Jaki vôn dla tebe?

(…)

 

Teper vona moja, zovsiêm,

Tak čysta j dobra. Ja vzdychnuv,

I žovty vołosy usiê

V odnu kosu ja znov zvinuv

I jeji šyju okrunuv,

 

I zadušyv. Nijaki bôl

Licia skryviti jôj ne vspiêv.

Ja viêki jôj rozpluščyv. Stôl

Diviłaś radosť, a ne hniêv.

Vona ne čuła bolu, niê.

 

Kosu ja z šyji odvinuv

I pociłunkom na ščociê

Rumjaneć jasny jôj vernuv.

I poruč posadiv. Ruciê

mojôj pudderžuvati jiê

 

Było ne tiažko. Hołova

Operłaś ob moje pleče

Z usmiêškoju. Ja znav,

Vona teper vže ne vteče,

Choť mniê v dušê šče žal peče.

 

Lubov Porfiryji: vona

Perestupiła svôj porôh.

I my sidiêli dovidna

Vsiu nôč bez ruchu, ale Bôh

Skazati słova nam ne zmôh.

 

(Robert Browning „Porphyria’s Lover”; perekład Jana Maksimjuka)

 

[Thomas, 21 serpnia 1985]

U oddiêł kryminalnoji policiji v centry Viêdnia vujšov mołody čołoviêk. Vysoki, sykôvny blondyn z trochu šalonymi sinimi očyma, z kotorych vyhladała pustota. Vôn raz-po-raz ter svojiê ruki odna ob odnu i skubav poły kurtki, poka joho ne zaveli do Kriminalbezirkinspektor’a. Mołody čołoviêk skazav na škôlnuj nimećkuj movi:

– Ja nazyvajusie Thomas Grove, ja žyvu v Angliji i ja zabiv svoju diêvčynu…

 

[Olga]

Olga pochodiła zo staroji ruśkoji emigraciji. Jeji didy razom z ditima, tiotkami i diaďkami vyemigrovali z Rosiji do Prahi v 1919 roci. Niê, to ne była žadna arystokracija, bo taja potiahnułasie značno daliêj, do Franciji. To była inteligenćka simja. Olga vrodiłasie v Prazi, u 1940 roci. Miêła starêjšoho brata, Vladimira.

Baťki dbali pro edukaciju svojich diti: Vladimir i Olga včylisie movuv (Olga znała jich štyry), hrali na fortepijanovi, znalisie na malarstvi, často chodili z baťkami do teatru.

Olga była velmi chorošoju diêvčynoju. Temny dovhi vołosy, čorny očy, vysoka, ščupła, nohi, jak kažut, až po samu šyju. Studyjovała ekonomiju na Pražské Universitě. Koli išła, ne było mužčyny, kotory b za joju ne ohlanuvsie. Na universytećkich korydorach jijiê vse okružali studenty. Hovurkije flirtovali z joju, bôlš nesmiêły staralisie, kob choť postojati koło jijiê. Ale vona bačyła tôlko odnoho – Denisa z jurydyčnoho fakultetu, z kotorym poznakomiłasie na večorynci v koležanki. Zreštoju, vôn tože sviêtu za joju ne bačyv. Vony poženilisie, jak ono dostali dyplomy. Oboje začali praciovati, Olga v ministerstvi ekonomiki, Denis vybrav karjeru prokuratora. Dorobilisie kvartiry na Petřinach i, što najvažniêjše, urodiłasie jim dočka – Nataša. Ochrystiv jijiê pravosłavny batiuška, tajkom, bo za takoje jich mohli i z partyji vykinuti, i zvichnuti profesijnu karjeru…

Olga na punkti dočki dostała šmergla. Nataša musiła miêti vsio najliêpše, najchorôšče, najlepi včytisie. Denis ono smijavsie, ale było vidno, što za svojich divčeniat oddav by dušu. Koli Natašy było 10 liêt, u Denisa dochtorê vykryli raka pečônki, ale pomohčy jomu vže ne zmohli. Olga z Natašoju ostalisie odny. Oldzi było vsioho 35 liêt. Mohła šče raz vyjti zamuž, bo było nemało takich, kotory do jijiê svatalisie, ale vona ne schotiêła.

