Dobrych deseť liêt tomu, koli ja robiv zakupy v „ Biedronci” v Biêlśku, pudyjšła do mene neznakoma starša kobiêta, pryvitałasie i skazała: A viête znajete, što my z vami svojaki? Ja – vaša sestra, nazyvajusie Nina. Nu, ja vam ne rôdna sestra i ne dvojurudna naveť, a trojurudna, jak kažut, tretia stryń… Taja kobiêta z vyhladu była liêt petnadceť-dvadceť starša za mene. Sestra? Trojurudna? Kôlko mojich trojurudnych sestruv i bratôv mohut šče choditi po zemliê, a ja ničoho pro jich ne znaju? Trojurudnosť abo, jak skazała pani Nina z Biêlśka, tretia stryń – to svojactvo v tretium pokoliêniovi, tak skazati, rudnia z urovnia didôv. Vaša trojurudna sestra to vnučka brata abo sestrê vašoho diêda abo vašoji baby. A dvojurudna sestra – to dočka brata abo sestrê vašoho tata abo vašoji mamy.

Pani Nina zaprosiła nas z žônkoju do sebe na herbatu, i my, uziavšy z soboju našu devetiliêtniu Marylu, odviêdali jijiê v blokovi na hulici Ogrodowuj v Biêlśku kilka dion posli toji nespodiêvanoji vstrêčy v „Biedronci”. Vona roztłumačyła mniê, jakim sposobom my trojurudny svojaki – vona, jak okazujetsie, vnučka sestrê mojeji baby Maryji z Buryćkoho. Jak nazyvałasie taja sestra mojeji baby i kudy vona vyjšła z Buryćkoho zamuž – ja, jak ne vstydno pryznatisie, ne zapometav. Ale z rozkazu pani Niny zapometałosie, što vona sama vrodiłasie v Pilipkach, tam vyjšła zamuž i rôk po šlubi perejiêchała z čołoviêkom žyti do Bielśka. Jeji čołoviêk uže vmer, vona liêt petnadceť vdovicia, a jeji diêti žyvut u Biłostoku i deś koło Varšavy.

Pani Nina rozkazała nam trochi pro svoje mjastove žycie – vony z mužom z časom postavili sobiê bliźniak u Biêlśku i vona dovhi čas trymała v jôm stanciju dla učenikôv z vjosok. Po smerti muža jeji diêti prodali toj dôm i kupili jôj kvartiru v bloku. Jeji try mołodšy rôdny braty (značyt, mojiê trojurudny braty) žyvut u Biêlśku, a nastaršy, zdajetsie, ostavsie žyti v Pasynkach.

Ustrêča z panioju Ninoju z Biêlśka, svojačkoju z tretioji stryni, lišni raz usviêdomiła mniê, tak skazati, hłubinu i šyrynu mojoho neviêdania abo zabytia, što tyčytsie simiêjnoji historyji, ne kažučy pro šyrêjšu historyju našoho rodu. U mojôm ditinstvi, z okaziji raznych praznikuv, baťki dovoli často zabirali mene v hosti do svojakôv abo sami sprošuvali svojakôv na hostinu do sebe. To byv najliêpšy čas, kob rozpytatisie pro vsiê simiêjny i rodovy vjazi i pro dvojurodnych i trojurodnych svojakôv, nu i zapometati jich imena. Ale do takoho ja ne miêv tohdy hołovy. Teper, koli mniê chotiêłosie b siête zrobiti, uže nema do koho jiêzditi v hosti, nema koho zaprošuvati i nema v koho pytatisie.

* * *

Moja simiêjna genealogična pameť obryvajetsie na pokoliêniovi pradida. Môj pradid, baťko diêda Ivana, nazyvavsie Łukjanom. Umer vôn u 1917 roci od jakojiś nenazvanoji chvoroby, jak zdajetsie, u šče dovoli mołodôm viêkovi, choč daty joho narodženia ja ne znaju. Rôk smerti pradida Łukjana stojit na krestovi na mohiłkach u Klenikach – siêty krest môj tato postaviv uže posli ostatnioji vujny. Łukjan byv dva razy žonaty. Z peršoju žônkoju v joho byli dviê dočki: Nadzieja (Dzieja) i Viêra. Druha vrodiła jomu troch synôv: Ivana (mojoho diêda), Borysa i Vasila. Viêra propała v 1915 roci, koli simja vyrušyła v biêženstvo do Rosiji, i ostałasie v pameti tôlko jak čutka, jak zamhlony vspomin z inšoho sviêtu. A inšych diti Łukjana ja miêv okaziju vstrêtiti fizyčno v siêtum sviêti.

