Ne znaju, što z siêtoho vyjde: musit, ničoho dobroho na samy kuneć, jak to naohuł byvaje z usiêm, što maje choť ščôpoť čohoś spôlnoho z nečystoju siłoju. Zakônčyvšy cykl rozkazuv „Ne može byti!”, ja vže dumała, što ničoho inšoho ne napišu, bo vsio, što chotiêła napisati, napisała. Ale ž niê. Jakajaś siła vo mniê – nevže nečysta? – začała našeptuvati: pišy daliêj, pišy pro toje, pro što do siêtoji porê ne pisała, bo bojałasie pryznatisie naveť pered soboju, što takije rečy interesujut tebe mucniêj za vsio, pro što ty dosiôl rozkazuvała.

Jakije rečy? Nu ot, takije, jak u siêtuj historyjci pro słabovôlnoho Jašku i smiêłu Martu, i pro neobôlnu Handziu, kotora zniuchałasie z nečystoju siłoju. Ne znaju, kôlko v mene ostałosie siły, kob potiahnuti novy cykl – „Nečysta siła, ničoho inšoho” – ale obiščaju tiahnuti joho do času, poka ne vpadu, a jak upadu, to šče poprobuju povzti…

U kažnum razi môj poperedni zbôrnik rozkazuv – „Ne može byti!” – uže čuť ne preč pudšykovany do druku, i ja maju nadiêju, što mniê chvatit siły pryjiêchati na Pudlaše z prezentacijami knižki, koli v povnu siły vstupit sioholitnia vesna. Tak što do vstrêčy, dorohije čytačê i prychilniki! Zreštoju, z nečytačami i neprychilnikami ja tože budu rada spotkatisie.

Halina Maksymiuk

Velké Přílepy, mareć 2023

Jak Marta zaradiła Jaškovuj bidiê

Vandruje pa kleci sivy Damavik,

Stukoča markotna jaho čaravik,

Čaplajucca vusy za nohi, a nos

Da skivicy morkaŭkaj šyzaj pryros.

(Aleh Minkin, Damavik)

– Rozprаhajte, chłopci, ko-o-o-ni, ta j lahajte spočyva-a-ať… – nesłosie po sioliê.

Marta pudniała hołovu z poduški i stała prysłuchovuvatisie.

– Znov Jaška vołočytsie pjany, – vona tiažko vzdychnuła. – Što mniê z jim robiti? – zadumałasie vže kotory raz. – Vôn že ž nekiepśki čołoviêk. I robočy, i taki fach dobry maje, i ne bje mene. Naveť jak napjetsie, to ruki ne pudymaje. Ne chodžu posiniačona, jak Olka Jakubova čy ot susiêdka, Handzia Suprunova. Ono ne viêdaju, čom vôn tak rozpivsie. Nu, diti ne majemo, ale my šče ž mołodyje, dasť Bôh, doždemsie. To ž ono try roki, jak my poženilisie, – Marta znov uzdychnuła.

– Vona rostom neveli-i-ička, šče j litami mołoda-a-a… – donesłosie vže z pudvôrka. Vona vstała i pujšła odomknuti dvery. Sviêtła ne paliła, nôč była miêsečna, u chati było vidno.

Jaška vtarabanivsie do chaty, vypiv kružku vody, zvalivsie na versalku na onkiêry i stav chropsti. Marta pudyjšła do joho, stiahnuła čoboty, pudniała šapku, kotora valałasie na pomosti, prykryła čołoviêka kocom, zamknuła chatni dvery na zasuvku i pujšła dosyplati. Ale vže ne mohła zasnuti. Trochu popłakała z žalu nad soboju, takoju nedolublanoju ne tôlko v siêtu nôč. Prypomniłosie jôj, jak vony z Jaškom poznakomilisie, koli vôn staviv piêčku v jeji baťkôv. Use štoś spivav, hołos miêv chorošy, usmichavsie, chovav pud šapku svojiê kundžeravy vołosy i temny očy. Ruki v Jaški byli môcny, vona ne mohła nadivitisie, jak vôn mišaje hlinu, kłade kafli i pry siêtum morhaje do jijiê i pudspiêvuje. Marta ne raz čyrvoniêła pud joho pohladom, a vôn, koli siête pryvvažyv, usmichavsie šče šyrêj. Vona Jaškovi tože spodobałasie, bo pud kuneć roboty vôn zapytavsie baťka nibyto žartom, čy toj oddav by jomu dočku – koli tak, to vôn v divosnuby za dviê nediêli pryjšov by zo svatom. Baťko, posumitovavšy z materoju, skazav, što jak Jaška choče, to može pryjti…

