Замест 68 тысяч кубаметраў – восем тысяч у Броўскім надлясніцтве і замест больш за чатыры тысячы – усяго некалькі сотняў метраў у Белавежскім надлясніцтве. Вось такімі павінны быць сёлетнія маштабы высечак ў Белавежскай пушчы.
Апошняя адслона спрэчкі аб Белавежскай пушчы датуецца 2016 годам, калі Міністэрства аховы асяроддзя прыняло дадатак да Плану кіравання лясамі белавежскіх надлясніцтваў на 2012-2021 гады. Ён меркаваў трохразовае (з 60 да 180 тысяч кубаметраў) павелічэнне нарыхтоўкі драўніны з гэтай тэрыторыі.
Па дадзеных міністэрства, высечка, праведзеная на аснове дадатку, павінна была дапамагчы ў барацьбе з градацыяй – гэта значыць масавым з’яўленнем – яловага караеда ў пушчы. Гэта абурыла экалагічныя арганізацыі, якія тлумачылі, што градацыі ўжо былі ў мінулым, і што пушча сама заўсёды адраджалася.
Па заяве Еўрапейскай камісіі справа скончылася ў Судзе Еўрапейскага Саюза, які – у пастанове, вынесенай у красавіку 2018 года – прызнаў, што высечка лесу ў Белавежжы (не толькі тая, якая праводзіцца на падставе дадатку) для Белавежскага надлясніцтва, але і тыя, што вынікаюць з лясных дамоўленасцей для Гайнаўскага і Броўскага надлясніцтваў, былі незаконнымі. Сярод іншага, таму што яны не былі даследаваныя, ці адпавядаюць яны Дырэктывам ЕС аб асяроддзі пражывання і птушках. А патрабаванне выконваць гэтыя дырэктывы вынікае з таго факту, што з 2007 года Белавежская пушча ахоўваецца ў рамках праграмы Natura 2000.
Дзяржаўныя лясы, нават калі б яны гэтага сапраўды хацелі, не выканалі б палажэнняў дадаткаў – мяркуюць эколагі.
У сакавіку 2021 года намеснік міністра клімату і навакольнага асяроддзя Эдвард Сярка падпісаў новы дадатак прыбудову для Белавежска надлясніцтва. Ён заявіў, што дзякуючы гэтаму Польшча выконвае рашэнне ЕСП, таму што адзіны спосаб выключыць апратэставаны дадатак 2016 года з легальнага абарачэння – прыняць новы. З гэтай нагоды намеснік міністра таксама падпісаў дадатак для суседняга Броўскага надлясніцтва.
20 ліпеня падчас парламенцкай сесіі па ахове навакольнага асяроддзя ён заявіў, што Еўрапейская камісія ўхваліла такія дзеянні. Ён таксама паведаміў, што, згодна з дадаткамі, будуць нарыхтаваны да 4 тысяч 320 кубаметраў драўніны, а ў Броўскім надлясніцтве – да 68 тысяч. Аднак ён адразу дадаў, што паколькі прыдаткі заканчваюцца ў канцы года, а ўборку высечак можна праводзіць толькі пасля перыяду размнажэння (г.зн. не раней за верасень), «некаторыя з гэтых задач фізічна не будуць выкананы, нават калі мы вельмі хацелі».
Намеснік генеральнага дырэктара Дзяржаўных лясоў па кіраванні лясамі Ян Табор падчас камісіі ўдакладніў, што калі гаворка ідзе пра Белавежскае надлясніцтва, з запланаваных больш за 4,3 тысячы кубаметраў будзе выдалена ўсяго некалькі сотняў. Аднак калі гаворка ідзе пра Броўскае надлясніцтва, з 68 тыс. кубаметраў – каля васьмі тысяч будуць выразаны. У тым ліку з тэрыторыі Натура 2000 – усяго каля трох тысяч.
Плануюцца высечка небяспечных дрэў і даглядальна-лячэбная апрацоўка.
– Лячэбныя працэдуры, якія будуць праводзіцца ў нашым раёне, гэта так званае прарэджванне. Іх мэта – мяккае паступовае прарэджванне лесу, каб ён быў устойлівым да моцнага ветру або мокрага снегападу. У рамках прарэджвання таксама выдаляюцца дрэвы, якія негатыўна ўплываюць на іншыя – напрыклад, калі бяроза расце побач з прыгожым дубам, у які з-за перамяшчэння ветру ўдараецца галінамі. Калі мы маем справу з асяроддзем пражывання грабавым (там растуць дуб і грабы), некаторыя такія бярозы або штучна пасаджаныя сосны трэба абрэзаць, – кажа Томаш Галэнзя, надяснічы Броўскага налясніцтва.
