Ruzdvo i Velikdeń po-čeśki

Disiaka ja chodiła zo svojim Vaniom po sklepi i divovałasie, što vže povno sviatočnych ozdobuv, lampočok, słodyčy. Na počatku listopada siejoho šče ne było. Čechi počali šykovatisie do Ruzdva. Nu tak, ostałosie ono puvtora miêsecia… Chutko naša hulicia rozsviêtitsie kolorovymi lampočkami, čuť ne v kažnum oknovi zapalitsie svicen. Jdou Vanoce…

Po-staromu i po-novomu

aše perše Ruzdvo na čužyniê ne vyhladało tak kolorovo. Ja stała šykovatisie do Kolady po-našomu, jak na Biłostôčyni. Vania musiv pracovati, chłopci chodili do škoły. Ono ja tohdy miêła feryji v svojôj školi čeśkoji movy, jak usiê studenty. Sledi ne mohła nihde dostati, čuť udałosie kupiti buraki. I tak skromniutko odbyli Koladu. U cerkvi tože ne było bohosłužby, bo tut usiê sviatkujut po novum styli. Usiê diêti v školi našych chłopci chvalilisie prezentami, a Igor z Pavłom šče ničoho ne dostali…

Batiuška Kostia Bondaruk roztołkovav nam, što data Ruzdva je velmi symbolična, što to ne Velikdeń, i my spokôjno možemo sviatkovati po-novomu. Posli peršych dvoch Ruzdvôv u Čechiji po-staromu my perejšli na novy styl.

Pomnitsie, jak u 2000 roci my peršy raz odsviatkovali Koladu po-novomu. Na peršy deń Ruzdva my byli v Bondarukuv, a v styčniovi pojiêchali sviatkovati šče raz na Biłostôčynu. Najperuč pobyli v Biłostoku, ale na Koladu postanovili pojiêchati do mojich baťkuv do Biêlśka. U Biłostoku moroz byv jak cholera, musit, hradusuv 30 nižêj zera. Samochod nam zapaliv, ale okna byli zamerznuty i poka vsio porozmerzałosie, my vže byli za Zabłudôvjom. Ruki mniê potum boliêli od protirania šybuv, a chłopci kryčali, što jim velmi zimno.

Sobaka ne odzyvavsie, zadovolany, što vozimo joho z soboju, nihde ne pokidajemo. Ja vse pered vyjizdom do Pôlščy musiła choditi do spicijalnoho oddiêłu Ministerstva Rolnictva, kob tam postavili mniê pečatku v „pašportovi” našoho sobaki. My žadnych pečatok ne potrebovali, ale naš sobaka ano. Popojiêzdiv vôn z tymi pečatkami, poka ne zniali kontroli na hranici Čechiji z Pôlščoju.

Svicen, besidka i cukrowi

Koli my pereselilisie z Prahi do Prylepuv, do svojoho doma, to sviatkovanie stało namnôho pryjemniêjše. My z Marylkoju šykujemo dôm na sviato, usiudy stavimo svički, rozviêšujemo zelony girlandy, ja kuplaju korčyk pomeła (čechi malujut joho na serebrany abo zołoty kolor, ale mnie najbôlš podobajetsie zelony), ubirajemo jôłku. U okniê stavlajemo svicen (taki dekoracijny elektryčny sviêčnik u kštałti trochkutnika), viêsajemo svitełka na jołu pered chatoju i na tuju v horôdčyku za chatoju.

My perejiêchali do našoji vjoski na počatku hrudnia, a poka ja v okniê postaviła svicen, to Ruzdvo było vže na nosi. A našy susiêdy ciêły toj čas mjargovali, chto my je, bo dosiôl ne miêli žadnoho čytelnoho znaku od nas, što my chrystijane.

– Može to žydy abo muzułmany?– zastanovlalisie Lenka z Karlom.

Ale koli vony pobačyli rozsviêtlane okno, to odrazu vkinuli nam do počtovoji skrynki zaprošenie na besidku, susiêdskie spotkanie v horôdčyku za chatoju, kotore odbyvajetsie v jich kažny rôk na Koladu.

My spotykajemsie z susiêdami z našoji hulici po południ menš-bôlš o tretiuj hodini. Lenka z Karlom šykujut svařák (pudohrête vino z prypravami), kavu, herbatu, jiêdło vsiê prynosiat z soboju, chto što choče (ja nošu vareniki, kutiu i jakojeś tiêsto), usiê składajut odny odnym žyčeni, hraje muzyka. Spotkanie perevažno tryvaje dviê hodiny. My zachodimo na hodinku, vypivajemo herbatku (z jiêdłom čekajemo do zôrki), bo posla majemo večeru v sebe, i do nas na Koladu prychodiat hosti: Nadia, Oksana, Siarhiêj z Vesnoju. A v susiêduv u horôdčyku byvaje koło 15 ludi. Prychodit „staraja gvardyja“, tyje, kotory tut žyvut od počatku povstania našoji hulici, to značyt same menš 20 liêt.

