Oj, kob ja miêła kryła

Šče j sokoliny očy,

Prylitała b do tebe, matulu,

Sered temnoji nočy.

(Z narodnoji piêsni)

 

Šče łoni my z diaďkom Gryšom spivali v Biêlśku na maminum dniovi narodženia…

My z sestroju postanovili spraviti našuj mami sviato na jeji vuśmidesiaty narodiny. Sprosili najbližšu simju, nazbirałosie čołoviêk dvadceť.

– Ja, musit, zamnôho vypiv, zavtra hołova bude boliêti, – pryznavsie mniê mamin brat, diaďko Gryša, jak ja ono prysiêła koło joho. – Ale što tam, davaj pospivajemo!

I vôn zatiahnuv Raječku. Ja joho pudderžała, na chvilinu vsiê zmovkli, potum nekotory dołučylisie do nas.

Diaďko Gryša byv uže trochu hłuchovaty, ale tak lubiv spivati, što sieje jomu zavelmi ne mišało. Najlepi jomu spivałosie z mojim tatom, ale tata vže nema. I, po pravdi kažučy, ja od tych dvoch liêt po tatovuj smerti ne spivała, tomu spočatku môj hołos trochu dryžav, ale potum rozspivałasie. Diaďko byv taki ščaslivy, što až jomu slozy v očach zakrutilisie. Tohdy vyhladav vôn šče dobre: hładki ščoki, bez zmorščok, łysy (vołosuv davno ne miêv), jasny sini očy, dobra vsmiêška. Vôn use vsmichavsie, jak bačyv mene abo moju sestru, abo mamu čy tata, abo prosto koho-leń znakomoho. Umiêv i złovatisie, ne byv idealny. Pomniu, jak ne raz my, diêti, provinivšysie, dostavali od joho opieprz, ale vôn nikoli dovho ne złovavsie, nikoli…

My spivali i Nese Hala vodu, i Nazyvajut mene nekrasivoju, i Kuda bižyš, trapinka miłaja, i Rabinu, i mnôho inšych piseń. I tohdy, na maminych narodinach, podumała ja, jak môcno bude brakovati mniê diaďka, koli vôn odyjde. Ja ne znała, što siête stanetsie tak chutko…

U mojôm žyci diaďko Gryša byv prysutny vse. Od koli ja sebe pomniu. I ja joho lubiła najlepi z usiêch svojich diaďkôv. Pevno tomu, što to byv lubimy brat mojoji mamy, vony od ditinstva deržalisie razom, razom perenosili razny biêdy, boronilisie pered starêjšym bratom, kotory jich často haniav i biv. Mama často rozkazuvała, jak diaďko płakav, koli vona vychodiła zamuž. Na ščastie vôn polubiv moho tata, razom vony mnôho praciovali, hostiovali i spivali, odnym słovom, prypali sobiê do gustu. Byvało, što jak de-leń u hostini zatiahnut i dołučytsie do jich moja mama, to vsiê ažno roty rozdziavlali. A mniê ažno muraščki po plečach biêhali i sercie zamirało zo ščastia, i ja toże probuvała pudspiêvuvati, ale kudy mniê do jich?!

Ja ticho sidiêła na krêsłovi na velikuj chati, pobuč truny, i čerez slozy diviłasie na svojoho diaďka, kotory tam ležav, taki peremiêniany, taki čužy, uže ne naš. Vôn trochu chvorêv i velmi schud, tomu tiažko było joho puznati.

Dviê monaški na zmiênu čytali Psałtyr, prychodiło štoraz bôlš ludi, prynosili štoraz bôlš kviêtok, a ja z neterplivostieju čekała pryjiêzdu sestrê i švagra. Ja była trochu zmučana, bo jiêchała ciêłu nôč autobusom z Prahi, ale spati mniê ne chotiêłosie.

Ja podiviłasie na svoju mamu, kotora sidiêła mižy knorozôvśkimi ludima i smutno spohladała na trunu.

– To ty teper, Nadiu, ostałasie najstarêjša v simjê, – skazav chtoś.

Mama chvilku podumała.

– Nu tak, i z knorozôvśkich, i z pleskôvśkich tože, – odkazała. – Teper ja najstarêjša, – mama machnuła rukoju. – Nema z čoho tiêšytisie. Gryša môh požyti šče para liêt. Choť čołoviêk stary, to žyti vse chočetsie.

– O-to ž! A to vnuki pobačyti, a to pravnuki, a to vesiêle jakojeś, – skazała Nastia.

– A ja vse sobiê dumaju, kob choť seryjal doohladati, – dokinuła jakajaś kobiêta.

Ja vsmichnułasie. Seryjal. Što komu. A diaďko kob môh, to chotiêv by, pevno, pospivati. Tak jak tohdy, jak vony z mojim tatom voročalisie z Varšavy z vysviaščenia na batiušku diaďkovoho vnuka Michała i spivali cilutku dorohu, do samoho Biêlśka, bity try hodiny. Môj tato što pravda na druhi deń ne môh zovsiêm hovoryti, ne znaju jak było z diaďkom, pevno podôbno. Vezła jich tohdy diaďkova synova.