Ён дадае, што лячэбныя працэдуры таксама будуць праводзіцца для сасновых насаджэнняў, якія растуць у месцах, прыдатных для хвоі. – Гэта часта лясы на бедных сельскагаспадарчых угоддзях. Тут будуць выдаляцца пераважна хворыя дрэвы (напрыклад, меўшыя абвар – гэта значыць хваробу, выкліканую грыбковым узбуджальнікам) або тыя, у якіх ёсць зламаныя верхавіны і паламаныя галіны.
На змену елкам прыйдуць дубы і іншыя лісцяныя пароды. З пулькі паказанай камісіяй па ахове навакольнага асяроддзя з каля васьмі тысяч кубаметраў дрэў каля шасці тысяч гэта будуць сосны, якія растуць у асноўным у раёне лясных раёнаў Рыбакі і Ляўкова, па-за абшарам Натура 2000. Іншыя пароды да высечкі – каля 400 кубаметраў елкі, 50 – 100 кубаметраў дуба, прыкладна 100 кубаметраў граба і прыкладна 500 кубаметраў. бярозы.
У гэтым месцы, у адпаведнасці з планам ахоўных задач для зоны Натура -2000, на месца ялін і сосен будзе пасаджана маладое пакаленне дуба.
У двух месцах, у рамках плана ахоўных задач для зоны Натура 2000, будуць праводзіцца так званыя складаныя высечкі, то ёсць высечка спелых насаджэнняў, каб вызваліць месца для пасадкі новых дрэў, якія пажаданыя на дадзенай тэрыторыі. Гаворка ідзе пра невялікія фрагменты лесу, дзе можна назіраць мноства вымерлых елак. Будуць яны заменены на дубы і іншыя лісцвяныя пароды. Мэта – паскорыць натуралізацыю лесу ў гэтых месцах, як гэта прадугледжана ў рэкамендацыях ЮНЕСКА для зоны актыўнай аховы біяразнастайнасці.
Адам Богдан з фонду Dzika Polska шкадуе, што такой падрабязнай інфармацыі не хапала падчас пасяджэння камісіі: Канкрэтных дадзеных было як на лякарства. Тым не менш скарачэнне колькасці кубаметраў для высечкі варта расцэньваць як вялікую саступку з боку ўрада.
У гэтым лесе, на думку леснікоў, трэба выдаліць зламаныя хвоі, каб астатнія здаровыя былі больш устойлівымі і мелі лепшыя ўмовы росту.
Надлясніцтва Гайнаўка – надалей без дадатку. Падчас пасяджэння камісіі намеснік міністра Сярка таксама абвясціў, што дагэтуль не мае намеру падпісваць дадатку для апошняга з надлясніцтваў – Гайнаўскага. Гаворка ідзе пра сумневы, выкліканыя Еўрапейскай камісіяй. Праблема – раён вайсковай часткі з сухімі елкамі. – Першыя высахлі ў 2015 годзе, гэта значыць, калі пачалася градацыя яловага караеда. Найбольшая колькасць мёртвых дрэў з’явілася ў гэтай мясцовасці на мяжы 2017 і 2018 гадоў. У цяперашні час гэта ўжо каля 42 тысяч кубаметраў – гэта каля 40 000 елак. Прыкладна палове з іх больш за 100 гадоў.
Ужо некалькі гадоў вайсковая частка рассылае просьбы тэрмінова спілаваць гэтыя дрэвы. Яны стаяць у раёне складаў боепрыпасаў. Калі б яны, напрыклад, упалі на гэтыя будынкі падчас шторму ці пажару, магла б адбыцца трагедыя.
У наступным годзе павінен быць створаны комплексны план, патрабаваны ЮНЕСКА.
Лёс дрэў, якія растуць на тэрыторыі вайсковай часткі, верагодна, будзе вырашаны ў новым Плане лесаўпарадкавання. Цяперашні – як і тыя, што тычацца Броўскага і Белавежскага надлясніцтваў – мінае ў канцы года. Новыя павінны абавязваць на наступныя дзесяць гадоў. Міністэрства працуе над іх апрацоўкай. Важна, што яны павінны адпавядаць Інтэграванаму плану гаспадарання Белавежскай пушчы, якога патрабуе ЮНЕСКА. Гэта значыць дакумента, які пасля рашэння TSUE ад 2018 года Польшча абавязалася прыняць да канца 2021 года.
Намеснік міністра Сярка не хаваў, што няма шанцаў, каб гэты тэрмін быў выкананы. Аднак міністэрства спадзяецца, што план будзе створаны ў наступным годзе, і будзе падпісана пагадненне з вонкавым суб’ектам, які падрыхтуе гэты дакумент.
