Pasiarod 20-cioch szucmanaŭ, jakija na paczatku nimieckaj akupacji służyli na pastarunku żandarmerii ŭ Krynkach, było czatyroch Petelskich, katolikaŭ z Kruszynianaŭ. Śled pa ich zachawaŭso ŭ dakumantach śledztwa, zawiedzienaha uboŭcami dziesiać let pa wajnie. Życiel Krynak, szawiec Szutkiewicz (abrablaŭ jon jaszcze 3,5 ha ziamli), jaki tedy byŭ pradsiedacialam Hramadzkaj Rady Naradowaj, jak pazwany świedka szczacielna raskazaŭ, szto krynskija szucmany na rukawach mieli biełyja pawiazki z napisam „Hilfsdieust”. I szto ŭsie tyja Petelskija kromie adnaho chutko byli zwolnienyja sa służby. Astaŭso Jan. Hitleraŭcy adzieli jaho ŭ mundzir i dali pistaleta. Szutkiewicz hawaryŭ, szto baczyŭ jak jon kałom biŭ Żydoŭ.
Takaja familja szucmana z Krynak pajaŭlajecca ŭ dakumantach paru pawajennych sudowych spraŭ, miż inszym u daczynienni da nimieckaho sołtysa Mojżyka z Harkawicz, pra szto ja pisaŭ raniej.
1 akciabra 1952 r. służbowa pryjechaŭ da Krynak aficer milicji z Biełastoka. Na pastarunku raskazali jamu pra Jana Petelskaho, jaki za Niemca mieŭ być zastupnikam amskamisara i zabiwać ludziej. Mardawać Żydoŭ, ad jakich zabiraŭ zołato i druhija reczy, a pośle hetym handlawaŭ. Pa wajnie bytto pamianiaŭ familju i staŭ na rabotu ŭ UB 13 km ad Gdańska.
Na druhi dzień aficer napisaŭ pra heto służbowuju natatku, u jakoj infarmawaŭ, szto bolsz moża wiedać Skroŭba z Krynak – szwagier Petelskaho. U dakumantach sprawy, jakaja adrazu była zawiedziena, jest infarmacja, szto hety szwagier nielehalno wyrablaŭ skóry i waziŭ ich na prodaż da Gdańska, a Petelski pamahaŭ jamu znachodzić klijentaŭ.
Wajawodzkaja Kamenda Milicji ŭ Biełastok adrazu pasłała zapyt u hetaj sprawie u Gdańsk. Adkaz pryjszoŭ tolko pośle roku. Akazałaso, szto ŭ Gdańsku-Aliwie żywie Jan Petelski, narodżany ŭ 1918 r. u Hrodnie, żanaty. Robić na kalei, a raniej byŭ strażakam u stoczni. Pryjechaŭ tam u 1950 r. z Chełma. U meldunku napisali jaszcze, szto na robocie „jest postrzegany za bumelanta”, a susiedzi każuć, szto heto „nałogowy alkoholik i często wraca do domu późnym wieczorem w stanie nietrzeźwym i wywołuje awantury ze swoją żoną”.
Paru miesiacaŭ paźniej z Gdańska prysłali toża dzwie jaho fatagrafii, kab ustanawić, ci heto toj samy „niemiecki kolaborant”. Prasili prasłuchać ludziej u Krynkach i Kruszynianach. Toża gestapoŭcaŭ, jakija siadzieli „u was w areszcie”.
Na paczatku akciabra 1954 r. (pośle dwoch let śledztwa) UB ustanawiła, szto Jan Petelski, narodżany ŭ 1918 r.
u Kruszynianach, a nie ŭ Grodnie, na paczatku akupacji staŭ tajnym agentam Gestapa. Byŭ „na kontakcie rezydenta białostockiej placówki „Popowicza”. Toha rezydenta zastrelili partzanty. Tedy Petelski zapisaŭso da specjalnaj brygady Gestapa, jakaja mieła zadaczu „likwidować fizycznie członków ruchu oporu”.
Takaja infarmacja była wypracawana ŭ śledztwi na asnowie dopytaŭ świedkaŭ i raniejszych sprawaŭ prociŭ druhich kryńskich szucmanaŭ. Adnym z takich byŭ Raszkoŭski Henryk. Cipier adbywaŭ karu 15 let ciurmy ŭ Rawiczy. Sakolskaje UB zapatrabawało, kab jaszce raz jaho prasłuchać i wypytać pra Petelskaho.
Raszkoŭski skłaŭ doŭhija dakazacielstwa. Skazaŭ, szto Jan Petelski jak szucman wystupaŭ pad familjaj Talkoŭski. Pawodle jaho ŭ aprele-kwietniu 1942 r. agent Petelski skłaŭ danos u Gestapa pra miesca znachodżannia partyzantaŭ. Niemcy zrabili abławu, a jon toża z rużjom u ruce byŭ prawadnikom „kompanii specjalnej do walki z partyzantami”. Adbyłasa pierastrełka, u jakoj praz pamyłku zhinuŭ adzin Niemiec, jakoha zastreliŭ Raszkoŭski.
Pra tamtuju ablawu raskazaŭ jon szczacielna. Pierad akcjaj Niemcy ŭ Krynkach zrabili bajawuju adprawu. Raszkoŭskaho paklikali, bo partyzanty zastrelili jaho stryjecznaho brata z żonkaju. Tamu Niemcy byli pierakanany, szto zawiadzie da ich. Na adprawie byli toża arendatar majontku ŭ Nietupie i dwoch schoplenych Niemcami partyzantaŭ – Wańka i Kolka. Raszkoŭski skazaŭ, szto pierad samim wyjezdam na akcju Talkoŭskamu dali pistalet Parabellum.
Abławu zrabili pamiż Kundziczami i Kruszynianami. Z Biełastoku ściahnuli rotu Wermachta. Udałoso im nadysci na partyzanataŭ, ale tyja pośle karotkaj pierastrełki paśpieli ŭciaczy. Niahledziaczy na toje Niemcy adudziaczylisia Raszkoŭskamu, Talkoŭskamu i arendataru z Nietupy. Dali im pa miaszku z miasam, adzieżaj i botami (Raszkoŭskamu tolko boty).
U śledztwi świedki – ludzi z Krynak i Kruszynianaŭ – razpaznali na fatagrafijach szucmana Petelskaha. Kazali, szto jon muczyŭ Żydoŭ i asabista prawodziŭ wobyski. Adzin świedak abwinawaciŭ jaho ŭ zabojstwie Niemcami byłoha sakratara kruszynianskaho sielsawieta, Kazłoŭskaho. Petelski bytto pawiadomiŭ Gestapa, szto toj pamahaje partyzantam.
Cikawo, szto ŭ druhoj sprawie, u jakoj abwinawaczana była „baba-szpieg”, pra szto ja pisaŭ rok tamu, kruszyniancy świedczyli, szto ŭ ichniaj wioscy za Niemca prawia nichto nie zhinuŭ. Kromie sołtysa Tataryna.
Jurak Chmialeŭski
Dalej budzia
