Môj brat Aleksander, mołodšy od mene na siêm liêt i deveť miêseciuv, kilka liêt tomu skazav pry jakôjś okaziji, što my z jim dožyli vže takoho viêku, koli tak napravdu ne povinny duryti sobiê hołovy ničym na sviêti, kromi odnoji rečy. My teper, podług brata, povinny dbati tôlko pro toje, kob dobre vychoditi na fotografijach, jakije simja raz čy dva razy na rôk robit na pameť na spôlnuj hostini z okaziji jakohoś cerkovnoho abo simiêjnoho praznika.

My, tłumačyv mniê brat, uže ne pererobimo sviêtu na svôj kopył, i sviêt ostanetsie takim, jakim je, ale my šče možemo postaratisie dobre vyhladati na simiêjnych fotografijach. Siête było skazane chutčej žartom, čym napovažno, ale v kažnum žarti, jak vjadomo, byvaje dola pravdy i mudrosti. Tak i v siêtum vypadkovi: z kažnym nastupnym rokom ja odčuvaju, što siły i ochvoty na pererobluvanie sviêtu v mene štoraz menš, ale koli chtoś nastavlaje na mene telefončyk z troma abo i štyroma očkami fotoobjektyva, ja mimovôlno vtiahaju žyvôt i roblu minu, kotora, jak mniê dumajetsie, ne zusiêm zmachuje na minu prydurka abo bez dvoch dion kandydata do domu niespokojnej starości…

Koli ja teper perebiraju v pameti zdymki z našoho staroho simiêjnoho fotoarchiva, to ne znachodžu takich, na kotorych ja byv by razom z bratom. Što, možlivo, i ne velmi divne. Svojoho fotografičnoho aparata v mene v 1960-ch liêtach ne było, peršy aparat (prymityvneńki pôlśki „Druh”) ja dostav deś koło serediny 1970-ch liêt, koli chodiv do liceja v Hajnuvci, ale jakoś ne pryjšło mniê do hołovy poprositi kohoś, kob sfotkav nas razom z bratom. Potum, pud kuneć liceja, ja kupiv sobiê soviêćkoho „Zenita”, jaki byv dovoli poradočnym aparatom dla fotoamatoruv, i naučyvsie projavlati fotografičnu błonu i robiti odbitki v fotografičnuj laboratoryji v liceji. Ale i pudčas licejśkich liêt tože ne pryjšło mniê do hołovy zniatisie razom z bratom. Tak napravdu peršy spôlny zdymki z bratom u mene pojavilisie, koli ja vže perejiêchav do Prahi v Čechach, i fotografovati naučyłasie moja žônka. Tohdy my z Alikom faktyčno načali staratisie dobre vyhladati na žônčynych fotografijach. Ale to inša historyja i inšy čas, čym toj, pro kotory ja choču rozkazati ode.

* * *

Je vsio-taki v našum simiêjnum archivi odna-odniutka zdymka, na kotoruj my z Alikom popali v toj samy fotoobjektyv. Ja diś uže ne pryhanu, chto zrobiv siêtu fotografiju (kotoru dołučaju jak ilustraciju do disiêjšoho tekstu). Jak mniê zdajetsie, to môh byti chryščony syn našoho baťka, kotory odnoho razu hostiovav u nas na koloniji pudčas jakohoś liêtnioho praznika i pryjiêchav z svojim fotoaparatom. Ni imje, ni nazvisko autora fotografiji mniê ne zapometałosie, ale deś v temnum zasiêkovi pameti tovčetsie dumka, što toj chryščony syn našoho baťka vmer u mołodôm viêkovi od raka, ne dožyvšy trydciatki.

Fotografija była zroblana na tliê dereviny pered našoju chatoju na chutory. Mjargujučy po listiovi na čeremusi, višniach i bezovi, kotory koliś rosli pered našoju chatoju (jich uže davno zrêzali), zdymok zrobili liêtom, tomu ja dumaju, što to byv chutčêj za vsio praznik Spasa (19 serpnia). A jaki môh byti rôk? Môj brat Alik vyhladaje na fotci na 3-4 roki, značyt, rôk byv 1969 abo 1970 – fotku zrobili miêseć abo rôk i miêseć posli toho, jak amerykanci vysadilisie peršy raz na Miêseci. Tak što minuło vže bôlš čym puv stoliêtija z času siêtoji simiêjnoji fotografiji. Tohdy my z bratom ne zavelmi dumali pro toje, kob dobre vyhladati na zdymkovi, ale mama odiahnuła nas bôlš-menš poradočno, jak na veliki cerkovny praznik vypadało.