Віцэ-міністр таксама дадаў, што дакумент таксама павінен быць узгоднены з беларускім бокам, бо ён ахоплівае ўсю Пушчу. Бо заяўка на ўнясенне Белавежскай пушчы ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА была пададзена сумесна Польшчай і Беларуссю ў 2014 годзе.
Спрэчка вакол больш за стогадовых дрэў. Прафесар Рафал Кавальчык, дырэктар Даследчага інстытута млекакормячых Польскай акадэміі навук у Белавежы, таксама спадзяецца, што ў новыя Планы гаспадарання лясоў увойдуць палажэнні, якія будуць абараняць больш за стогадовыя дрэвы: – Гэта дрэвастоі, у якіх не менш за 10 працэнтаў дрэў маюць узрост больш за сто гадоў. Выключэнне іх з лесакарыстання можа выклікаць спрэчкі, таму што ў гэты век уступаюць новыя дрэвастоя. Я маю на ўвазе, напрыклад, так званыя пасляцэнтураўскія дрэвастоі. Гэта значыць тыя, што створаны ў выніку натуральнай рэгенерацыі на ачышчальных тэрыторыях, праведзенай у міжваенны перыяд англійскай кампаніяй The Century European Timber Corporation, шырока вядомай як «Centura».
Лесаводы лічаць, што за больш за стогадовыя дрэвастоі трэба толькі тыя, якія пералічаны ў Плане задач аховы Натура 2000, прынятым у 2015 годзе. З іншага боку, экалагічныя арганізацыі – як сказаў Ян Табор з Дзяржаўных лясоў – прасоўваюць «паступовае вызначэнне» гэтага паняцця – яны хочуць паслядоўнага прызнання наступных дрэвастояў як 100-гадовых. А лесаводы хочуць прытрымлівацца ўзросту дрэў, устаноўленага ў 2012 годзе, да 2025 года
Па словах Яна Табора, выкарыстоўваючы такі ключ, ужо 45 выдзяленняў, пазначаных у зоне Натура 2000 для рэканструкцыі (г.зн. тэрыторый, дзе можна праводзіць лесанарыхтоўкі) павінны быць выключаны з-пад кіравання лесам. А ў канцы 2025 года, калі скончыцца тэрмін дзеяння Натуры 2000, такіх выдзяленняў будзе амаль дзвесце.
– З іншага боку, у цяперашняй зоне ўзрост дрэў быў устаноўлены 1 студзеня 2012 года. Гэта таксама стала падставай для вызначэння зон неўмяшання ў зону Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА, – нагадвае Табор.
Такім чынам, паводле яго слоў, да канца 2025 года ўзрост дрэў павінен быць аднесены да стану 1 студзеня 2012 года. Такім чынам, дрэва, якому ў 2025 годзе будзе, напрыклад, 112 гадоў, трэба разглядаць як 99-гадовае, бо менавіта столькі яму было ў 2012 годзе, і менавіта так было напісана ў абавязковым дакуменце. – Запісы ў PZO не павінны быць жорсткімі. Калі дадзены дрэвастой дасягае ўзросту ста гадоў, мы не можам рабіць выгляд, што гэта не так. Калі дрэву сёння 97 гадоў, то ў 2025 годзе ён будзе 101, і так да яго трэба ставіцца. – Нагадаю, што Белавежскі першабытны лес у значнай ступені натуральны лес. А такіх у нас у Еўропе вельмі мала – усяго дзве дзесятыя працэнта. Такім чынам, мы павінны абараняць іх любой цаной, – каментуе прафесар Кавальчык. Дадае, што градацыя караеда, якая была дадзена лесаводамі ў 2016 годзе як прычына высечкі, цяпер сціхае.
Градацыя залежыць, між іншым, ад умоў надвор’я. Калі год засушлівы, узровень грунтавых вод зніжаецца. Таму дрэвы больш успрымальныя да караеда. Апошнія гады былі даволі дажджлівымі, таму градацыя таксама меншала. З іншага боку, там, дзе спыніцца атака яловага караеда, прырода адраджаецца. Акрамя новых елак, тут растуць грабы і клёны. Такія дрэвы, якія растуць у цёплых кутках нашай планеты. Больш за тое, я прагназую, што – у сувязі з пацяпленнем клімату – доля іглічных парод, якія сустракаюцца ў Белавежскай пушчы, будзе паступова зніжацца. Іх штучная падтрымка не мае вялікага сэнсу, тлумачыць прафесар.
Міра Лукша
Фота Радаслава Маціевіча