– My ne potrebujemo žadnych facetuv, – kazała ne raz svojôj dočciê. – My majemo sebe i siête nam chvatit.

 

[Olga, počatok serpnia 1985]

– Mamo, mamočko, to ja, – učuła Olga, koli pudniała słuchavku.

– Natašo, ty tak davno ne zvoniła, – utiêšyłasie Olga, počuvšy doččyn hołos.

– Mamo, posłuchaj, ja pryleču čerez dva tyžni, u seredu. Samolot bude na Ruzyně o vośmuj večerom. Ja ne budu sama. Zo mnoju pryletit Tom. My voźmemo taksôvku na lotnisku. Pryšykuješ nam večeru?

– Nu, pevno ž. Ja vže ne mohu doždatisie.

– Ja tože, ja tože! Tak tiažko było vyderžati puv roku. Kob ty znała…

Oldzi ažno slozy zakrutilisie v očach. Vona połožyła słuchavku i prysiêła v fotelovi. Tiêšyłasie, što jeji dočka narešti bude doma.

Koli pojaviłasie šansa dla Natašy na staž u Angliji, Olga i tiêšyłasie, i płakała po nočach. Vona ne vjavlała sobiê žytia bez dočki. Jak že ž tak: pojiêde i puv roku jijiê ne bude! A vona bude štodnia voročatisie do pustoji kvartiry. A jak Nataša znajde sobiê v Angliji jakohoś chłopcia, to šče schoče tam ostatisie?.. Što tam Praha, što tam mati i koležanki, jak pryjde lubov, to nic ne pomože. U jijiê z Denisom tože tak było…

Raptom znov zazvoniv telefon.

– Halo?

– To ja, Olgo, Petr, – odozvavsie mužčynśki hołos. –Mniê podumałosie, čy ne schodili b my do kina?

– Nataša voročajetsie čerez dva tyžni. Och, jak ja tiêšusie, to vže chutko. Same pozvoniła, – podiliłasie novinoju Olga.

– O, to dobre. Narešti budeš častiêj usmichatisie, – zasmijavsie Petr. – To što z kinom?

– Davaj schodimo, – zhodiłasie Olga, nespodiêvano dla samoji sebe.

Petr byv kolegom z pracy, udovciom. Zalicavsie do Olgi vže velmi davno, raz naveť poprosiv jeji ruki, ale vona naveť čuti pro takoje ne chotiêła. Vona miêła dočku i nikoho bolš ne potrebovała. Zdavałosie jôj, što tak bude vse. Ale koli Nataša pojiêchała do Angliji, to Petr okazavsie potrêbnym pryjatelom, pomahav jôj robiti zakupy, časom proponovav pujti do kina abo na spacer. Musit, ne pokinuv nadiêji na štoś bôlšoho…

 

[Nataša, 15 serpnia 1985]

– Narešti, narešti… – ticho šeptała Olga, prytulajučy do svojich hrudi hołovu dočki.

U očach Natašy tože bliščali slozy.

– Ja tože za toboju tužyła, – skazała dočka. – I kob ja ne poznakomiłasie z Tomom, – vona odchiliłasie od matery i protiahnuła v storonu chłopcia ruku, kotoru vôn schvativ oburuč i prytisnuv do svojich hrudi, – to ne skônčyła b svojoho stažu. Zrekłasie b i vernułasie do Prahi.

– Ale to dobre, što ty odbyła staž u Londyni, teper znajdeš sobiê dobru praciu. Pevno zaraz posyplutsie jakijeś proponovy.

– Ale ja šče chvilinku odpočnu, pokažu Tomovi Prahu, može zjiêzdimo kudy-nebuď…

– A jaki vôn dla tebe? – zapytałasie Olga dočki, koli Tom pujšov spati. Vôn trochu złovavsie, što posłali jomu v druhum pokojovi, ale Olga skazała angličaninovi, što poka vony ne poženiany, to v jeji chati budut spati osôbno. Nataša ono smijałasie.

– Mamočko, usio dobre. Ono vôn velmi zajzdrosny, mniê zdajetsie, što až zanadto.

– Nu, ale lubit tebe, to vidno.

– Tak, ale koli ono pobačyt, što chtoś mnoju choč trochu bôlš zainteresujetsie, to zaraz robitsie złôsny, počynaje nehože do toho čołoviêka odnositisie. Jak ne perestane tak zachovuvatisie, to ja joho pokinu. Ne choču žyti z čołoviêkom, kotory bude mniê robiti avantury ono tomu, što ja do kohoś usmichnusie.

