11 sakavika 2019 na sajcie Instytutu Pamięci Narodowej (IPN) źjaviłasia paviedamleńnie, što w świetle obowiązującego prawa Romuald Rajs i Kazimierz Chmielowski są (…) niewinni.
Chto taki Romuald Rajs „Bury” – tłumačyć, dumaju, nia treba. Nahadaju tolki, što Kazimierz Chmielowski „Rekin” – heta namieśnik „Buraha”, jaki razam ź im paliŭ vjoski Zalešany, Volka, Špaki, Zani i Kancavizna dy rasstrelvaŭ cyvilnych biełarusaŭ (79 čałaviek) u studzieni-lutym 1946.
U 2005 hodzie IPN zakončyŭ śledztva pad kiraŭnictvam prakurora Dariusza Olszewskiego ŭ spravie dziejnašci addziełu „Buraha” i pryjšoŭ da vysnovy, što hetaja dziejnaść nosiła znamiona ludobójstwa.
A voś ciapier IPN paviedamlaje, što w świetle najnowszych badań naukowych informacje z ustaleń końcowych śledztwa w sprawie „Burego” w wielu obszarach są wadliwe. I robić vysnovu, što za „Burym” i jaho namieśnikam, u śviatle ciapierašnich zakonaŭ, niama nijakaj viny.
Pakolki ja nie juryst, to pakinu pa-za kadram pytańnie, jakim čynam artykuły ŭ piśmie społeczno-historycznym, na jakija paklikajecca kamunikat IPN, upłyvajuć na polskaje zakanadaŭstva i farmalnyja rašeńni ŭ prakurorskich i sudovych raśśledavańniach. Odznaču tolki, što ŭ kamunikacie, jaki apraŭdvaje „Buraha”, ni słovam nia zhadvajecca ab niejkim novym śledztvie ŭ jaho spravie ci ab tym, chto sa śledčych IPN persanalna padpisaŭsia pad ciapierašnim „apraŭdańniem”. Vyhladaje na toje, što jurydyčnuju prablemu vyrašyli historyki i publicysty, a nie prakurory z sudździami.
Z Kazimierzem Krajewskim, adnym z nazvanych u kamunikacie historykaŭ, jakija paličyli śledztva IPN z 2005 hodu wadliwym, pahavaryła Radyjo Svaboda. Akazvajecca, jon pravioŭ „pryvatnaje śledztva” ŭ spravie „Buraha”. „My razmaŭlali z žycharami niekatorych viosak u vakolicy, jakija pryhadvajuć adnosiny z žaŭnierami „Buraha”, z veteranami hetych farmavańniaŭ, – cytuje Krajewskiego Radyjo Svaboda. – Absalutnuju bolšaść pravasłaŭnych biełarusaŭ, ź jakimi mieŭ dačynieńnie „Bury”, nie zabivali, a prosta adpuskali”. I jašče, pavodle hetaha historyka, na karyść „Buraha” śviedčyć taki niemałavažny fakt: „U „Buraha” była mahčymaść spalić nia piać viosak, a značna bolš, ale jon hetaha nie zrabiŭ”. Tamu, robić vysnovu doktar Krajewski, heta nie było ludobójstwo.
Kali kamu cikava, całkam hetuju razmovu možna pračytać na sajcie Radyjo Svaboda. A ja chaču tut paŭtaryć, štó pra „pakłońnikau Buraha” ja napisaŭ u hetym miescy ŭ lutym: „Nijakija polska-biełaruskija dyjalohi piered televizijnymi kamerami ci pa-za imi nikoli nie pierakanajuć ich, što jany ŭzniali na svaje štandary zabojcu i vajennaha złačyncu. Dyj stolki siłaŭ u nas niama, kab vieści takija sprečki i dyskusii z palakami, nia kažučy ŭžo ab tym, kab u takich sprečkach i dyskusijach dakazać svaju racyju”.
Nam treba padbać pra značna važniejšaje: jak pieradać abjektyŭnuju infarmacyju pra toje, što adbyvałasia na Biełastoččynie paśla vajny, najmałodšym pakaleńniam biełarusaŭ, jakija abjektyŭnych histaryčnych pracaŭ nie čytajuć, a na historuju hladziać tak, jak jaje padajuć u medyjach historyki nakštałt pana Krajewskiego. Dziela hetaha patrebny supolny vysiłak i biełaruskich historykaŭ, i biełaruskich žurnalistaŭ, i nastaunikaŭ biełaruskaj movy ŭ škołach, i pravasłaŭnych śviataroŭ.
Kali kazać kankretna, my pavinny padrychtavać vydańnie pra „čas Buraha” na polskaj movie, na staronak 40-50, u jakim faktahrafičny materyjał, dakładna vyvierany našymi historykami, pavinien być padadzieny ŭ formie dastupnaj razumieńniu padletkaŭ.
Takuju knižačku treba vydać masavym nakładam (masavym, kali mieć na ŭvazie pamiery našaj mienšaści) i raspaŭsiudzić jaje praz usie dastupnyja padlaskim biełarusam kanały, u tym liku carkoŭnyja. I takuju knižačku treba vydać na hramadzkija hrošy, sabranyja siarod ludziej na Padlaššy, a nie na dziaržaŭnuju datacyju.
Jan Maksimjuk
