Ne bida pojavitisie na sviêt u kačynum hnizdiê, koli ty vyklovavsie z lebedinoho jicia!
Tyje, kotory lublat kazki Hansa Christiana Andersena (1805-1875), napevno pomniat siêtu cytatu. Vona z „Brydkoho kačeniata” (1843), odnoho z najbôlš vjadomych tekstuv danśkoho piśmennika. I – odnoho z najbôlš neodnoznačnych.
Koli vy siêtoji kazki ne čytali (abo čytali davno i zabyli, pro što vona), teper majete okaziju pročytati jijiê i po-svojomu. Pud kuneć łônśkoho roku vyjšov choroše ilustrovany tom z dvanadcetioma najbôlš znanymi kazkami Andersena na pudlaśkuj movi pud nazvoju „Kázki Ándersena dla małých i starých” (Struha Editions & Teatr Czrevo). Sered jich, zrozumiêło, ne mohło zabraknuti i „Brydkoho kačeniata”.
Na poverchni vsio prosto i zrozumiêło. U kačynum hnizdiê z jicia vyklovujetsie odno pisklenia, kotore môcno odrôznivajetsie vyhladom od inšych. I vsiê ptaški na pudvôrku, z pryčyny „nestandartnoho” vyhladu, začynajut nasmichatisie z kačeniata, obražati joho i znuščatisie nad jim. Kačenia vtikaje od svojich bratôv i sestruv i od ludi, terpit hołod i chołod, kob nakuneć peretvorytsie v pyšnoho lebedia, na radosť sobiê samomu i zdivovanie okružajuščoho sviêtu.
Morał siêtoji historyji dorosły tłumačat diêtiam bôlš-menš tak: ne možna odpichati od sebe kohoś, chto od nas odrôznivajetsie – ne tôlko vyhladom, ale i pohladami čy sposobom zachovania. Bo pravda pro čołoviêka skryvajetsie v joho nutrê, a ne v zniêšnium vyhladi. Inačej kažučy, „Brydkie kačenia” – rozkaz pro netoleranciju i pro potrêbu akceptaciji inšoho, pro pošanovanie odmiênnosti v našum sviêti.
Pry vsiôm siêtum literaturoznavci zvoročujut uvahu na môcno autobijografičnu pôdbivku kazki (varto tut dodati, što „Brydkie kačenia” – preč oryginalny tvôr Andersena, kotory ne maje peršokrynici v kazočnum folklory). Andersen, kotory byv velmi brydki z tvaru i nezhrabny z postavy, u ditinstvi terpiêv nasmiêški i netoleranciju z boku svojich poruvesnikuv, jakije na dodatok ne rozumiêli joho artystyčnoji ambiciji (Andersen velmi rano objaviv vokalny talent, začav pisati viêršy i pjesy, probuvav stati aktorom). Joho transformacija z pohardžanoho i obsmiêjuvanoho vsiêmi pudliêtka v odnoho z najsłavniêjšych europejśkich piśmennikuv jakraz i odlustrovana v kazci pro peremiênu kačeniata v lebedia. Koli odin krytyk u svôj čas zapytavsie v Andersena, čy toj planuje napisati svoju bijografiju, piśmennik odkazav, što vže napisav – kazku „Brydkie kačenia”.
Istniêje odnak versija (nechaj sobiê i na urovni nepotverdžanych čutok), što Andersen byv nešlubnym synom prynca Christiana Frederika, puzniêjšoho korola Daniji Christiana VIII. Andersen nibyto miêv i siête na vvazi, a tomu metafora peremiêny brydkoho piskleniata v šlachetnoho lebedia može dotyčyti ne tôlko vyjavlenia duchovnoji krasy v brydkum tiêli, ale i korolôvśkoho pochodženia autora kazki.
Pravda siête čy niê – ne nam suditi. Ale koli perečytati kazku „Brydkie kačenia” bôlš uvažno, to ne može ne zdivovati odna rêč. Kazočna spravedlivosť dla kačeniata po časi nasmiêšok, hołodu i chołodu (to značyt, peremiêna brydkoho ničohôtia v korolôvśku ptašku) nastupaje napravdu tôlko diakujučy tomu, što pisklenia vyklovałosie z lebedinoho jicia, a ne tomu, što vono zasłužyło na peremiênu svojoji nezajzdrôsnoji doli na liêpšu jakimiś velikimi diłami. Značyt, opravdana bude i interpretacija, što moralna i duchovna perevaha v siêtum sviêti je chutčêj zasłuhoju pryrody (pochodženia) čołoviêka, a ne toho, štó vôn v siêtum sviêti zrobiv i čoho dosiahnuv. Nespodiêvana vysnova, pravda? U kažnum razi, na takije vysnovy ne navodiat kazki z koreniami v folklory i narodnuj kazočnuj tradyciji
Jan Maksimiuk
