пра традыцыі плямёнаў, якія насяляюць гэты кантынент. Гэта духоўная стыхія, а не проста засланенне твару. Маска валодае велізарнай сілай змен і трансфармацыі. Чалавек, які надзявае маску, можа гаварыць іншым голасам, рухацца інакш чым штодня, паводзіць сябе па-іншаму. Гэта таму, што, надзяваючы маску, гэты чалавек становіцца кімсьці зусім іншым. Яго здагадка аўтаматычна размывае межы паміж рэальнасцю і выдумкай, богам і чалавекам, жыццём і смерцю. Чалавек у масцы не гуляе ролі. Ён становіцца той роляй, якую ён прымае. Традыцыйная маска звычайна з’яўляецца цэнтрам маскіроўкі, часам дапоўненай іншымі рэквізітамі. Яна неаддзельная ад чалавечага жыцця.

Культура і яе спадчына маюць важнае значэнне. Не толькі для афрыканскага кантынента, але і для ўсіх месцаў на зямлі. За гэтай спадчынай стаіць шмат праблем, звязаных з ідэнтычнасцю, развіццём і турызмам. На працягу ўсяго перыяду афрыканскіх каланіяльных заваяванняў шматлікія элементы культуры былі вывезены ў Еўропу ў велізарнай колькасці. Яны запоўнілі дзяржаўныя і прыватныя калекцыі і музеі. На думку некаторых экспертаў, ад 85 да 90% спадчыны Афрыкі знаходзіцца па-за межамі кантынента: як у такім выпадку Афрыка і афрыканскія краіны павінны будаваць уласную ідэнтычнасць? Так узнікаюць гэтыя пытанні.

Праблема экспарту культурных твораў закранула і наша старонне. Гэта таксама адбываецца сёння. Як я ўжо казаў, ручнікамі гандлююць і вывозяць гэтак жа, як маскі з Афрыкі.

Ручнік Падляшша традыцыйна асацыюецца з абрадавай культурай у нашых раёнах. Нягледзячы на свой назоў, не служыць для таго, каб пасля мыцця выцерці рукі. Яны маюць сімвалічнае значэнне і магічныя ўласцівасці. Ручнікі – неаддзельныя ад чалавечага жыцця. Служылі ад нараджэння (хрышчэння дзіцяці) да смерці (ён ляжаў на труне альбо ў ёй). Адзін канец палатна сімвалізуе нараджэнне, а другі смерць чалавека. Увесь сакрэт нашага жыцця знаходзіцца ў сярэдзіне,жыццё адбывалася з гэтым ручніком (вяселля, вяселлі, іншыя сямейныя і рэлігійныя святы). Кавалак палатна мудрагеліста вышыты і аздоблены карункамі. Часцей за ўсё гэта былі кветкавыя матывы, узятыя з навакольнай прыроды і рэгіянальных геаметрычных узораў. Гэтыя ўзоры былі своеасаблівым малюнкавым пісьмом. Ручнік таксама павінен быў звязаць нас з Богам і нашымі продкамі і абараніць нас ад зла. Узаемасувязь паміж ручніком і хлебам відавочная, выяўляецца ў звычцы сустракаць гасцей з соллю і хлебам на ручніку. Таксама ручнікамі былі аздоблены прыдарожныя крыжы і капліцы як нейкай ахвярай або ўпрыгожаннем.

Падляшскія народныя ручнікі (фота Міры Лукшы)
Падляшскія народныя ручнікі
(фота Міры Лукшы)

Практычна ў кожным праваслаўным доме ёсць святы кут, прыгожы кут – яго называюць па-рознаму. Часцей за ўсё ён знаходзіцца ў куце «вялікай хаты». Гэта хатні алтар з сямейнымі абразамі. Тут стаяць асвечаныя ў храме велікодныя свечкі і пальмы (вербачкі), якія часта ўпрыгожваюцца такім ручніком.

Як і ў выпадку з Афрыкай, і ў нас тут адбываецца рабаванне элементаў нашай ідэнтычнасці, сямейнай і рэгіянальнай памяці. І без гэтай памяці будзе цяжка зразумець сябе і зразумець іншых.

Ці будзе спадчына нашых бабуль і маці паступова разрабоўвацца?

Гэта добра, калі яна знаходзіцца ў нашых музеях, у нас. Уцалее пад наглядам спецыялістаў. Як, напрыклад, у Бельску-Падляшскім у філіяле Падляшскага музея. Тут знаходзіцца пастаянная выстава «Таямнічы ручнік», прысвечаная музейнай калекцыі народных ручнікоў. Давайце, будзем натхняцца нашай культурай, але яе аб’екты пакінем на месцы!

Давайце, выратуем сябе!

Дарыюш Жукоўскі 

Пакінуць адказ

Ваш адрас электроннай пошты не будзе апублікаваны.

Календарыюм

Гадоў таму

  • ў сакавіку

    455 – 12.03.1569 г. Падляшскае ваяводзтва, якoе знаходзілася ў межах Вялікага Княства Літоўскага, на моцы каралеўскага універсала было інкарпаравана (уключана) у межы Каралеўства Польскага. 455 – 17.03.1569 г. у Заблудаве быў закончаны друк „Евангельля вучыцельнага”. 230 – 24.03.1794 г. пачалося …ЧЫТАЦЬ ДАЛЕЙ / CZYTAJ DALEJ

Новы нумар / Novy numer

Папярэднія нумары

Усе правы абаронены; 2024 Czasopis