Viasnoju i letam 1954 r. sakolskija uboŭcy pra Jana Petelskaho raspytvali kaho tolki mahli ŭ Krynkach, Kruszynianach, a navat tych, jakija zhetul vyjechali abo siadzieli ŭ ciurmach. Czatyroch kryńczaniaŭ zhodno havaryli, jak hety szucman muczyŭ Żydoŭ, kali ich z hiety zhaniali, kab kapali zapynak-basen na race Kryncy pry Kaścielnaj hulicy. U im i ciper letam mnohije kupajucco, a hmina nidaŭno jaho paczyściła i adramantavała.

Hety niszczasny zapynak Niemcy apłanavali letam 1942 r. Da katarhi pry vykopach naznaczyli krynczan, a najbolsz Żydoŭ. Adnym z takich prymusowych rabotnikaŭ byŭ szaviec Szutkievicz. Raskazaŭ jon uboŭcam, jak adnaho razu pryszoŭ da ich Petelski i ni zsiul ni stul paczaŭ nie viadomo za szto kałom bić Żydoŭ. Szaviec niekatorych dobro viedaŭ, jak Wojnera, Jarku i jaho brata, jakoho prazyvali „Parszyvik”.

Szutkievicz pryhanuŭ jaszcze vosień 1941 r. Tedy Niemcy vyznaczyli jaho da prymusovaj raboty pieravozić furmankaj kafli z Harbarskaj hulicy na rynak. Kali pierajżdżaŭ kala budynku nimieckaj żandarmerii, baczyŭ szucmana Petelskaho, jak razam z Niemcami biŭ „osobników narodowości żydowskiej”.

Szto Petelski muczyŭ Żydoŭ, paćvierdziŭ toża infarmatar „Kolendo”. Napisaŭ danos, szto „viedaŭ takoho Petelskaho Jana, jaki za Niemca byŭ szucmanom” i na svaje voczy baczyŭ, jak toj chadziŭ pa Krynkach u nimieckaj szapcy. Kali tolko natyknuŭso na kahości, chto jamu nie padabaŭso, adrazu paczynaŭ bić jaho pa tvary i kryczać „ty komunisto!”. Uboŭski infarmatar pisaŭ, szto jon toża byŭ prymusowym rabotnikam pry kapanni basenu i baczyŭ jak Petelski bizunom pahaniaŭ Żydoŭ z giety, kab chuczej rabili. U danosie napisaŭ jaszcze paczutaje ad ludziej. Kryński weterynar Dutka skazaŭ jamu, szto Petelski i jaho żonka abkradali Żydoŭ u hieci.

Doŭhuju i vielmi dramatycznuju svaju historiu raskazaŭ uboŭcam Stanisłaŭ Zwiaryński z Słabodki kala Nietupy. Dapytvali jaho 2 listapada 1954 r. Paczaŭ z taho, szto pad kaniec marca 1942 r. arysztavało jaho Gestapo za suviaź z savieckimi partyzantami, jakija znachodzilisa ŭ lasoch kala jaho vioski. Byŭ heto atrad „Krasnaja Zviazda”. 

Razam z im Niemcy arysztavali jaszcze czatyroch nietupaŭcoŭ. Usich pasadzili na furmanki i paviaźli darohaj da Haradka. Kala Piłatoŭszczyny vyvieli ich u les i paczalali razstrelvać. Adzin z nietupaŭcoŭ paczaŭ Niemcu vyryvać z ruk karabin. Zviaryński vykarystaŭ zamiaszannie i ŭciok da lesu. Chavaŭso tam bolsz jak cztery miesiacy.

13 aŭgusta 1942 r. pajszoŭ da Krynak, bo daviedaŭso, szto Niemcy buduć vydavać paszparty. Chacieŭ sabie vyrabić ausweisskartu, bo biez jaje niczoho ni możno było aformić, da taho Niemcy karali, kali chto ni mieŭ ich paszparta.

U budynku nidaŭniaho banku na Piraszkoŭskaj hulicy aformiŭ jon usie farmalnaści, ale nie mieŭ fatahrafii. Fatohraf toża byŭ u hetym budynku i jon staŭ u doŭhuju czerhu. Paradku pilnavaŭ szucman Petelski, jaki biŭ gumovaj pałkaj tych, szto stajali nie tak jak jon chacieŭ.

Zviaryńskaho ŭ czarzie paznaŭ znajomy z Krynak i pa cichu palcam zaŭdaŭ Petelskamu. Toj skoczyŭ da jaho, vypchnuŭ z czerhi, skazaŭ padniać ruki ŭ vierch i pad karabinam pavioŭ na pastarunak żandarmerii. Na hulicy zabaczyŭ heto svajak Zviaryńskaha i zapytaŭ szucmana, kudy jaho viadzie. „Ten bandyta dobrze wie, gdzie go prowadzę” – adkazaŭ Petelski.

Na pastarunku Zviaryńskaho arysztavali i jaho bili. Pieravieźli ŭ ciurmu da Biełastoka, a pa miesiacy adtarnspartavali da kancłahiera u Majdanku. Potym pieranosili jaho da druhich kancłahieraŭ. Żywym ŭdałosa jamu daczakać vyzvalennia.

Chtości z Krynak pa wajnie raskazvaŭ, szto vosieniu 1943 r. byŭ Niemcami arysztavany i piraviezieny na prymusowyja raboty da łahiera ŭ Sakołcy. Tam mieŭ jon baczyć Petelskaho jak raboczaho pry kapanni kanalizacyjnych rawoŭ. Ludzi kazali, szto Niemcy jaho za sztości arysztavali i pasadzili ŭ sakolski łahier, skul jon uciok. 

Vosieniu 1954 r. UBP u Gdańsku ŭstanaviŭ, szto ŭ 1945 r. Petelski apynuŭso ŭ vioscy Mierzeszyn pad Gdańskam. Uziaŭ tam paniamieckuju haspadarku i dali jamu jaszcze 100 tys. zł na „zagospodarowanie się”. 

Kali żyŭ u Mierzyszynie, prasiedziaŭ piać miesiacaŭ u ciurmie „za kłusownictwo, nielegalne posiadanie broni palnej, jak również za przywłaszczenie różnych rzeczy państwowych”.

U 1950 r. nikomu niczoho nie każuczy kinuŭ usio i pierajechaŭ da Gdańska, dzie staŭ na rabotu na kalei.

1 akciabra 1954 r. prakuratar vydaŭ nakaz jaho arysztavać. Ale Petelski zapaŭso pad ziemlu. UB i milicja jaho ŭsiudy szukali. Daviedalisa, szto pamianiaŭ familju na Talkowski, ale tak i nie mahli jaho nidzie znajści. 

Pośle dwoch let UB u Sakołcy atrymała piśmo z Gdańska, kab pravieryć, ci czasam nie viarnuŭso jon na rodzinu. 7 grudnia 1956 r. byŭ vysłany adkaz, szto „na naszym terenie go nie ma”.

Na asnovi GD00118/750

Jurak Chmialeŭski

Dalej budzia