Venda pered kunciom

 

Jak ja umru, ty slôz po mniê ne liêj,

Ne płač tohdy, jak pochorônny zvôn

Obviêstit: ja ležu v syrôj zemliê

I robaki vže praznujut môj skôn.

 

Koli čytaješ siêty-o słova,

Kotory vyjšli z-pud mojiê ruki,

Nechaj tebe ne mučyt hołova,

Zabuď pro mene na vikôv viki.

 

Ja ne choču, kob hołova tvoja,

Koli ja obernusie v hlinu znov,

Moje nevažne pomniła imja

Čy naveť do tebe moju lubov.

 

Tohdy ne posmijetsie sviêt i ja,

Što płačeš ty po tôm, čoho nema.

(William Shakespeare, Sonnet 71, perekład Jana Maksimjuka)

Z Vendom ja poznakomiłasie nedovho po tôm, jak my perevelisie do Prylepuv. Same popadav sniêh i treba było joho poodhortati. My vstrêtilisie na chodnikovi pered našymi domami, z miêtłami i šuflami. Vôn podav mniê ruku:

– Ja jsem Venda, – peredstavivsie naš novy susiêd. Venda – čeśkie zdrubnienie od Vaclava.

My trochi pohovoryli.

– Jsem velice rad, že mluvite český, – utiêšyvsie Venda.

Vôn rozkazav mniê, što žyve ode na vjosci ono z Evoju, ale maje žonatoho syna v Prazi.

– My už jsme důchodci (my vže emeryty), – pryznavsie vôn z usmiêškoju.

Ja jomu rozkazała trochu pro nas. Ot, skôl my vzialisie i što robimo. Venda spodobavsie mniê odrazu.

– To velmi miły i fajny čołoviêk, – skazała ja večerom svojomu Vani, koli vôn vernuvsie z praci v Prazi.

Venda pomohav nam skorotiti našu jôłku pered chatoju, odsnižav i na našuj časti chodnika, koli ja była prostudžana abo zapôzno vstała, i pudkazuvav, jak załožyti kabelnu televiziju.

Niê, vôn ne byv ideałom. Miêv svojiê hôršy dniê, nervovasie na Evu, što vona štoś sobiê vydumaje, a vôn musit robiti: tak było z altankoju, z mostkom i z fontanom u jichnium horôdčykovi… Eva jomu hovoryła, jak fajno było b što-nebuď takoje miêti, Venda najperuč ono machav rukami i narykav, a potum počynav planovati, zamiêruvati, zbirati materyjały i robiti.

U joho dilni (pracôvni) u pudełočkach na pułkach ležali vsiaki šrubki i šrubočki, gvozdiki, gumočki, sverdiołki, mołotki i mołotočki, dołota, obcengi, šcypciê i tak daliêj… Miêv usio, ničoho ne vykidav, a najliêpše v siêtum usiôm było, što vôn dokładno viêdav, de vsio ležyt, i ne musiv tratiti času na toje, kob štoś znajti. Majstior na vsiê ruki, skazali b u nas.

Ne pomniu vže, koli my perejšli na ty…

Eva vse velmi divovałasie, ob čôm my dvoje možemo hovoryti, a nam hovoryłosie dobre i my vse znachodili tematy, kotory nas interesovali.

Časom ja davała jomu kviêtki zo svoho horôdčyka, kob zaniôs jich Evi do vazonu, a vôn tiêšyvsie:

– O, to velmi fajno, bo jakraz Evička vyhladiła mniê rubaški, ja mušu jôj jakoś podiakuvati, bude zadovolana, – kazav mniê, usmichajučysie.

Odnoho dnia ja same počała kositi travu v našum horôdčykovi, koli pobačyła, jak na mene machaje Venda. Ja pereliêzła čerez płôt i pudyjšła do joho. My davnovato ne bačylisie, bo vony byli v Chorvatyji nad morom, a potum jiêzdili po špitalach robiti jakijeś badani.

– Maju raka, – skazav vôn, naveť ne pryvitavšysie. – Učora mniê skazali.

Ja onemiêła. Što v takôj sytuaciji treba skazati? Čom nichto mene siêtoho ne navčyv?

– Tak mniê prykro, – narešti ticho odozvałasie ja i pohładiła joho po ruciê.

– Dochtor skazav, što mniê ostałosie puv roku žytia.

– Tak mniê prykro, – povtoryła ja.

Venda stojav opirajučysie ob płôt, u starôm pudkošulkovi, bez šapki, i rukoju vytirav pôt z łoba i łysiny, žara ne odpuskała vže para dniôv… Vôn divivsie mnie prosto v očy, jakby čohoś tam šukav.

– Musiš deržatisie, – skazała ja jomu. – Budut tebe liêčyti, napevno pomohut…

– Uže niê, – skazav Venda. – Zavelmi rozliêzłosie. Mniê žyvôt boliêv, musit, zo dva roki, a dochtorê nic sobiê z siêtoho ne robili. Ažno teper dali skirovanie na tomografiju i vyjšło što vyjšło.

