Сёння ў Бельску пахавалі Яна Чыквіна. Вядомы наш беларускі паэт, універсітэцкі прафесар, пасля цяжкай і працяглай хваробы памёр 14 лістапада на 83-ім годзе жыцця. Нарадзіўся ён у Дубічах-Царкоўных, жыў у Беластоку, а пасля ў Бельску ў доме пабудаваным бацькамі, якія сюды пераехалі. Спачыў пры іх на праваслаўных могілках па Дубяжынскай вуліцы.

Ян Чыквін па адукацыі быў русістам. З 1969 г. працаваў як выкладчык у філіяле Варшаўскага ўніверсітэта ў Беластоку, у 1985-1997 гг. у Варшаўскім універсітэце, а з 1998 г. у самастойным ужо Універсітэце ў Беластоку. Як беларус сваё жыццё прысвяціў аднак перадусім беларускай літаратуры, стаўшы выдатным паэтам, таленавітым рэдактарам, плённым выдаўцом і грамадскім дзеячом.

Дэбютаваў (як празаік) на старонках „Нівы” ўжо ў 1957 г., неўзабаве пасля заснавання тыднёвіка. З самога пачатку быў у літаб’яднанні „Белавежа”, што ўзнікла год пазней. Пасля, з 1989 г., стаў яго старшынёй. Як паэт пакінуў па сабе звыш дзесятка зборнікаў паэзіі, м.інш. „Іду”, „Святая студня”, „Свет першы і апошні”. Змест яго вершаў – глыбокі, філасафічна-сімвалічны, з загадкавай душой. Апошні зборнік „Трохкрылыя птушкі” – на гэты раз апавяданняў – выйшаў у 2019 г.

З 1970 г. Ян Чыквін быў сябрам Саюза польскіх пісьменнікаў, а пасля таксама стаў ганаровым сябрам Саюза беларускіх пісьменнікаў. Пісаў крыху і па-польску, м.інш. перакладаў беларускую паэзію, а на беларускую мову перакладаў вершы Чэслава Мілаша, Віславы Шымборскай ці Станіслава Бараньчака.

Для майго пакалення і малодшых Ян Чыквін гэта перадусім літаратурнае аб’яднанне „Белавежа”. Менавіта дзякуючы яму, яго напрузе, арганізацыя на працягу апошніх звыш трыццаці гадоў трымалася і плённа дзейнічала. Як старшыня ладзіў семінары, у тым ліку з удзелам аўтараў і даследчыкаў з Беларусі. У 1990 г. для сяброў-„белавежцаў” заснаваў бібліятэчку літаб’яднання і ў гэтай серыі выдаў каля дзевяноста кніжак. У канцы дзевяностых гадоў пачаў яшчэ выдаваць як галоўны рэдактар надта змястоўны літаратурна-мастацкі і беларусазнаўчы часопіс „Тэрмапілы”.

Ян Чыквін амаль трыццаць гадоў таму на старонках „Часопіса” выказаўся, што беларуская літаратура ў Польшчы (на Беласточчыне) мае немінаючую вартасць. Не памыліўся, а сваёй выдатнай творчасцю і дзейнасцю толькі гэта пацвердзіў.

Яшчэ ў 1977 г. Сакрат Яновіч як літаратурны рэдактар трэцяга зборніка Чыквіна „Неспакой” у прадмове заўважыў, што аўтар – „Паэт задуменняў. Паэт пытанняў. Лірык інтэлекту”. Вершы яго маюць глыбіню падтэкстаў. (…) Такі свет можна любіць мудрасцю старога чалавека. Або маючы вялікую культуру”.

Ян Чыквін як літаратуразнаўца аналізаваў таксама паэзію іншых. У сваіх ацэнках не пабойваўся нават парушаць святасц беларускіх класікаў, у тым ліку самога Янкі Купалы. Заўважыў, што яго творчасць ад пачатку да канца надта не роўная, а некаторыя вершы проста наіўныя і інфантыльныя. Прычына – класіку не хапала акуратнай адукацыі.

На жаль жыццё Яна Чыквіна не абышлося без заблытанасці ў рэчаіснасці часоў Народнай Польшчы. Але гэта ўжо другарадная рэч, бо па сабе пакінуў намнога больш панадчасовых дасягненняў і заслуг, чымсьці неаднойчы інтэлектуалы, якія лічаць сябе абсалютна „чыстымі”. Хаця, як вядома, такіх не бывае наогул.

Адшукаў я сабе вось верш Яна Чыквіна з мастацкай арыгінальнасцю слоў і стылю, у якім адкрывае ён сваю сапраўдную душу:

 

Не камень я, не векавечны –

Таму згартаю святло да святла,

Таму збіраю цяпло да цяпла.

 

І свет трымаю ў абдымку хлапечым.

Насустрач людзям душа ўсё імкне –

І, можа, гэта і ёсць жыццятворнасць ва мне?

 

Маўклівы сэрца чаўнок – ён трапеча

І тчэ кілім з невагомага жалю

З выяваю болю на дрогкіх скрыжалах.

 

Калісьці песняй для сэрца была агнеча

Цвітучай любасці ў садзе пачуццяў –

Цяпер адно сны тускноты мярэжкаю ткуцца.

 

Наводдаль спеўна змяркаецца вечнасць –

А я – аскепкі цяпла да цяпла,

А я – агніцы святла да святла.

 

Безумоўна можна сказаць, што адышоў рыцар беларускай літаратуры ў Польшчы. Гэта бадай апошні аўтар са славутай эпохі „белавежцаў” як Георгій Валкавыці, Віктар Швед, Сакрат Яновіч ці Алесь Барскі. Такога фармату беларускіх літаратараў у нас, хіба, ужо не будзе. Гэта вялікая страта для беларускай літаратуры, культуры ды нашай меншасці. Вечная памяць…

Юрка Хмялеўскі