Je pryjemny rečy v našum žyci, kotory varto nam było b pomniti na staryje liêta, ale vony, nažal, preč zabyvajutsie bez našoji voli. I je menš pryjemny rečy, pro kotory my chotiêli b zabyti bez škodovania, ale vony čas od času samovôlno i vperto znachodiat dorohu do našoji sviêdomosti. Pro takije namôlny fakty i zdareni z našoji minułosti my naohuł nikomu ne rozkazujemo. Bo vony, tak skazati, je vspominkami z temnoji komory pameti.

Pro odin temny epizod, kotory vže bôlš čym puv stoliêtija jatryt mniê pameť, ja nikomu ne rozkazuvav do disiêjšoho dnia. Možlivo, što pisanie siêtoho tekstu jak publičnoho „pryznania viny” stane dla mene „psychoanalityčnoju” terapijoju, posli kotoroji ja hlanu na toje zdarenie z ditinstva po-inšomu, bôlš odosoblano i neutralno…

Mniê tohdy było liêt odinadčeť-dvanadčeť, i po tôlko samo było mojim kolegam z sioła, Viti, Andrêjovi i Vołoďkovi, kotory pryjšli do mene na koloniju odnoho večera v hrudniovi. Same načalisie ferie zimowe, a my stali dumati, jak budemo koladovati na naše Ruzdvo. U nas była staraja gvjazda, kotoru nam zachotiêłosie obnoviti, i my podumali, što dobre było b zaminiti v jôj pergaminovy miêseć na sklany. Starêjšy chłopci v siole, kotory ličyli nas smorkačami i ne chotiêli z nami kolegovatisie, miêli gvjazdu z sklanym miêseciom, čerez kotory tak hože było vidno žarôvočki i ozdobu v seredini rešeta. My tože tak zachotiêli. Ale skôl uziati skło na miêseć?

Ne pomniu, komu z nas tohdy pryjšov do hołovy zusiêm durnovaty pomysł – davajte voźmemo skło z šyby v budi melijoratoruv, kotora stojała v nas na koloniji, nedaleko od chaty našych susiêduv, Orechôvśkich. Tohdy robôtniki, kotory praciovali pry drenažovani i inšych melijoracijnych zaniatkach, žyli v takich budach-vagonach, jakije firma pryvoziła na kolosach na miêstie roboty, a posli jeji zakunčenia zabirała nazad. Našy dva čy try melijoratory – kotory miêli štoś do roboty v našuj okolici i v hrudniovi – u toj fatalny večur, koli my postanovili vkrasti jim šybu, pojiêchali dochaty pobačytisie z siêmjami, kudyś za Biêlśk. My v potemkach, bojučysie, kob ne zobačyli nas z chaty našych susiêduv, pryjšli do toji budy z nožom do skła i staralisie „vyryzati” odnu z šybuv, jakich tam było, musit, z šêsť. Ničoho nam ne vdałosie, my popsovali i rozbili, musit, dviê šyby, a odna, jak pomnitsie, vylitiła napreč. My pokinuli miêstie našoho złočynu i pujšli z pustymi rukami. Ot že ž bałvany – što my tohdy napravdu dumali: nichto ne dohadajetsie, chto narobiv siêtoji škody i našto? Zrozumiêło, usiê v sioliê dohadalisie od razu na druhi deń. Baťkuv hniêv obvalivsie na mene čerez kilka dion posli zdarenia, bo na druhi deń rano posli toji škody ja pojiêchav do tioty v Biłostoku, koli šce nichto ne odkryv pobitych šybuv u budi melijoratoruv. Ale toj kilkadionny pobyt u Biłostoku byv dla mene otručany dumkami pro toje, jak ja hlanu v očy tatovi i mami, koli vernusie dochaty. I šče było odčuvanie, što najbôlš vinovaty v siêtum diêli ja – koli b ja tohdy ne zhodivsie iti po toje skło, to kolegi vernulisie b do vjoski i ničoho ne stałosie b…