– Ne možeš tak dumati, treba viêryti, što vyzdoroviješ… i…

Venda ono machnuv rukoju.

– Prynajmi ja prožyv siêmdesiat liêt, moje baťki povmirali velmi rano, oboje na raka, usioho po sorok para liêt jim było. Ja, mołody, ostavsie zovsiêm sam. Najperuč umerła moja mati, ja byv same v vôjśku, a štyry roki po jôj odyjšov i baťko. A ja i syna vychovav, i vnuki maju, a najvažniêjše, što ja v svojôm žyci spotkav Evu, – vôn usmichnuvsie. – Znaješ, my počali choditi z soboju, koli nam było po simnadceť… Vona mene ždała, pokôl ja vernusie z vôjśka. I dosiôl my razom.

– Vendo, ale rak to ne vyrok ani kuneć žytia, – ja znov poprobuvała jomu peretłumačyti. –To ž teper tôlko lekuv majut, može akurat što-leń pomože.

Ale vôn jakby mene ne čuv.

– I najbôlš bojusie teper, jak vona bude bez mene. Mušu vsioho jijiê navčyti, rozkazati, što de ležyt, jak vłončuvati kotioł na otepluvanie, jak chodit televizija, vona ž nikoli takimi rečami ne zajmałasie, – vôn pokrutiv hołovoju. –  Maju nadiêju, što syn bude jôj pomohati, što ne ostane zovsiêm sama, – vôn podivivsie mniê hłuboko v očy.

I ja tohdy poniała, što tože maju štoś u siêtum diêli zrobiti.

– Ne bôjsie, Vendo, – ja skazała jomu tohdy, – tvoja Eva napevno ne ostane odna.

Eva počała vojovati ne tôlko z rakom svojoho muža, ale i z jim samym. Była pry jôm ciêły čas, syn tože pomohav, jak ono môh, ale najbôlš pryniała na sebe Eva. I dyjetu jomu spicijalnu załožyła, i jiêzdiła z jim do špitala na kroplôvki, – tak podavali jomu „chemiju”, – i leki musiv piti, ale po joho očach było vidno, što vôn zdavsie. Prynajmi ja siête bačyła. I stav strašenno chudnuti. Za dva miêseci joho tvar pomenšav, ono nôs storčav, a na łobi pojavilisie dviê veliki zmorščki. Ale očy ostali takije samy. Ja bačyła čołoviêka, kotory pohodivsie zo svojoju suďboju i robiv usio, kob pryšykovati Evu, a z joju i nas usiêch, na žytie bez joho. Staravsie, pokôl šče miêv siłu, porobiti najvažniêjšy rečy, a to ładiv što-nebuď, a to malovav stoliki i krêsła, a to prytinav dereva i korčê.

– Jak diś maješsie? – pytałasie ja joho časom.

– Dneska jsem šťasný jako blecha (jak błocha), – Venda krutiv hołovoju. – Eva jakraz uvaryła moju ulubjonu zupu, z sočevicioju. Vona dbaje pro mene, jak o krále. I naveť žyvôt mniê ne bolit zavelmi. Dobre, što tyje kapki pomohajut.

Žartovav z nami, use vsmichavsie, nikoli ne pudymav hołosu.

– Evičko, – hovoryv do žônki, – pomni, što vsiê rachunki lêžat u nižniuj šufladi. Ne zabuď pro sieje. I vsiê dokumenty od chaty tože tam.

– Dobre, dobre, – machała rukoju Eva. – To teper najmenš važne.

– A klamki od gazu i elektryki ležat… – znov prypominav Evi Venda.

Pryjšov deń, koli Venda ne môh uže vstati. Treba było oddati joho do hospicijuma, bo Eva ne miêła siły, kob joho pudymati z łôžka, a syn ne môh pryjizdžati kažnoho dnia…

Čuť ne kažny deń Eva była z Vendom u hospicijumi, naveť tam nočovała. Do chaty pryjizdžała ono pomytisie i perediahnutisie. Tohdy mniê trochu rozkazuvała, jak Venda na nic ne skaržytsie, jak žartuje z sestrami, jak trymaje jijiê za ruku, jak vona čytaje jomu knižki, jak zabiraje joho na vozikovi na spacery…

Venda pryjmav svoju smerť spokôjno. I dostôjno. Nikomu ne žalivsie, nikoho ne obvinovačuvav, kłopotav ono ob Evi.

– Ničoho ne škoduju, – kazav vôn žônci. – My miêli dobre žycie. Do vsioho dojšli sami. I syna dobre vychovali. I najvažniêjše, što tôlko liêt byli razom, i vse lubilisie… Ty ne stradaj i ne płač. Ja prosto odychodžu peršy. Na chvilku musim rozstatisie, a potum znov spotkajemsie.

Odnoho dnia Eva vernułasie dodomu i vže nikudy ne musiła jiêzditi.

 (protiah bude)

Halina Maksymiuk