To dla mene odin z nemnôhich simiêjnych zdymkuv, kotory vyklikaje najbôlš nostalgiji po bezpovorôtno minułum časi ditinstva i najmôcniêj zvezuje mojiê vspominki z miêstiom, u kotorum ja vrodivsie i prysposobivsie do žytia v siêtum sviêti. To zdymok, nad kotorym, koli mohu tak skazati, šče ne vyrosła trava totalnoho zabytia.

Z liêvoji storony v zadnium radkovi stojit môj diêd, Ivan Maksimjuk, kotory vrodivsie v XIX stoliêtijovi, koli našy Lachi i naohuł Pudlaše byli v Rosijśkuj Imperyji. Diêdovi na siêtum zdymkovi vže 70 liêt (vôn vrodivsie v 1898 roci), žyti jomu ostavałosie šče liêt 10. Naša baba, Maryja Maksimjuk (z domu Gromotovič), umerła v 1967 roci na zawał serca, koli jôj było 62 roki. Diêd ciêłe svoje žycie prožyv u Lachach i za mojeji pameti ne jiêzdiv nikudy daliêj, čym do cerkvi v Klenikach, kotory nachodiatsie štyry z połovinoju kilometry od našoji koloniji.

Koło diêda stojit joho ziať, Dmitior (Dymitr) Kogut. Diêdovu najstarêjšu dočku, moju tiotu Maniu, pudčas vujny niêmci zabrali na prymusovu robotu do Nimeččyny, tam vona poznakomiłasie z polakom z terytoryji, kotora diś nachoditsie v Ukrajini, mołodyje „prypali sobiê do gustu” i posli zakunčenia vujny pryjiêchali do Lachôv – tiota Mania vže spodivałasie ditiata. Najstarêjšy syn tioty Mani, Stefan, urodivsie v Lachach, i joho ochrystili v cerkvi v Klenikach. U Lachach urodiłasie jim šče dočka, Lusia, i jijiê tože ochrystili v cerkvi. Potum vony perejiêchali do Biłostoku, de diaďko Dmitior začepivsie na roboti v fabryci (Madro, zdajetsie, taja fabryka nazyvałasie), i jim vrodilisie šče dva syny: Janek i Jurek. Diaďko Dmitior byv pravoviêrnym katolikom i v Biłostoku pochrystiv Stefana i Lusiu šče raz, u kostioli. Diêdovi z baboju, tverdym pravosłavnym ortodoksam, takoje ne velmi podobałosie, ale v simjiê z siêtoji pryčyny nijakoho religijnoho konfliktu ne było. Naodvorôt, pudčas liêtnioho i osiênnioho urlopu diaďko Dmitior, čołoviêk velmi praciovity, štoroku pryjizdžav na jakiś čas do nas na chutor i pomohav pry žnivi i kopani kartopel. Z jim i tiotoju Manioju na jakiś čas zjavlalisie i mojiê biłostôćki svojaki, Stefan i Janek. Lusia i Jurek byvali v nas velmi rêdko. Od siêtych biłostoćkich svojakôv ja, poka pujšov do škoły v Horodčyni, učyvsie hovoryti po-pôlśki.

Koło diaďka Dmitra na fotci stojit joho syn Janek (toj z usami). Janek skônčyv WSI (Wyższa Szkoła Inżynierska – siêty typ škołuv peretvoryli z časom u politechniki) i potum praciovav jak geodeta. Tut vôn uže žonaty (joho žônka Ela stojit poseredini siêtoho simiêjnoho portretu). Mniê pomnitsie čas deś u seredini 1960-ch, koli Janek byv šče studentom i pryjiždžav do nas z Eloju jak narzeczoną. Janek z Eloju tohdy obnimalisie i ciłovalisie pry vsiêch, diêd na takoje burčav i plovavsie, a ja, siêmiliêtni zasraneć, ne viêdav, kudy podiêti očy, tak ustydavsie…

Z pravoho kraju v zadnium radkovi stojit môj tato, Vołodimir Maksimjuk. Mjargujučy po vesiołuj tatovuj mini, vykažu tut dohadku, što tatuv chryščony syn pstryknuv siêty zdymok ne pered sviatočnym obiêdom, a vže posli, koli hosti trochu vypili i zakusili.