Robôtniki, koli vernulisie, spočatku jakoś „załatali” tyje škody v oknach, kotory my jim narobili, a potum pominiali połopany šyby v svojôm časovum žytłovi na novy. Ne pomniu, domahalisie vony od moho baťka jakojiś kompensaciji čy nie. Možlivo, vôn dav jim z liter samohônki, kob zahładiti ciêły skandał. A ja z toho času staravsie ne traplati tym melijoratoram na očy…

 

* * *

Pro odin epizod z historyji našoji simjiê ja počuv usioho raz čy dva v žyci, od mamy, kotora po smerti tata čas od času rozkazuvała mniê z bratom sioje-toje z minułoho. Vona vyjšła zamuž za našoho tata v 1957 rokovi. Tatovi tohdy było 26 liêt, ale vôn uže liêt šêsť abo naveť siêm byv vdovciom. Joho oženili v velmi mołodôm viêkovi, koli jomu było ne bôlš za 18 liêt.

Perša tatova žônka była z Borysuvki, ale pokôlko tato pro svoju peršu ženiačku nikoli ničoho mniê ne zhaduvav, to ja naveť ne znaju, jakoje v jijiê było imje. Vona vrodiła blizniata, ale narodiny byli natôlko neščaslivy, što vona vykryvaviłasie i vmerła jakiś deń puzniêj. Tohdy, u 1940-ch i 1950-ch liêtach, kobiêty na sioliê rodili doma, pry pomoščy „narodnych” akušêrok. Takoju vjoskovoju akušêrkoju była moja baba Maryja, kotora pomohała i pry mojôm porodi. Ale môj brat, kotory vrodivsie v druhuj połovini 1960-ch, pryjšov na sviêt uže v špitali v Biłostoku, choč baba Maryja tohdy šče žyła.

Ne znaju, jak vono napravdu było z porodom tych blizniat-divčeniatok, i čy odčuvała baba Maryja jakujuś vinu za toje, što jeji neviêstka vmerła pry porodi. Baba nikoli pry mniê ne zhaduvała pro siêty epizod, a i tato tože movčav. Što stałosie z tymi divčeniatkami, mojimi, tak skazati, puvsestrami? To velmi temna historyja, kotoru na disiêjšy ład zrozumiêti dosyć tiažko. Posli smerti peršoji žônki moho tata jeji baťki pryjiêchali z Borysuvki, kob zabrati prydane, kotore vony jôj dali, jak vona vychodiła zamuž do Lachôv. Ne viêdaju, što tam konkretno miêłosie na vvazi, pevno, jakajaś odeža, kožuch, płachty, navołočki, prostyniê i tomu podôbne. Baba Maryja, kotoruj škoda było toje dobro oddavati, była osoboju velmi tverdoju i po słovo v kišeniu ne łaziła, a tomu tohdy skazała svojim svatam z Borysuvki: koli vže zabirajete vsio, što vaša dočka pryvezła z soboju do Lachôv, to zabirajte šče j toje, što vona nažyła ode. Tak skazati, može vam i siête spotrebitsie na vašuj hospodarci. I baba Maryja pokazała na dviê sestrê-blizniački v kołysci. Hospodarkoju koliś, jak było zavediane od vikôv, kirovali najstaršy v simjiê, i môj tato ne miêv tut prava hołosu. Słovo skazane, diêło zroblane. Svaty zabrali obiêdvi vnučki razom z doččynym posahom do Borysuvki, de tyje nemovlatka nedovho posli perejiêzdu povmirali. Moja mama, rozkazujučy raz pro siête, zrobiła dohad, što tyje lude z Borysuvki napojili svojich vnučok, u jakich raptom ne okazałosie ni matery, ni baťka, vyvarom z maku, i divčeniatka zasnuli i vže bôlš ne pročnulisie. Takoje na seliê, jak zhaduvali staryje lude, koliś zdarałosie ne tak i rêdko v podôbnych sytuacijach.

