Mniê zołota ne škoda

Kiedy umarłem już na amen

cicho do żony rzekłem:

bardzo przepraszam cię kochana

lecz wyjdę na chwileczkę

(Andrzej Bursa)

– Lido, Lido! – poklikała Lidu susiêdka. – Ty čuła? U Pavłovych syn umer.

– Što ty hovoryš!? To ž ja joho diś rano bačyła, jak jiêchav roverom z Kožyna, – skazała Lida.

– Tôlko što skazav mniê Sapuv Vasil. Sercie buďto ostanoviłosie, pogotowie vyzvali, ale dochtor ničoho vže ne môh zrobiti.

– To ž vôn preč mołody, kôlko jomu? – stała zastanovlatisie Lida. – Čekaj že, vôn dva roki starêjšy za mojoho Vaniu, to jomu bude dvadceť siêm. I što teper baťki budut robiti? To ž vôn u jich odinak. Biêdna Katia, tôlko času liêčyłasie, poka zagrubiêła… I vesiêle miêli jomu vot-vot spravlati…

Lida zavežała chustku i pujšła do sioła. Postanoviła zahlanuti do Kati. Pered chatoju Pavłovych jakoś stratiła vsiu svoju odvahu i čut ne zavernułasie. Išła štoraz pomaliêj, ažno zatrymałasie pered brônkoju. Ale, perežygnavšysie nevzamiêtku, peremohłasie, odčyniła brônku i vujšła na pudvôrok, a potum do chaty.

Katia sidiêła na kuchni, operła łôkti na stoliê i narêčučy płakała. Jeji biêła chustka v sini kviêtočki zsunułasie z hołovy na plečy.

– Katiu, Katiu… – Lida pudyjšła do jijiê i môcno obniała. – Što v vas stałosie?

– Umer, Lido, umer môj Miša. Sercie jomu perestało biti, dochtor byv i ono ruki rozłožyv, vypisav akt zgonu, i vsio… Skazav, što treba Mišu zabrati na sekcję zwłok do Hajnuvki abo i do Biłostoku, ale my z Aloškom ne zhodilisie, – Katia znov zaliłasie slozami.

– To ž vôn šče preč mołody, od čoho jomu vmirati? – zapytałasie Lida. – Ja rano bačyła, jak vôn jiêchav na rovery…

– Nu, pojiêchav na koženśkije bołota, kob domovitisie na kuplu ropy od milorantuv dla našoho trachtora, vernuvsie, my pojiêli, vôn vstav od stoła i raptom upav na pomôst. I vže ne vstav. Ja i po ščokach joho lapała, i vodoju chotiêła napojiti, ale vôn ležav taki tichutki i ne vorušyvsie. Što ja teper budu robiti? – vona pudniała zrok na Lidu. – Vôn u nas odneńki byv, ciêłe naše ščastie… Ne maju vže pošto žyti, ne maju… – Katia znov hôrko zapłakała.

Lida na takoje ne vmiêła ničoho skazati, tomu sidiêła koło Kati i môcno jijiê obnimała. Z jeji očy tože pokotilisie slozy, veliki jak horoch. Potum do chaty vujšov Aloška, zniav šapku, pryhladiv rêdki vołosy i tiažko prysiêv na łavi. Očy v joho byli čyrvony od płaču, tvar biêły, ščoki zapali.

– Truna bude hotova na zavtra, teper musimo našoho chłopcia połožyti na dvoch łavach čy jakoś tak, sam ne viêdaju. Zaraz lude stanut prychoditi i batiuška z Klenik pryjiêde, – skazav vôn u poviêtre, ne divlačysie ni na Katiu, ni na Lidu.

– Katiu, ja do tebe znov pryjdu, mušu ono na chvilinu schoditi do sebe, bo môj Mirôn naveť ne znaje, kudy ja podiêłasie. Skažu jomu, kob sam upravivsie i podojiv korovy.

Po dorozi lude pytalisie Lidy, čoho novoho doznałasie, ale vona ono odmachuvałasie rukoju i, ničoho ne hovoračy, išła daliêj.

Doma chuteńko zavinułasie, pohovoryła z Mironom, odiahnuła čystiêjšu koftu i spudniciu, na hołovu zavezała čornu chustku i pujšła nazad do Kati. 

Tam vony pomyli Michała, odiahnuli joho v novu rubašku i kostium, pryčesali jomu vołosy, na ruku nałožyli synovy zołotyje časy i prakôveć, kotory vôn kupiv sobiê, šykujučysie do ženiački z diêvčynoju z Buryćkoho. Najhôrš było nałožyti tufli, ale jakoś dali rady i z siêtym.

– Lido, podiviś, vôn naveť ne vyhladaje na mertvoho, jakby ono spav. Miša, pročnisie, pročnisie… – šeptała Katia do syna.