Jak mniê chotiêłosie vstati i zaspivati što-leń mojomu diaďkovi v truniê! Ale što podumali b lude – što Nadina dočka zdurêła?! Tak što ja ono v dumkach zaspivała jomu Nese Hala vodu, bo vôn sieju piêsniu velmi lubiv.

Koli na Koladu my odviêdali joho v špitalovi, to mniê ono sercie stisnuło i dovho ne chotiêło odpustiti. Diaďko ležav u čystiutkuj posteli i, koli nas pobačyv, velmi ščêro vsmichnuvsie. Schvativ mamu za ruku: Nadia, Nadia! – skazav. Mama až ojknuła, bo ruka zaboliêła od toho stiskania. Potum pudyjšła do joho moja sestra, Ania, a diaďko divivsie na jijiê jak u obraz, ale ne viêdav, chto vona.

– Poznajete mene? – zapytałasie ja, stiskajučy diaďka za ruku.

Diaďko dovho na mene divivsie.

– Słabo, – odkazav po chvilini.

Šče chotiêłosie jomu žartovati. Bo žartovati to vôn lubiv ciêłe žycie. Use z usmiêškoju, choť ne vse było vesioło. I vse spivav, naveť tohdy, koli byv neščaslivy abo štoś môcno perežyvav. Ja joho dobre ponimała, bo ja tože, koli mniê smutno i duša bolit, to spivaju. Siête dla mene – najliêpše likarstvo.

Koli vmer môj tato, diaďko velmi perežyvav.

– Takuju chatu postaviv, i vziav umer, – hovoryv vôn do mojoji sestrê i płakav narêčučy.

– I ne zaspivajemo vže razom… Petro, našto ž ty vmer…

Ja takoho smutnoho diaďka Gryšy to šče ne bačyła, a prynajmi ne pometaju.

– Ale treba jakoś žyti, Nadiu, – skazav vôn mojôj mami. – Ja, bačyš, uže kôlko času vdoveć.

Pravda. Tiotka vmerła para liêt tomu. Diaďko jijiê dovho dohladav, bo tiotka chvorêła na Alzheimera. Dla joho to byv tiažki i strašny čas. Tiotka raz zimoju vtekła z chaty, diaďko dohnav jijiê samochodom daleko za Knorozami, vona išła v storonu Zubova. Spakovała do torby jakijeś rečy, bosy nohi vsunuła v galošy i pujšła. Na ščastie chtoś diaďkovi pozvoniv i skazav, de joho žonka. Diaďko, mało dumajučy, siêv do samochoda i davaj jijiê honiti.

– A kudy ty ideš, Ninko? – zapytavsie vôn, opustivšy šybku. – Davaj ja tebe pudvezu.

I tiotka zhodiłasie, siêła do samochoda, ciêła lekočučy od zimna, a diaďko pryvjôz jijiê nazad do chaty. Tiotka vtikała para razôv. Kob že ž liêtom, a to akurat u najzimniêjšy čas.

Tiotka tože často znimała mokre bilijo zo šnurka i chovała joho pud podušku.

Potum stała zabyvati pro vsio: što treba mytisie, choditi na toaletu, i jiêsti. Diêti odviêduvali jich raz na tyždeń, ale siêtoho vže ne chvatało. I pryjšov taki čas, što treba było tiotku oddati do hospicijuma. Diaďko sam uže ne davav z joju rady, tym bôlš, što i hospodarki sče trochu miêv. Kartopli sadiv, zbôže siêjav, kury synovi dohladav…

Koli ostavsie sam, často odviêduvav moju mamu v Biêlśku. Pryjizdžav svojim sinim samochodom, koli treba było do dochtora abo što-leń kupiti do chaty, i zajizdžav do sestrê. I vse taki zadovolony byv, jak mama pudkormiła joho sviêžoju zupoju čy kotletami.

– Najhôrš z tym varêniom, – skaržyvsie mami. – Neviêstka navaryt mnie veliznu kostrulu zupy i dumaje, što ja budu jiêsti jijiê cilutki tyždeń. Ne daju rady, uže na treti deń čerez horło ne choče perejti, i ja kuram vylivaju. Ne smakuje i vsio, kisne.

– Gryša, to ty jôj skažy, kob tôlko ne varyła, – pudkazuvała moja mama. – To ž za takoje ne povinna pohniêvatisie.

Ale diaďko nijak ne odvažyvsie skazati, kob jomu varyli menš zupy.

Do diaďka vse zvonili z jakimiś reklamami. Musit, zo try razy joho obduryli, i syn na joho velmi nakryčav. Tomu potum, koli do joho zvonili z jakimiś proponovami kupli, vôn hovoryv:

– Ało, ało! Gavarit Maskva, ja vas słušaju!

– O Boże! Moskwa? A gdzie ja się dodzwoniłam? – perelakałasie jakajaś kobiêta, kotora same zazvoniła z reklamoju, i kinuła słuchavku.

A koli jomu zaboronili jiêzditi samochodom, to diaďko až popłakavsie. Jomu velmi boliêli nohi i vôn usiudy jiêzdiv svojim samochodom.