A v sobory Kiryła i Mifodija v Prazi na Koladu odbyvajetsie ditiača „pasterka“, diêti odyhryvajut sceny z Viflejema, spivajut koladki. Koli našy diêti byli šče menšy, to my tudy jiêzdili kažnoho roku.

Čechi do Ruzdva šykujutsie dovho, bo vže na počatku hrudnia počynajut pečy cukrovi, takije małyje pranički, velmi smačny, a roblat jich tôlko sortôv, što v hołoviê krutitsie. Moja susiêdka i odnočasno koležanka Eva peče jich musit zo štyry sorty. Zreštoju, teper uže možna zamoviti takije ciastečka i v cukierniach, i v sklepach jich prodajut. Naša susiêdka Lenka sama nikoli jich ne peče. Razom zo svojeju dočkoju, Luckoju, zamovlajut jich u našuj vjoskovuj cukierni. A my z Marylkoju pečemo, podôbno jak Eva. Robimo pranički, orêški, krehki ciastečka i malutki beziki, a časom šče truflovy kulki.

Postu nema, ale je ohniostroj

Na koladnu večeru ja šykuju vsio, što šykovała na Biłostôčyni: kutiu, borščyk, vareniki (odny z kapustoju i hrybami, a druhi tzv. ruśki), sledia (teper vže vony tut je), burački, rybu, sałatku, kapustu z hrybami. Ne zamnôho, usioho po trochu, bo na druhi deń postovoho vže ne velmi chočut jiêsti. I teper naveť siêno možna kupiti v małych pačečkach, kob pud obrusok połožyti.

Usiê tut divujutsie, jak my možemo bez jiêdła vyderžati ažno do večery.

– Ja tože diś postiła, – pryznałasie mniê odnoho razu kotoraś susiêdka. – Ciêły dviê hodiny nic ne jiêła.

Posmijalisie my tohdy zdorovo.

Čechi na večeru jidiat karpa, najčastiêj smažanoho, bramborový salát, a potum schabovy kotlety! I vypivajut vinečko. U jich na Koladu postu nema! Potum rozdajut podarki, kotory jim prynosit Ježíšek.

U televiziji v peršy deń sviata čechi musovo ohladajut ruśku kazku pro Diêda Moroza.

– Ja tak do siêtoho pryvykła, – tłumačyła mniê odna z susiêdok, –  što jak ne ohlanu choč trochu, to zdajetsie, što i sviatuv ne było.

Čechi z Prahi naohuł vyjizdžajut na sviata na chalupy (dačy), a po miêsti łaziat perevažno turysty. Voročajutsie na Sylvestra, kob pobačyti koncert, jaki organizujut na placovi sviatoho Vacłava.

Na Sylvestra, zaraz po pôvnočy, našy vsiê susiêdy, kotory je doma, vychodiat na huliciu z šampanom abo vinom, kob złožyti odny odnym žyčeni, trochu pogandoryti, podivitisie na fajerverki. Dieti biehajut z zapalonymi zimnymi ohniami. Paveł, koli ne ide na jakujuś imprezu, tože puskaje z Marylkoju fajerverki. Kaže, što joho najliêpša vspominka z diêtstva to jakraz fajerverki. Po-čeśki na jich kažut ohniostroj.

A na Novy Rôk taki ohniostroj pryšykovuje naša gmina. Za 10 minut u nebo letiat sviatočny rakiety za desiatki tysiač čeśkich koronuv (1 pôlśki złoty = 6 českich koronuv). Znaju, što to velmi dorohoje, i što fajerverkuv bojatsie zvirê, ale siête tak čudno vyhladaje!!! Až časom sercie zamiraje. A posla, chto šče maje ochvotu, toj siadaje do samochoda i jiêde do Prahi, de nad rêčkoju Vełtavoju organizujut najbôlšy v Čechiji ohniostroj.

U Prazi pered Ruzdvom stavlajut na placowi Staroho Miêsta velizarnu jôłku. Čiêła Praha tohdy vystrojana, bliskušča. Ja velmi lublu čas pered Ruzdvom, čołoviêk chodit veseliêjšy, z radostioju v dušê. Velmi lublu kupovati podarki svojim bliźkim. Lublu divitisie, jak posla odčyniajut pački, jak usmiêška pojavlajetsie na tvarovi. To miêd na dušu.

Ono posla, vže po sviatach, ne chočetsie ani rozbirati jôłki, ani chovati ozdobuv.

Velikdeń z pomlazkami

Pomniu naš peršy Velikdeń v Čechiji: dla mene, viêrujuščoho čołoviêka, to było štoś strašnoho. Tohdy byv tepły deń, fajno svitiło sonečko. Ja podiviłasie čerez okno i onemiêła. Naša susiêdka, odiahnuta v jakujuś bluzku z žabotom, zniała marynarku, vziała gracku i davaj połoti v horôdčyku. Potum, koli my vyjšli na spacer, usiê na našuj hulici vyjšli na dvôr i stali myti svojiê samochody.