 

* * *

Pud kuneć svoho žycia mama rozkazała mniê šče pro dva simiêjny epizody, kotory, musit, dopikali jôj ne menš, čym mniê toj uspomin pro durnovatu kražu skła v melijoratoruv. Poka žyła moja baba Maryja, mamina testiova, vona ne ładiłasie z svojoju neviêstkoju, obhovoruła jijiê pered ludima, a doma „učyła jak žyti”. Ale včyła mamu, jak treba žyti, ne tôlko baba Maryja, ale i jeji sestra, baba Ziênia z Kôzlik, kotora často odviêduvała babu Maryju v Lachach i pry okaziji vykładała svoju žyciovu mudrosť, od jakoji, jak kazała mniê mama, ušy jôj puchli. Tato z baby Ziêni pudsmichavsie i pudgavniav jijiê cas od času komentarami typu „Vy, tioto, uže navčyli žyti svojich synôv, a teper učyte inšych”. Usiêm ludiam było vjadomo, što baba Ziênia tak peresvaryła svojich synôv, kotory žyli čerez płôt u Kôžlikach, što odin odnoho haniav z sokiêroju po pruhmeni i pozakłuniami. Babu Ziêniu, odnak, ironija tata nijak ne začeplała, i vona ne perestavała nervovati mamu svojimi naukami. Narešti mama ne vytrymała i pomoliłasie do Boha, kob vôn jakimś sposobom zakryv babi Ziêni rot. „I ty, Vania, ne poviêryš, ale posli toho, jak ja pomoliłasie, Ziênia vziała i mach! – złamała na rômnuj dorozi nohu v midnici, ale to tak, što vže potum ne mohła choditi. Nu i vona vže nikoli ne pryjšła do Lachôv”, – rozkazuvała mniê mama puv viêku posli toho zdarenia.

– A jak ty dała sobiê rady z baboju Maryjoju? – zapytavsie ja v mamy. – Terpiêła jeji nauki do kuncia?

– Ne zusiêm, – odkazała mniê mama. – Koliś, koli ja vže nijak ne mohła sterpiêti i dumała, što abo pujdu do Kožyna i vtoplusie v rêčci, abo vteku z Lachôv, ja pomoliłasie do Boha v cerkvi v Klenikach: Hospodi, rozsudi sam, chto z nas oboch maje raciju – ja čy testiova? I ty, Vania, ne poviêryš, ale nedovho posli toho, jak ja poprosiła Boha rozsuditi nas, baba Maryja pojiêchała do dočki v Biłostoku i ni z toho, ni z sioho vmerła…

 

* * *

Môj dvojurudny brat Jurek z Biłostoku vmer u jakichś nejasnych obstavinach, koli jomu było ne bôlš za trydceť pjat liêt. Ale do času svojeji smerti vôn uže pospiêv posidiêti kilka razy v tiurmiê jak złodij-recydyvist. Ne znaju, rozkazuvała tiota Mania mami i tatovi dokładno pro toje, jak to było z jeji Jurkom, ale štoś napevno hovoryła, bo ja doznavavsie sioje-toje vže z druhoji ruki. Jurek lubiv vypiti i tiota Mania, kob oboroniti joho od nałogu, stała zabirati jomu vypłatu, kotoru vôn prynosiv z roboty, kob von jijiê ne propivav z kolegami. Jurek, ne majučy hrošy na vypivku, stav krasti, i kilka razy złapali joho na horačum… Pro siête v našuj naohuł simjiê ne zhaduvałosie, ale raz mojiê baťki zhovorylisie pro Jurkovu nedorêčnu suďbu pry mniê i pryjšli do vysnovy, što v joho nevdałum žyci svoju častku viny miêła i tiota Mania, kotora zabirała synovi ciêłu vypłatu. Nechaj by vôn, tak skazati, vypivav za svojiê hrošy, a ne šukav jich u čužych kišeniach…

 

* * *

Pameť viêdaje bôlš, čym słovo može skazati. Pameť viêdaje bôlš, čym słovo choče skazati. Pameť – ne słovo – choče skazati vsio i ne može. Tak ja napisav koliś, uže bôlš čym trydceť liêt tomu, z okaziji zusiêm inšoji temy. Ale siêty słova, jak mniê zdajetsie, pasujut i do disiêjsoho tekstu i kontekstu.

Jan Maksimjuk