Diêda Borysa pomniu velmi słabo. Vôn pujšôv u prystupy do Vôjškuv. Jak mniê było liêt šêsť abo siêm, tato zabrav mene raz vozom do Vôjskuv. Čoho vôn tudy pojiêchav, ja vže ne vspomniu, ale mniê zapometałosie, jak my tohdy jiêchali čerez Ploski, było liêto, i nad płotami koło hulici hnulisie holi z dospiêłymi višniami – tato zatrymav našu Derešku i narvav mniê pryhorščy sołodkich-sołodkich čužych višniuv. U Vôjškach my zajiêchali do diêda Borysa, tato załatviv z jim jakojeś diêło, a potum my odviêdali šče inšych našych svojakôv u vjosci – tatova sestra Nina vyjšła zamuž za čołoviêka, kotory miêv simiêjny koreniê v Vôjškach.

Baba Dzieja i diêd Vasil kilka razy zjavilisie v mojôm ditinstvi: pryjizdžali na mohiłu svojoho baťka Łukjana na Spasa do Klenik. U našum simiêjnum albumi je odna zdymka z diêdom Vasilom deś z kuncia 1970-ch liêt: koło mohiły baby Maryji stojat čołoviêk deseť, sered jakich diêd Vasil, ja z bratom i našy baťki. Z baboju Dziejoju nijakoji zdymki v mene nema. Možlivo, tomu, što vona v hosti do nas nikoli ne zahladała, choť jijiê i zaprošali. Vona, musit, do kuncia žycia ne mohła vybačyti svojomu bratovi, a mojomu diêdovi Ivanovi, što vôn unasliêdovav usiu hospodarku po Łukjanovi i dovhi čas sudivsie z joju za zemlu i za spłatu kompensaciji za jijiê.

U diêda Ivana (nar. 1898) i baby Maryji (nar. 1905) było četvero diti: dočki Mania i Nina i syny Kola i Vołodia. Usiê vony vže ne žyvut. Hospodarku v Lachach unasliêduvav najmołodšy, Vołodia (môj tato). Mojiê tioty Mania i Nina žyli v Biłostoku, jichni diêti pryjizdžali do nas na chutor na vakaciji – to od jich ja včyvsie pôlśkoji, „mjastovoji” movy. Diaďko Kola, jaki stav žyti v Vysokum Mazoviećkum, svojich diti ne miêv – vony z žônkoju adoptovali diêvčynku i vychovali jijiê. Siêta moja kuzynka tože pojavlałasie liêtom u nas u Lachach, ale velmi rêdko. Diaďko Kola praciovav jakiś čas šoferom, poka jomu ne zabrali pravojazdu naniet. Diaďko Kola môcno lubiv vypivati i kilka razy po-pjanomu miêv dorôžny vypadki. Razy dva za takuju recydyvu joho sudili i vôn traplav na jakiś čas do vinzenia, i mniê pomnitsie, jak mojiê batki v 1960-ch čas od času posyłali jomu pački z charčami.

U tioty Nini było troje diti: Janek, Tania i Wala. Žycie tak rozporadiłosie, što vsiê troje v razny čas vyjichali na zarôbki do Ameryki i tam ostalisie. Što pravda, Janek, najstarêjšy, dobrych liêt deseť tomu stav voročatisie do Pôlšcy i na pruhmeni v Vôjškach, kotore vnasliêduvav po svojakach, postaviv chatu, kudy pryjizdžaje z žônkoju na liêto z svojeji Filadelfiji. U čas mojoho ditinstva Janek – starêjšy za mene na liêt pjať-šêsť – byv mojim mentorom i autorytetom, koli pryjizdžav do nas na koloniju v Lachach. Vôn umiêv robiti samopały – pistolety, z jakich možna było strylati potiatymi na drôbny kusočki gozdiami. „Porochom” u takich pistoletach była siêrka, zoskrobana z zapałok. I što važne, Janek vmiêv hovoryti po-svojomu i hovoryv tak z mojimi tatom i mamoju i zo mnoju. Ne zabyvsie svojeji movy i v Ameryci, bo koli my spotkalisie po trydceti liêtach, vôn skazav mniê, što čytaje storônku Svoja.org i mojiê tekstiki po-svojomu v Facebooku.