Čerez puv roku vony povinčalisie. Jaška za puv roku vyremontovav chatu po svojôj babi, kob ne žyti ani v testiôv, ani z baťkami. Často zabirav z soboju Martu, kob jôj pokazati, štó vže zrobiv i jakije kafli kupiv na piêčku, abo kob vona pudkazała, jak pomalovati chatu. Dobre jim było odnomu z odnym, Jaška ono vsmichavsie, bačačy, jak vona radujetsie, jak jôj čyrvoniêjut ščoki… I peršy dva roki žyłosie jim jak u kazci, vony pomału nažyvali mebli, Jaška zakazav do kuchni veliki kredens i stôł u znakomoho stolara, potum łôžko do spalni. Marta pozaviêšuvała firanki, kupiła posudu, a potum ot tak, ni stôl ni zsiôl, Jaška stav vypivati. Marta najperuč dumała, što jomu mine, što para razôv ničoho ne značat, ale było štoraz hôrš. Jaška sam byv ošarašany tym, što z jim zrobiłosie. – Martočko, – hovoryv vôn do jijiê, koli tveroziêv, – ja ne viêdaju, što zo mnoju diêjetsie, koli pobaču horêłku. Jak mahnitom mene tiahne v tuju storonu, sami ruki vytiahajutsie po kilišok čy šklanku, i jak vona mniê smakuje, kob ty ono znała…

Diś akurat kunčav robotu v susiêdniomu seliê i, musit, same tam zapiv. Marta raptom zorvałasie i pudbiêhła do muža. Obmacała jomu kišeni, spravdžała, čy hrošy de-leń ne posiêjav, bo ž pevno jomu i zapłatili. Ale hrošy ležali v kišeni za pazuchoju. Vona prysiêła koło muža, stała hładiti joho po hołoviê i po ščokach. Z očy potekli jôj slozy, vona ciêła zalekotiêła.

– Čom ty tak stav piti, môj lubimy? Čoho tobiê v žyci ne chvataje? Ty hovoryv mniê, što ja dla tebe – ciêły sviêt, a teper znajšov dla sebe miliêjšu podružku. Jak že tak? Što mniê teper robiti?

– Perestań płakati i idi do šeptuchi, bo vam siête zrobili z zavisti, – raptom počuvsie jakiś hołos.

– A ty chto taki?! – zapytałasie Marta perelakanym hołosom, pobačyvšy pered soboju staroho mužčynu v łapciach. Miêseć svitiv prosto na joho, tak što Marta bačyła joho pomorščany tvar, usmiêšku i jasny očy, povny tepła i povahi.

– Ja vaš Domovy, chatu vam dohladaju, vašoho ščastia sterehu. Mniê v vas dobre, bo vy lubite odno odnoho, niezavistny vy, inšym ludiam pomohajete…

– A čom ja tebe nikoli vperuč ne bačyła? Kudy ty chovaješsie?

– Ty zamnôho chočeš viêdati na peršy raz, – ticho zasmijavsie Domovy. – Do siêtoji porê ty pro mene naveť ne čuła… A ja tut davno žyvu, odkôl siêtu chatu postavili. Uperuč pro mene tut ne zabyvali, mołoko v kružci pokidali na večeru, trochu piroha čy chliêba na stoliê, a na sviato to j kusok mjasa abo kovbasy traplav…

– Oj, a ja ob siêtum ne znała, to ž mniê ne škoda, ono ja ne znała, – pisklavym hołosom stała opravduvatisie Marta.

– Ja ne žalusie, ale mniê było b pryjemno, kob ty čas od času zhaduvała pro mene.

– Teper uže budu, – poobiščała Marta. – A chto nam tak nedobre žyčyt? Za što i našto takoje roblat? – zapytałasie.

– Tvôj čołoviêk znajšov sinio-ružove piro, velmi hože, i motanku, takuju lalečku z vovny na porozi. Kob vôn siêtoho ne vziav u ruki, to ničoho jomu ne było b. Viêtior poniôs by toje piro i motanku daleko od doma abo ja b jich zništožyv. Ale ja ne pospiêv, Jaška toje pudniav i pryniôs do chaty. Nu i joho potiahnuło vypivati. Teper ja ničoho ne mohu vam pomohčy. Ty musiš najti toje piro z motankoju, ono ne bery jich hołoju rukoju, a čerez łatku jakuju-leń abo chustočku. A jak uže najdeš, to nesi raz-dva do šeptuchi. Vona znaje, što treba zrobiti.