– O! Jak ne bude vôn, to znajdetsie chtoś inšy. Ty ž takaja hoža, a mužčynśkoho dobra vsiudy povno, – smijałasie Olga.

– Vôn velmi rozumny, – rozkazuvała Nataša. – Joho pokinuli na universyteti, a ja choču vernutisie do Prahi, do tebe.

Oldzi až sercie zadryžało. Nevže Nataša mohła b byti tak daleko?..

– Ne bôjsie, mamo, jakoś to bude. My velmi mnôho ob siêtum hovorymo. Mniê v Londyni zavelmi ne podobajetsie, ale fakt, što žyvetsie tam namnôho lepi, čym tut.

Nataša zasnuła. A Olga ležała i słuchała, jak spit jeji ditia, i była takaja ščasliva, što maje dočku doma, tak bliźko, na protiah ruki.

 

[Olga, kilka dion puzniêj]

– Halo, Lenko, nema v tebe Natašy? Ne vernułasie včora do domu… Tom miêv odletiêti i, musit, poletiêv, bo nihde ne baču joho rečy. Ale Nataša ne vernułasie nanuč, ja začynaju perežyvati… Čy vona ne zbirałasie kudy-leń pojiêchati? Ne znaješ… A mohła b ty popytatisie v svojich znakomych? Spasibo tobiê… – Olga zazvoniła do Natašynoji koležanki z universytetu.

Po perepłakanuj i neprospanuj nočê Olga vziała zdymok Natašy i pojiêchała z jim na Veřejnu bezpečnosť. Ždała, musit, zo dviê hodiny, poka jijiê pryniav jakiś mołody chłopeć z dvuma zôrkami na pahonach zelonoho mundura. Mołody oficer dovho rozpytuvav Olgu pro Toma, chto taki i skôl uziavsie, ale toje, što Nataša ne vernułasie dodomu nanuč, skvitovav zavvahoju:

– Vaša dočka, sudiačy po tôm, što vy mniê rozkazali, preč dorosła. Mohła zanočovati v znakomoji abo pojiêchała kudy-nebuď za horod…

– Ale, znajete, moja dočka vperuč use mniê hovoryła, kudy jiêde, a jak chotiêła v kohoś zanočovati, to vse zvoniła, a tut jakoś tak divno, ja môcno perežyvaju… A do vsioho siêtoho jeji chłopeć včora miêv vyletiti do Londyna, tak što vona ničoho ne planovała. I vže nema jijiê dvoje sutok…

– Dobre, ja pryniav vaše zgłošenie, ale poka što siête ne vyhladaje na nic považnoho. Vony jak dorostajut, to ne vjadomo, što jim strylaje do hołovy.

 

[22 serpnia 1985]

Z čechosłovaćkoji ambasady v Viêdni poviêdomili do ministerstva v Prahi pro mołodoho angličanina, kotory zgłosivsie na austryjaćku policiju i skazav, što nibyto v Prazi zabiv svoju diêvčynu… U Prazi na Veřejnuj bezpečnosti skazali, što v siêtum miêseci vony ne odnotovali ni odnoho vypadku, koli b kohoś zabili abo chtoś propav bez viêstki. Taki odkaz ministerstvo posłało do Viêdnia…

Olga skazała pro Natašu Veřejnuj bezpečnosti 23 serpnia…

 

[Olga, 27 serpnia 1985]

Minuli šče subota i nediêla bez Natašy. Olga sidiêła v fotelovi i płakała. Boliêła jôj hołova, pekli očy. Ale najbôlš dokučała bezradnosť. Vona obzvoniła vsiê doččyny koležanki, do nekotorych schodiła osobisto, ale nichto ničoho ne viêdav. Nataša propała jak kameń u vodu.

Raptom chtoś podzvoniv do dvery. Olga zorvałasie i pobiêhła odčyniti z nadiêjoju, što v dverach pobačyt svoju dočku. Ale tam stojav Petr.