Tania i Vala miêli vyłučno divčyniaćki zabavy v Lachach – zabavlalisie w gospodarstwo domowe, obładivšy sobiê „kuchniu” pud čeremuchoju, kotora rosła v nas pered chatoju. Rad-nevola zabavlavsie v siête z jimi i ja – dla Janka ja šče byv smorkač. Od Tani i Vali ja chutko schvatuvav pôlśku movu. Ale chvatav ne tôlko movu. Pudhlanuvšy raz, što divčyniaćka anatomija raznitsia od chłopciovśkoji, ja čas od čas probuvav badati divčyniaćki mistia, kotory zdavalisie mniê osoblivo cikavymi. Ciociu, a Janek łapie nas za pupy! – siêta skarha mjastovych kuzynok pered mojeju mamoju zvučyt nezabyvnym muzyčnym motyvom mojeji bezkłoputnoji i bezchmarnoji ditiačoji minułosti…

U tioty Mani było četvero diti: Stefan, Lusia, Jan i Jurek. Jurek byv bôlš-menš u mojôm viêkovi, a inšy istôtno starêjšy za mene. Ale Jurek byvav u nas na chutory nečasto. To byv mjastovy vorobiêj, jomu vjoska ne podobałasie. A mniê ne velmi spodobałosie miêsto, koli tiota Mania zaprosiła mene raz do Biłostoku, kob ja provjôv kilka dion z Jurkom i joho kolegami. Odrazu posli toho, jak ja pryjiêchav z tiotoju do jichnioji kvartiry na hulici Juliana Tuwima, Jurek vyvjôv mene na dvôr, de same načałasie vujna na kameniê pudliêtkuv z odnoho boku hulici z tymi z druhoho. Jakimś čudom ni v mene, ni v Jurka nijaki kameń ne popav, bo koli b popav, to bez špitala ne obujšłosie b. Tomu što tam letali poradočny kameniê, jakimi možna było brukovati dorohu. Naša storona hulici prohnała bandu z toji druhoji storony, my vernulisie do domu do tioty i ja postanoviv, što bôlš sam odin z Jurkom ne budu na dvôr vychoditi. To byv odin z mojich najbôlšych perelakuv u ditinstvi.

Zatoje mniê velmi podobałosie byvati v hostiach u tioty Niny. Jichnia kvartira na hulici Nowogródzkiej była namnôho menša, čym u tioty Mani, ale ni Vala, ni Tania v nijaki huličny bôjki mene ne vmiêšuvali. Choť raz perelakav mene Janek, pryjiêchavšy od svojakôv z Vôjskuv z nevelikim užom, zaskrońcom, kotoroho znajšov deś tam u liêsi mižy Vôjškami i Zaječkami. Janek nanuč pokinuv toho uža v słojiku na okniê, i ja ciêły čas bojavsie, što vôn stôl vylize i vpovze do mene pud kovdru. Už faktyčno zo słojika vyliz, ale znajšov jakiś paz u okniê i vypovz na dvôr, de rano joho zavvažyli diêti i stali kryčati. Janek vyjšov i zabrav toho uža, a tiota Nina skazała zavezti joho nazad u liês. Janek obvinuv uža kilka razy kruhom svojeji dołoni i skazav, što jde na autobus do Vôjskuv…

* * *

U našych Lachach v mene faktyčno tôlko odin svojak – dvojurudny diaďko Lonia, syn Serhiêja, brata mojeji baby Maryji. Koli vypadaje zajiêchati na naš chutor choť na puv dnia, starajusie zahlanuti do Loni i perekinutisie słovom. Vjoska opustiêła i ja na samum diêli vže ne znaju, chto v jôj ostavsie žyti, chto vmer i koli, a chto davno jijiê pokinuv i žyve v miêsti…

U mojeji baby Maryji było štyroch bratov i, musit, tôlko samo sestruv. Disiaka ja vže ne mohu vspomniti i połoviny imenôv siêtych prominułych svojakôv. U jich, poniatno, byli svojiê diêti – mojiê dvojurudny tioty i diadki, a v siêtych diti svojiê diêti – to značyt, mojiê trojurudny sestry i braty. Chto vony, de vony, jak jim žyvetsie? Pytani, na kotory, jak zdajetsie, ja nikoli ne znajdu odkazu.

Jan Maksimjuk