Z określeniem „uroczysko” zetknął się chyba każdy z nas. Kryje się pod nim część lasu, pola lub łąki, posiadająca swą nazwę, która została nadana przez miejscową ludność dla lepszej, sprawniejszej orientacji w terenie. Nazwy uroczysk wywodzą się przeważnie od charakterystycznych dla danego miejsca cech czy też związanych z nim legend, wydarzeń. W naszym kraju praktycznie każdy większy kompleks leśny posiada uroczyska. Prawdziwe ich „zatrzęsienie” występuje w Puszczy Białowieskiej. W 1937 roku dr Jan Jerzy Karpiński, kierownik Parku Narodowego w Białowieży, sporządził spis puszczańskich uroczysk, do którego materiały zbierał od 1929 roku, czyli od momentu podjęcia pracy w Puszczy. Spis ten obejmuje przeszło tysiąc nazw. Bardzo wiele z nich wyszło już z użycia, ale pojawiło się też sporo nowych, ponieważ proces nazewniczy na tym terenie jest wciąż żywy.
Jedną ze starszych nazw, która nie poddaje się upływowi czasu, jest Czerlon – uroczysko położone w oddziale 468 Puszczy Białowieskiej. Sąsiaduje z nim niewielka osada leśna Czerlonka (dawniej nazywana także Czerlanką).
Czerlon – to właściwie bagno, torfowisko, wypełniające nieregularne zagłębienie terenowe na powierzchni 34 ha. W Czerlonie ma źródła niewielka rzeczka Krynica. Nietrudno domyśleć się, że nazwę tutejszej osady utworzono właśnie od wspomnianego uroczyska. W ogóle nazw o wspólnym rdzeniu „czerlon” jest tutaj jeszcze kilka – Czerlona, Czerlanowo. Uroczyska te występują w terenie obok siebie, a nawet po części określają ten sam obszar. Można więc wywnioskować, że w przeszłości istniał tylko jeden drimonim – Czerlon.
Uroczysko Czerlona Karpiński umieścił w swym spisie w oddziałach 444 i 445. Te same oddziały podaje także Bazyli Tichoniuk w pracy poświęconej elementom bałtyckim w toponimii Puszczy Białowieskiej (zob. Zeszyty Naukowe WSP w Opolu, Filologia Rosyjska XIX, 1981). Natomiast w książce Ottona Hedemanna „Dzieje Puszczy Białowieskiej w Polsce przedrozbiorowej (w okresie do 1798 roku)”, Warszawa 1939, wystąpił błąd w lokalizacji tego uroczyska, gdyż autor umieszcza go aż w pięćdziesięciu oddziałach (444-494), co nie znajduje żadnego potwierdzenia w terenie.
Z uroczyskiem Czerlanowo jest najmniej problemów – w spisie Karpińskiego umieszczono je w oddziałach 469, 493 i 494. Tak też jest ono lokalizowane w pracach poświęconych nazewnictwu Puszczy Białowieskiej.
Wiele osób na pewno zadaje sobie pytanie – co właściwie oznacza słowo „czerlon”? Niestety, językoznawcy nie dają jednoznacznej odpowiedzi. Na przykład Michał Kondratiuk wyprowadza nazwę bagna Czerlon od przymiotnika w języku starocerkiewnosłowiańskim „čorvlenyj”, oznaczającym „czerwony”. Także słowo „čerlenyj” w języku ukraińskim określa ten sam kolor. Z kolei Bazyli Tichoniuk dopatruje się w nazwie pochodzenia bałtyjskiego, od apelatywu litewskiego „čiurlena”, czyli: „szemrze, bulgoce” (oczywiście – strumyk). Jego domniemanie mają niejako potwierdzać znajdujące się na tym obszarze źródła rzeczki Krynica. O pochodzeniu bałtyjskim może świadczyć i to, że w okolicy Grodna (Białoruś), czyli na terenach o bardzo silnym wpływie litewskim, występuje toponim „Čarlona”.
Bazyli Tichoniuk nazwy Czerlanka i Czerlanowo zalicza do wtórnych nazw topograficznych, pochodzących od uroczyska Czerlon/Czerlona.
Trzeba zaznaczyć, że obie przedstawione wersje pochodzenia nazwy, ruska i litewska, mają uzasadnienie historyczne, ponieważ zarówno władcy ruscy jak i litewscy w różnych okresach władali tymi terenami.
Współcześnie torfowisko Czerlon jest silnie przesuszone. W północno-wschodniej części znajduje się duża polana o powierzchni około 22 hektarów, którą porastają trawy. W większości jednak uroczysko ma charakter leśny. Wykształciły się tu przede wszystkim płaty brzeziny bagiennej oraz niewielkie fragmenty boru bagiennego. Na torfowisku tym występują jedne z nielicznych, w skali kraju, populacje wierzby lapońskiej i wierzby borówkolistnej, będące reliktami polodowcowymi. W otoczeniu uroczyska przeważają siedliska borowe.
W 2007 roku na polanie w Czerlonie (oddział 470 BD) postawiono dwa brogi i stogi siana dla żubrów. Jesienią systematycznie żeruje tam od dwóch do pięciu byków oraz jelenie, sarny. Zimą zwierzęta odwiedzają ten zakątek, dopóki jest siano w brogach.
Torfowisko przyciąga też uwagę uczonych. W latach 2010-2014 był tu pobierany materiał do badań nad postglacjalną historią Puszczy Białowieskiej Wyniki tych badań zostały opublikowane w czasopiśmie „Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody” (Nr 1/2016).
Piotr Bajko