Ja stoju z liêvoji storony serednioho radka, koło Eli, to značyt, koło mojeji dvojurodnoji švagierki. Mnie 11-12 liêt, mene vže ne bentežat pociłunki dorosłych, koli jich baču, ale ja sam šče ne ciłovavsie z diêvčynoju…

Z druhoji storony Eli stojit moja mama, Olga Maksimjuk. Mami, jak i tatovi, tut nema soroka liêt, pered jeju šče bôlš čym połovina žycia. U mamy bandaž na pravuj stopi, musit, nastupiła na štoś ostroho…

Nu i na samum peredi stojit môj bratik, kotory, jak ni divno, bez velikich vysiłkuv zo svojeji storony na vsiêch zdymkach vyhladaje dobre, na odmiênu od mene. Tut Alik vyhladaje tak, jakby dumav tôlko pro odne – pujti na onkiêr i lahčy spatki posli smačnoho prazničnoho obiêda.

Siêty zdymok, jak mniê zdajetsie, zapav u dušu i bratovi, bo kilka liêt tomu, koli na koloniju zjiêchałasie naša simja bôlšym kahałom, brat ustaviv usiêch pered chatoju, u tôm samum miêsti, de nas sfotkali pjaťdesiat liêt raniêj, i zrobiv podôbnu fotku. Kob i na jôj z časom vyrosła trava zabytia…

* * *

Raznicia viêku pomiž mnoju i bratom v ditinstvi była natôlko velika – čuť ne vôsim liêt – što my nikoli ne bilisie i ne svarylisie odin z odnym, jak siête často byvaje pomiž bratami čy sestrami, raznicia viêku kotorych nevelika – rôk abo dva. Žytie samo vyznačyło mniê rolu oborôncia małoho bratika, a ne joho mučytela. Potum našy žyciovy dorohi počali rozychoditisie. Brat pujšov do pudstavôvki v Horodčyni v roci, koli ja jijiê skônčyv. Posli pudstavôvki brat pujšov do toho samoho liceja v Hajnuvci, kudy vperuč chodiv ja, ale ja vže davno byv na studyjach u Varšavi. Tak što posli našoho spôlnoho ditinstva na chutory v Struzi, koli ja byv u pudstavôvci, a brat šče v doškôlnum viêkovi, my stali žyti zbôlšoho v osôbnych sviêtach. U nas była šansa zvesti našy žyciovy dorohi do odnoji kolijiê posli rozvału komunizmu, na počatku 1990-ch, koli ja pujšov praciovati žurnalistom u „Nivi” v Biłostoku. Brat tože prymieruvavsie do roli žurnalista – deś pud kuneć 1980-ch von, musit, z rôk popraciovav u biłoruśkuj redakciji Radio Vaticana, podumati tôlko! – a potum postanoviv popraciovati v „Nivi”, ale pryjšov do redakciji tohdy, koli ja jijiê pokinuv, znajšovšy robotu perekładčyka v Varšavi.

Popasti v toj samy sviêt z bratom ja poprobuvav tôlko v siêtum stoliêtijovi, koli mniê było čuť ne 50 liêt. My žyli i daliêj žyvemo osôbno, na dovoli velikuj odlehłosti – vôn u Biłostoku, ja v Prazi – ale v ery Internetu fizyčna odosôblenosť i odlehłosť ne je pereškodami dla toho, kob žyti v odnôm sviêti. Nu tak, ne možna pujti razom do baru i vypiti po kuflovi piva, ale vsio inše faktyčno možna zrobiti čerez Internet. Samym istôtnym dla nas z bratom stało toje, što Internet dav nam možlivosť vernutisie v sviêt našoji peršoji movy i zapłatiti dovh baťkam i didam, kotory nas siêtoji movy naučyli. Možna skazati, što tôlko v dospiêłum viêkovi my zrozumiêli odnu hłyboku pravdu, kotoru choroše vykazała amerykanśka piśmennicia Sue Monk Kidd: „Možeš pujti sobiê v inše miêstie, okej, možeš žyti po druhuj storoniê sviêtu, ale nikoli ne možeš pokinuti domu”.

Jan Maksimjuk