Aloška pereniôs syna na veliku chatu i połožyv joho na dvoch zsunutych łavach, prykrytych kilimom, pud hołovu jomu połožyli małuju podušečku. Pospiêli šče zapaliti sviêčku pered tym, jak pryjšła Sapova Olka z Psałtyrom pud pachoju, kob počytati, a potum stali prychoditi lude z Borkôv, kob pomolitisie i povspominati, a na samum kunciovi pryvezli klenićkoho batiušku.

Katia sidiêła pry synovi, hładiła joho po hołoviê, nachilałasie nad jim i štoś do joho šeptała, potum hładiła po rukach, nijak ne mohła sidiêti spokôjno. Raz-po-raz jeji plečy treslisie od płaču, potum na chvilinu vona vspokojuvałaś, i znov začynała płakati. Žudko było divitisie na jijiê. Katia hovoryła:

– To ž ty miêv nas dohodovati i pochovati… Pered toboju było žycie, synočku, to tak nespravedlivo… Ja tak raduvałasie, što ty budeš ženitisie i što v nas budut vnuki…

Batiuška odsłužyv panichidu, dohovoryvsie z Aloškom pro pochorony na pozavtra, potum molitvy čytała Sapova Olka, lude jakiś čas šče sidiêli, šeptali, chitali hołovami, nekotory baby płakali, vytirali slozy. A i v nekotorych mužčyn očy tože pomokrêli.

Potum usiê stali rozychoditisie, a Katia nijak ne chotiêła odyjti od syna. Lida prynesła jôj podušku i koca i postanoviła połožyti jijiê na kanapi.

– Tobiê treba choť trochu oddychnuti, – uhovoruvała jijiê. – Zavtra bude tože tiažki deń, a ty vže disiaka čuť stojiš na nohach.

Narešti Lidi jakoś udałosie namoviti Katiu, i taja lahła na kanapi.

– Aloša, ja teper pujdu do chaty – skazała Lida do Katinoho čołoviêka na kuchni. – Ale zavtra raneńko ja pryjdu, pomohu tobiê zo vsiêm, babôv poprošu, kob pryšykovali obiêd, ty vže pro siête ne dury sobiê hołovy. Ono podumaj, komu nakazati, kob na pochorony pryjiêchali. Nu i diêvčyni Michała treba pozvoniti, vona ž u Biłostoku, zdajetsie?

Aloška smutno podivivsie na Lidu i ono potaknuv. 

Koli Lida vernułasie do sebe, Mirôn šče ne spav.

– Jak vony? – zapytavsie.

– Strašno. Ty podumaj, ni stôl, ni zsiôl takoje neščastie. Ne viêdaju, čy Katia siête perežyve… Budeš hospodarovati siêty dva dniê odin. Ja mušu pujti pomohčy, Katia ni do čoho ne zdatna, a Aloška sam ne dasť rady. Može joho sestra pryjiêde, ale vony ž daleko žyvut, u Vysokum Mazovećkum. A Katina bratovaja to ono žonditisie vmiêje, ale do roboty ne velmi rvetsie. A ty, jak upravišsie, tože pryjdi, može Aloškovi što pomožeš. Na večur pryjdi posidiêti pry pokojnikovi. Tvojiê rubaški ja vyhładiła…

– Zjiêž što-leń i oddychni, bo šče sama zasłabneš, – skazav Mirôn.

Lida prysiêła koło stała, uziała kusok chliêba, pomazała masłom, rozrêzała pomidoru i stała pomału jiêsti. Potum pomyłasie i lahła. Ale son ne prychodiv. Hołovoju prolitali razny dumki: a to jak podružyła z Katioju, a to jak była staršoju na Katinum vesiêlovi, jak rodilisie jeji diêti, a v Kati byv veliki problem, jak potum urodivsie Miša…

Lida pudchvatiłasie raneńko, Mirôn šče pochropuvav; vona chutko ochlapała tvar vodoju, nakinuła na sebe odežu, zavezała chustku i pujšła do sioła.

Poranok byv sviêžy, u poviêtrovi odčuvałasie vže podych oseni, choť, jak na vereseń, dniê byli šče velmi tepły. Lida rozhlanułasie kružka i raptom stało jôj tak žałosno, tak tiažko na serci, što Katin syn uže nikoli takoho ne pobačyt. Sioło budiłosie zosnu, deś brazhali viêdra, chtoś chłopnuv dveryma, čulisie hołosy dobytku.

– Sviêt krutitsie daliêj, chto roditsie, chto vmiraje, – dumała Lida. – Pomožy Bože nam siête vsio perežyti, – vona perežegnałasie i vujšła do Katinoji chaty.

Aloška spav za stołom, operšy hołovu na rukach. Katia drymała na kanapi, raz-po-raz schlipujučy, a Michał ležav na lavi, jakby spav. Luda pudyjšła i pohładiła mercia po hołoviê.