– Olgo! – vôn až kryknuv. – Tak ne možna. Zamykaješsie tut i ono vypłakuješ očy. – Petr vujšov daliêj i pokrutiv hołovoju. – I pereprošuju tebe, ale štoś tut čuti, taki mlejki zapach, jakby štoś u tebe psovałosie.

– Mniê tože tak zdavałosie, – chlipajučy, odkazała Olga. – Ale teper ničoho ne čuju, bo maju zavalany nôs. Počekaj, odčyniu okno.

– To ž u tebe okna odčyniany, – skazav Petr. – Može štoś z dvoru nese, – vôn pudyjšov do okna.  – Niê, to ne z okna – vôn stav choditi po kvartiry, tiohajučy nosom.  –  Niê, to ne tut, ne tut. Najbôlš čuti koło kanapy.

– Može za kanapu štoś upało? – Petr stav odsovuvati kanapu od stiny. – Jakaja tiažka, što ty tam deržyš?

– Vona pustaja, tam ničoho nema. Tam uperuč byli knižki, ale my jich perenesli na novu pôłku, – zdivlano odkazała Olga.

Vona pudyjšła, nachiliłasie i odčyniła kanapu. Stôl buchnuv smorôd.

– O Bože!!! – dikim hołosom zakryčała Olga i obsunułasie na pudłohu.

Petr zahlanuv i sam čuť ne obomliêv. U kanapi leżała Nataša. Jeji tvar zakryvali vołosy, ale to była Nataša. Było jasno, što vona ležała tam uže kilka dion…

Petr zakryv kanapu, posadiv Olgu u fotelovi, a sam stav telefonovati na policiju, na pohotovosť, štoś tam tłumačyv i machav rukoju. Potum pobiêh do kuchni prynesti vody, ale poka jijiê niôs, to čuť ne vsiu rozliêv na pudłohu. Olga sidiêła i ono kovkała ślozy. Jeji tvar strašenno pobiliêv, hołova perechiliłasie nabôk, očy byli zapluščany, a huby treslisie. Ruki ležali vzdovž tiêła i vona nijak ne mohła jich pudniati. Petr schvativ jijiê za odnu ruku, pryklaknuv koło fotela i tak ostavsie, poka ne pozvonili do dvery. Vôn odčyniv. U kvartiru vvaliłasie kupa ludi: policijantuv u zelonych uniformach, dochtorôv. Odin dochtor štoś ticho hovoryv do Olgi, dav jôj ukoła. Petr zavjôv Olgu do druhoho pokoja. A v kvartiry čužyje lude robili zdymki, znimali odpečatki palci, a potum vyniali Natašu z kanapy, zapakovali v čorny mišok i povezli. Usiê vyjšli, kromi odnoho v cyvilnum, kotory ostavsie, kob rozpytati Olgu…

 

[Potum]

Sekcija vykazała, što Nataša była zadušana, što pered smertieju boroniłasie… Usiudy byli odpečatki palci Toma, ne było nijakoho sumniêvu, što zabôjciom byv vôn…

Para dion potum u Veřejnuj bezpečnosti prypomnili sobiê pro telefon z Austryji. Dyplomatyčnymi dorohami pujšło zapytanie do austryjaćkoji policiji, čy majut tam šče Thomasa Grove’a. My joho vypustili, bo ne było z vašoji storony žadnoji prośby, a my ne miêli žadnych dokazuv i formalnych pryčynuv, kob joho zatrymuvati, – taki bôlš-menš byv odkaz z Viêdnia.

I tak Thomas Grove propav navse. Vyjichav z Austryji i nikoli ne znajšovsie, naveť u Angliji.

Olga pochovała dočku na pravosłavnych mohiłkach u Prazi, de spočyvali jeji didy i baťki.

Kob ne Petr, vona nikoli ne vernułasie b do rumnovahi. Vôn prychodiv po jijiê, kob razom iti na robotu, po południ vony razom voročalisie z praci v ministerstvi, vôn šykovav jôj obiêdy abo večery, zabirav jijiê i do sebe, vony razom jiêzdili na joho daču za miêsto, a po dvoch liêtach zapisalisie. Olga velmi polubiła Petrovy dočki, a posli i vnuki, koli vže jich doždalisie.

– Maju ono nadiêju, što toho Toma prynajmi Bôh pokarav, – skazała Olga odnoho razu svojôj koležanci.

 (protiah bude)

Halina Maksymiuk