– Teper ja jak bez nôh. Dobre, što susiêdy zakupy koje-koli pryvoziat, bo z hołodu vmer by. Kôlko ž možna jiêsti odny jajcia! – skaržyvsie mojôj mami, koli my pryjiêchali odviêdati joho. – Ja znaju, što ja vže stary, ale mnie vsiorômno jiêsti chočetsie, – tłumačyv z usmiêškoju.

– Gryša, a ne chočeš z nami na mohiłki pojiêchati? – zapytałasie tohdy mama.

Diaďko raz-dva zavinuvsie, uziav zničê, i my pojiêchali. Jak jomu było tiažko vsiadati do samochoda. Vôn až sam z sebe stav smijatisie.

– Nu pobač, ne chočut pudymatisie tyje kulasy. Do čoho to vže dochodit. Ne dosyć, što pomału chodiat, to i do samochoda ne vłaziat.

– Pomału, diaďku. To ž my nikudy ne spišajemo, – skazała ja jomu. – Moja čeśka koležanka Eva vse hovoryt, što nema kudy spišati, bo naperedi ono hrôb nas čykaje.

– Bo j pravda – zasmijavsie diaďko. – Nema kudy spišati.

Na knorozôvśkich mohiłkach ja pryhladałasie, jak diaďko i mama berežlivo stavlajut zničê na mohiłach tiotki Niny, diaďka Koli, baby Jaryny. Ja ono teper pobačyła, jak vony postarêli, jak pomału chodiat, jak tiažko jim pochilatisie

Ja rozhlanułasie kruhom i mniê podumałosie, što za toj čas, koli ja była na knorozôvśkich mohiłkach naposliêdok, prybyło velmi mnôho novych mohiłôv. Mniê stało i divno, i žałosno od neodčêpnoji dumki, što nebavom razom z mamoju i diaďkom odyjde toj sviêt, kotory ja dobre znała, a naperedi zjavitsie šče bôlš neznakomoho i čužoho.

Diaďko stav chvorêti łoni pud oseń. Boliêv joho žyvôt, vôn miêv problemy zo stianiom, vagovav jomu michiêr. Ale žadion z dochtorôv ne skazav, što jomu je. Odin pudozryvav prostatu, druhi nyrki, a tak napravdu vôn miêv przewlekłe zapalenie pęcherza moczowego. Ono siêta dyjagnoza pojaviłasie tôlko v hrudniovi minułoho roku, koli diaďko byv uže v hospicijumi. Na počatku vsio išło dobre i zdavałosie, što vôn podužšaje. Stav jiêsti, sam chodiv do łazienki, zrobivsie bôlš kontaktovy. Ale potum pryjšło załamanie, ne znaju, što stałosie.

– Mamo, mamo, počekaj, uže idu do tebe! – šeptav pud samy kuneć, jak rozkazuvała dočka. – Mamo, mamo!

A potum zasnuv i vže ne probudivsie…

Do chaty vujšli batiuški Andrêj z Ploskuv i Michał, diaďkuv unuk. Počałasie panichida.

U subotu pochovali my diaďka Gryšu na tych samych mohiłkach, po kotorych šče nedavno razom z jim chodili. Zapalili zničê, połožyli kviêtki i vinki…

Slozy znov pokotilisie po mojôm tvarovi. Ja sobiê pryhanuła, jak joho odviêdała osenioju.

– Jak majetesie, diaďku? – zapytała ja, kovkajučy slozy, koli diviłasie na joho maleńki tvar i stiskała vychudłu ruku.

– Ot, jak ničoho ne bolit, to dobre, ale jak načynajutsie kurčy v nohach, to velmi bolit, až ne mohu vyderžati, – odkazav, smutno divlačysie mniê v očy.

Vôn sidiêv tohdy na špitalnum łôžkovi, taki chudeńki, u špitalnuj soročci zavezanuj na plečach, u tepłych zelonych škarpetkach z vovny, musit, šče tiotka jomu zrobiła.

– A v Čechach tože takije strašny chvoroby panujut, jak tut? – podivivsie raptom na mene zo strachom v očach. – Tože tak lude mučatsie?

Ja naveť ne znała, što jomu odkazati. Skôl raptom takoje pytanie?

Vôn schvativsie za hołovu, divivsie kudyś skrôź mene. Ja ažno perelakałasie.

– Takije strašny chvoroby, tôlko ludi umiraje, usiudy, usiudy…

I raptom vôn uspokojivsie, usmichnuvsie.

– Mniê vže trochu lepi, i jiêsti chočetsie. Kotora hodina? O, za puv hodiny obiêd prynesut, – znov usmichnuvsie i podivivsie čerez okno. A potum tiažko vzdychnuv.

– Što, diaďku, do Knorozôv chočetsie, pojiêchali b? – zdohadałasie ja, bačačy v joho očach veliku tuhu.

A diaďko Gryša roztopyryv tohdy ruki jak ptaška.

– Kryłuv nema, Halinko! Poletiêv by, ale kryłuv nema!

 (protiah bude)

Halina Maksymiuk

Ilustracija: Józef Chełmoński „Jastrząb. Pogoda” (1899)