– To ž vôn naveť ne zimny, – podumała sobiê, ale Katia zavorušyłasie, i vona jakoś ob siêtuj dumci zabyła.

Lida zbudiła Alošku, kob toj išov upravlatisie, a sama zakrunułasie na kuchni. Nebavom pryjšli try Katiny susiêdki, i vony stali raditisie, što i jak budut šykovati na pochoronny obiêd. 

Na chati počuvsie diki kryk – to Katia ne vyderžała, koli pročnułasie i znov zobačyła mertvoho syna. 

Koło południa pryvezli trunu.

Prychodili i pryjizdžali lude, nadvečôrkom pryjiêchała naryčona Michała, poklaknuła pry truniê i nijak ne mohła vstati, ono moliłasie i płakała. Na kuchni baby varyli, pekli, smažyli, Lida jimi komanduvała, potum šče našykovała odežu na zavtryšnie rano dla Kati i Aloški. Sapova Olka sidiêła i čytała Psałtyra, Lida poklikała jijiê pojiesti, potum zavaryła čaju i odrêzała kusok piroha, kob taja ne zasłabła…

Na druhi deń pochovali Michała na klenićkich mohiłkach, „za Hejom”, jak kazali lude v Borkach. Nasypali zhôročok zemliê na sviêžuj mohili i vernulisie do Borkôv na obiêd…

A tym časom na mohiłkach Suprun, odin z kopačôv, odkopav trunu, zaliêz u jamu, odbiv viêko od truny i odkryv jijiê. I, jak sam potum rozkazuvav pry horêłci usiêm zacikavlanym – a takije ne perevodilisie až do joho smerti mnôho liêt puzniêj – čuť tohdy sam ne giegnuv. Bo mreć odpluščyv očy i siêv. I obadva naraz stali kryčati.

– Što stałosie?! – zapytav Michał, koli očomavsie. – Čom ja v truniê?!

– Ty vmer i tebe pochovali, – probołbotav Suprun. – Naveť dochtor u tebe byv i pryznav, što ty mertvy.

– A čom ty mene odkopav? – zapytavsie Michał.

Suprun počyrvoniêv na tvarovi:

– Ja chotiêv zabrati časy i prakôvcia, vony ž zołotyje. Podumav, što vony tobiê vže nepotrêbny.

Chłopeć bez słova zniav časy z ruki, stiahnuv prakôvcia z palcia i sunuv jich u ruku Supruna. 

– Bery, kob ne ty, ja b zadušyvsie v trunie pud zemloju. Ja nikomu pro siête kazati ne budu, a ty jak sobiê chočeš. Mniê zołota ne škoda.

Vony obadva vylizli z jamy.

– A što teper z siêtym bude? – Suprun pokazav rukoju na rozkopanu jamu.

– Ja ne viêdaju, chaj batiuška tobiê skaže, – odkazav Michał i šparko pujšov u storonu svojoho sioła.

A tam same kunčavsie pochoronny obiêd, mužčyny povychodili z chaty, kob zakuryti, kobiêty pomału stali zbirati posudu zo stołôv. I tut raptom u brônci pojavivsie Michał. Nekotorym paperosy popadali na zemlu; Ivan, diaďko Michała, siêv poseredini pruhmenia; Lida, kotora same vynosiła vidro z pomyjami, upustiła joho na schôdkach i zakryčała. Katia zobačyła syna čerez okno, schvatiłasie za sercie, potum ostovpeniêła i vpała. Vona dostała zavału i vmerła na miêsti. Pochovali jijiê v tôj samuj trunie, u kotoruj chovali jeji syna. Lude z sioła i vsiê svojaki znov pryjšli na pochorony. Aloška i raduvavsie, i płakav. Dobre, kazali potum u Borkach, što vôn šče ne zdurêv od siêtoho vsioho. Lude v klenićkuj parafiji šče liêt dvadceť zhaduvali siête zdarenie i voskresłoho nebôžčyka.

Michał oženivsie z diêvčynoju, z kotoroju miêv ženitisie, i najšov sobiê robotu v Biłostoku. Kupiv novy zołotyje časy i sygnet. Žônka vrodiła jomu troje diti.

– Ciêły čas dumaju, čy kob ja tak raptom ne pojavivsie pered chatoju abo jakby mamu pudhotovili na toje, što ja žyvu, to vona ne vmerła b i mohła tiêšytisie vnukami? – skazav vôn odnoho razu do Lidy, koli pryjiêchav z ditima odviêdati Alošku.

– Vona tiêšytsie, – odkazała jomu Lida. – Katia ne raz mniê hovoryła, što za tvoje ščastie oddała b usio, naveť žycie. Tak što ty ne smutkuj, radujsie žyciom, sam najlepi znaješ, jakoje vone utleńkie.

Halina Maksymiuk