– A skôl ty znaješ siête vsio? Skôl znaješ, što siête pomože?

– Oj, Marto, Marto, – pochitav hołovoju Domovy. – Ja vže dovho po sviêti chodžu i koje-što šče cikaviêjše znaju. Teper idi spati, a rano začni šukati motanki i pira.

Marti z siêtoho vsioho zakružyło v hołoviê i stało mlejko. Vona pujšła do spalni i zasnuła jak kameń. Rano, jak tôlko pročnułasie, ne mohła rozobrati, čy vona hovoryła z Domovym najavi, čy vôn jôj ono prysnivsie. Vona pomału vstała, jôj viło v hołoviê.

– Domovy, motanka, piro, – vona stała sobiê prypominati. – Treba iti do šeptuchi i kružku mołoka na stoliê pokinuti nanuč.

Jaški v chati ne było, Marta čuła, jak brazgała banka na mołoko, jak vôn tiohav vodu z kołodecia. Vona ochlapała tvar vodoju, pryčesała kosu i pujšła na veliku chatu, tam stała perehladati kiliški i šklanki v šafci i raptom zavvažyła toje piro i lalečku. Uže chotiêła schvatiti jich u ruki, ale zavčasu prypomniła sobiê, što treba čerez onučečku abo płatok, jak kazav Domovy. 

– Dobre, našykuju snedanie, nakormlu kury i tohdy podumaju, što daliêj,– skazała Marta sama do sebe.

Jaška vujšov do chaty, było vidno, što vstydajetsie včorašnioho zapoju i bojitsie hlanuti Marti v očy.

– Ty mene vže ne lubiš, – skazała vona jomu. – Ani zo mnoju ne kładovišsie spati, ani ne večerajemo razom. Tobiê horêłka miliêjša, – vona rozpłakałasie.

Vôn pudyjšov do jijiê i môcno obniav. Vony postojali tak sered chaty, poka Marta ne prytichła i ne obterła partuchom slozy.

– Ja zavtra choču pojiêchati do našych, voźmu rovera, ty ostanešsie sam na hospodarci, – skazała vona do muža i stała rozstavlati puvmiski na stoliê. 

Vony posnedali. Jaška pujšov vyvoditi korovy na pasovoje, potum uziavsie zamiêšuvati sviniam. A Marta pokormiła kury i stała dumati, što navaryti na obiêd. Na chvilinku vyskočyła na horod narvati morkvy i petruški i naščypati trochu kropu, kob kuliêš byv pachuščêjšy. Večerom našykovała do torby trochu jijeć, torbočku muki, uziała trochu hroša i novu chustku, kotoru kupiła sobiê miêseć tomu, podumała, što siêtym zapłatit šeptusi. Taja žyła na krajovi susiêdnioho sioła, ne velmi kob daleko, ot, za puv hodinki povinna dojiêchati.

Raneńko, koli Jaška vpravlavsie, Marta vziała čerez łatku motanku i piro, zavinuła jich i vsadiła do osôbnoji torbočki. Našykovała snedanie dla Jaški, chuteńko odiahnułasie, siêła na rover i pojiêchała. Pered chatoju šeptuchi sidiêło vže trochu ludi, nekotory pryjiêchali pudliêčytisie, nekotory po jaki-leń zahovôr, čy to od choroby bydła, čy to dla sebe abo kohoś z rudniê. Marta prysiêła sered jich, ale ni z kim ne hovoryła, ani pro svoju bidu, ani pro jichniu. Sidiêła i ždała svojoji koliêjki. Šeptucha žyła v velmi starôj chati. Nichto vže ne pometav, koli vona pryjšła siudy i skôl. Najstarêjšy pometali, što miêła koliś i čołoviêka, ale liêt tomu dobrych z trydceť vôn umer, a vona ostałasie odna. Teper za vsiu kumpaniju chvatali jôj dva koty i korova. Ničoho inšoho v hospodarci ne miêła. Chodiła vona tiažko, trochu kulhajučy. Tvar u jijiê byv pomorščany, ruki tože, ale było vidno, što vony šče môcny. Šeptucha była odiahnuta v temnu perkalovu spudniciu, jasnu koftu i serdak z kišeniami, sivy vołosy byli začesany v kosu. Łob miêła zakryty opaskoju z jakimiś divnymi znakami čy bukvami, kotorych Marti ne vdałosie rozčytati.

Halina Maksymiuk

(protiah bude)