– De ty mene pryvjôz? – skazała ja Vani. – Odny pohane, navet takoho sviata ne všanujut!

Pravda takaja, što viêrujuščych ludi tut mało. Čechi naohuł nechryščany, ne chodiat do spovedi, ne pryčaščajutsie, šlub berut ono cyvilny. Teper ja vže do siêtoho pryvykła, ale šče vse nervujusie, jak chtoś u nediêlu kosit travu čy vertit štoś doma abo stukaje mołotkom. Ale što zrobiš.

Čechi odnak i pud Velikdeń trochi šykujutsie, prystrojujut dôm, kupujut mołody oves u doničkach, kob postaviti joho na stôł, viêšajut ozdoby na derevcia, farbujut jajcia (!), ale tože vykorystovujut sviato jak kažny inšy vôlny deń, kob porobiti poradki čy to doma, čy to na zahradce.

Diêti na Velikdeń biêhajut z tak zvanymi pomlazkami (spletiany verbovy hulki z lentočkami), bjut jimi divčat (jak u nas na Verbniciu), i panienki jim za toje dajut pokrašone na čyrvono jicie. Koli my šče žyli v Prazi, to takoje mało de bačyli, ale v nas u vjosci to velmi popularny zvyčaj. Moja podruha Eva mniê rozkazuvała, što to pohanśki zvyčaj, kotory perejšov do čeśkoho chrystijanstva. Kažna diêvčyna na vesnu musit byti vyšlehana, kob odmołoditisie (stôl i nazva pomlazka vziałasie, bo-po čeśki mladi to mołodosť), kob była zdorova i kob jeji vroda ne minała. Teper diêti biêhajut rano od chaty do chaty, de je divčeniata, ale raniêj byvało tak, što na peršy deń Velikodnia chodili z pomlazkami chłopci, a na druhi divčata.

A na Moravi oblivajutsie vodoju, by v Pôlščy. Ale dostajut za toje tak jak i tut – hrošy abo słodyčy. Bo to veliki honor, kob kažnu diêvčynu obliêti. Materê takuju mokru odežu potum vyviêšujut na dvorê, kob usiê bačyli, što je zainteresovanie jichnimi dočkami. Eva zo smiêchom uspominała, jak odna tiotka dovho namavla Libora, jeji syna, kob vôn pobiêh do susiêdnioho pokoja i obliêv jeji dočku. Libor byv nesmiêłym chłopciom i ne velmi jomu chotiêłosie, ale v kunciovi jakoś peremôhsie i pobiêh. A posli, jak dostav za siête 100 koronuv, što na tyje časy było velikoju sumoju, prybiêh do Evy i kaže: „To može ja šče kudy-leń pujšov by kohoś obliêti!?”

Komu paska i kovbaska,

a komu huska

Na Velikdeń my jiêzdimo na vsiunôčnu do soboru v Prazi. Tohdy tam svetiat paski. Ludi v cerkvi mnužêń, jak na rynku. Greki palat svički i velmi hałaślivo zachovujutsie, švendajutsie po ciêłuj cerkvi i chrystosajutsie. Bułhary, koli ono batiuška posvetit jajcia, vychodiat pered cerkvu, łuplat tyje jajcia, jidiat i šče na dokładku kidajut skorołuščy na zemlu. Batiuška odnoho roku zazłovav za taki bałahan i zaboroniv jim siête robiti, nu to łoni koło cerkvi było čysto. Bułhary to vohule prychodiat z takimi velikimi korzinami, de majut vsio: i jajcia, i chliêb, i veliznu pasku, i kovbasy, i butli z vinom. Snedanie i obiêd odrazu. Povno tože rosijan, ukrajinciuv. Najmenš, musit, prychodit čechuv.

A 11 listopada v Čechiji odznačajut tradycijny praznik Sviatoho Martina. Mnôho čechuv na siêty deń rezervuje sobiê miêstie v restauraciji. Jidiat tohdy pečany, tušany i sama ne viêdaju šče jakije husi. U nas u Prylepach je dviê restauraciji, i v siêty deń tam napravdu ne možna najti miêstia, bo vsio zarezervovane. A treba skazati, što čechi husiatinu vmiêjut robiti!

Naohuł čechi velmi lublat choditi do restauracijuv, i naveť u takich vjoskach jak naša je ich po dviê abo i try. U susiêdniuj gminnuj vjosci majut, naprykład, francuśku restauraciju. My tam odnoho razu byli, naveť slimaki jiêli, škoda, što žabinych stehnuv tohdy tam ne podavali…

 (protiah bude)

Halina Maksimjuk