16 лютага 2023 г. 

Сёння ў Цэнтры праваслаўнай культуры ў Беластоку Лена Глагоўская прэзентавала кніжку „За Беларуссю не бачыў свету. Слова пра Хведара Ілляшэвіча – беларускага паэта, гісторыка і дзеяча”. Сустрэчу арганізавала таварыства „Русь”. Калі прачытаў я ў Фейсбуку запрашэнне, падумаў, што гэта… правакацыя. Бо ўсё яшчэ добра помню ліст у рэдакцыю „Часопіса” з дзевяностых яшчэ гадоў ад пакойнага ўжо Толіка Адзіевіча, які як прафесар фізікі быў старшынём гэтай арганізацыі. Не на жарты ён абурыўся прачытаўшы артыкул Лены пра Ілляшэвіча і Беларускі камітэт, які ўзначальваў той у Беластоку падчас нямецкай акупацыі. Для Адзіевіча быў ён ваенным гітлераўскім злачынцам, бо супрацоўнічаў з Гестапа, якое зніштажала рускіх жыхароў на Беласточчыне, паліла вёскі. Быў абураны, што Лена адкрыла яго як беларускага героя.

Цяпер таварыства „Русь” узначальвае Ала Матрэньчык з асяроддзя „Przeglądu Prawosławnego”, а дапамагае ёй сябра беларускіх арганізацый Пятро Юшчук. Яны абое магчыма нават не чулі пра варожы падыход свайго папярэдняга шэфа да навуковых зацікаўленняў Лены, бо прывіталі яе цёпла і сардэчна.

Толькі старшыня Беларускага гістарычнага таварыства (выдаўца кнігі) Алег Латышонак, які вёў сустрэчу, намякнуў, што аўтарка адважылася займацца неадназначнай тэматыкай.

Пра Хведара Ілляшэвіча Лена цікава расказала як пра вялікага беларускага патрыёта. Матэрыялы і звесткі для кнігі збірала больш як дваццаць гадоў. Знайшла іх найбольш у архівах у Вільні і ў Мінску, праглянула нумары газеты „Новая дарога”, якую Ілляшэвіч рэдагаваў пры немцах у Беластоку. У Шчэціне адшукала дачку, якая перадала ёй шмат здымкаў. У тым ліку памяткі з родных Тапалян каля Міхалова.

Лена ў сваёй кніжцы, праўда, няшмат месца прысвяціла складанасцям акупацыйнага перыяду жыцця героя. Падчас сустрэчы жалілася толькі, што ў 60-х гадах „Ніва” дазволіла апублікаваць пасквіл на Ілляшэвіча. Напісаў яго – па-польску, у рэдакцыі пераклалі – Аляксандр Амільяновіч, які рэдактара „Новай дарогі” абвінаваціў у гітлераўскіх злачынствах, такіх як жудаснае спаленне вёскі Райск.

Міра Лукша ўспомніла, што ў „Ніве”, як толькі пачала яна выходзіць, свае сатырычныя вершы стаў друкаваў хлопец з Тапалян, які мабыць друкаваўся ў „Новай дарозе” пад псеўданімам „Шэршань”. Ён нават стаў працаваць у „Ніве”. Усё паказвае на тое, што быў ім Вацік (Удадыслаў) Асіповіч з Фольваркаў каля Тапалянаў. Міра вырашыла напісаць да нас пра ягоны лёс, колькі ёй удалося разведаць.

На прэзентацыю кніжкі прыйшло даволі шмат асоб. Большасць, вядома, склікала Лена, рассылаючы жменю sms-аў сям’і і знаёмым, даклаўся яшчэ і Пятро. Дарэчы, такая акцыя цяпер неабходная (таксама праз Фейсбук), інакш прыйдзе мала хто.

Мне таксама прыйшлося ўзяць голас. Перадусім таму, што амаль не згадвалася пра „Часопіс”. А менавіта ў нашым штомесячніку Лена пачала публікаваць свае артыкулы пра лёсы Ілляшэвіча і іншых забытых беларусаў. І піша іх да сёння. Выказаў я яшчэ сваё меркаванне пра беларускую актыўнасць з дазволу акупацыйнай улады Ілляшэвіча ды іншых. Я таксама як і Лена прагартаў пра гэта шмат матэрыялаў, а найбольш у Інстытуце нацыянальнай памяці (IPN). Сапраўды Ілляшэвіч за Беларуссю не бачыў свету, паколькі пайшоў нават на супрацоўніцтва з акупантам. Так трэба чытаць загаловак і ўсю гэтую надта вартасную кніжку, у якой, жаль, не хапае трагічных для беларусаў паслядоўнасцей такога выбару.

Юрка Хмялеўскі