Luli, luli luli,

Čužym diêtiam duli,

A našomu kołacê,

Kob spało vdeń i vnočê.

(Pudlaśka kołychanka)

Zima 1963 roku pryjšła velmi rano. Uže pud kuneć listopada začav padati sniêh, prykryvati pola i łonki. Usiudy zrobiłosie biêło i stało nekiepśko moroziti. A napočatku hrudnia dovaliło tôlko sniêhu, što treba było vytiahati sanki, kob kudy-nebuď pojiêchati.

– Uch ty, jak tiažko! – podumała sobiê Zojka, odstavlujučy vidro. Vona same nakormiła svini i ažno oboperłasie ob chliêv. Zostałosie para dion do rodiênia, a vona vsio praciovała. Kratiastu chustku zavezała tak, kob dobre zakryvała łob, bo ne daj Bože zastuditi zatoki, povtorała jôj mati, choť Zojka nikoli ne chvorêła, prynajmi ne pomniła takoho. Paltečko vže ne stikało na žyvotovi, tomu vona obvezała žyvôt velikoju chustkoju.

– Šče treba kury nakormiti i vybrati jajcia, – zakrunułasie Zojka, uziała vidro i potapała do parnika. – Dobre, što Ivan sniêh trochu poodhortav, to nôh ne treba pudymati tak vysoko, – usmichnułasie sama do sebe, ale raptom pokovznułasie i čuť ne vpała, upustivšy vidro.

– Što ty za durniciu tut odstavlaješ? – učuła hołos muža, kotory pospiêv jijiê pudderžati. – Idi lepi do chaty, zahrêjsie, a to šče vpadeš i bude bida.

– Ja šče chotiêła do kury zahlanuti i nakormiti, – chutko odkazała Zojka.

– Ja sam sieje zroblu, ono korovam dam, – skazav Ivan i stroho hlanuv na jijiê. – Idi vže do chaty, ja ž kazav tobiê, kob ne vyłaziła na zimno, ale ty nikoli ne słuchaješ, use tobiê mało roboty.

Sam Ivan byv odiahnuty v sivu fufajku, tepły nohavici, a na hołoviê miêv tepłu šapku-ušanku, kotoru šče pered morozami pryvjôz jomu švagor z Biêlśka.

– Nohi kovzajutsie v siejich gałošach, – poskaržyvsie vôn, vyminuv jijiê i pujšov do parnika.

Zojka pomału poplełasie do chaty. U siêniach zniała paltečko, chustki i gałošy, i tôlko v valankach vujšła do kuchni. Tut było tak tepło! Koło plity tovkłasie testiova, kotora dovaruvała kuliêš i vže naskrobała kartopel.

Zojka naliła do kružki tepłoho mołoka i prysiêła na zapikovi. Zsunuła z nôh valanki i stała terti nohu ob nohu.

– Ivan velmi złovavsie, što ty pujšła sviniam sama davati, – zahovoryła testiova.

Zojka hlanuła v jijiê storonu i ono machnuła rukoju. Oboperłasie ob stinu i zapluščyła očy.

– A becik Ustynka pošyła? Ne prynosiła? – prypomniła sobiê raptom. – Pujdu do jijiê popytajusie. Obiščała, što pošyje, ale nikoli nic ne vjadomo. A do rodiênia čas nedaleki.

– Ty lepi sidi v chati, dovary kartopli, a pujdu ja, – odkazała testiova i stała pomału odiahatisie. Na nohi nałožyła valanki, zakrunuła na hołovu veliku chustku, skryžovała jijiê na hrudiuch i zavezała zzadu. Potum odiahnuła palto i vyjšła z chaty.

Zojka zliêzła z zapika, pudyjšła do plity i zahlanuła do kartopel. Same zakipiêli pud sinioju nakryvkoju, voda vesioło bulkała, kuliêš mati odstaviła nabôk, bo vže dovaryvsie, u čyhunovi hrêłasie voda. Zojka pohładiłasie po žyvotovi, małoje velmi môcno kopnuło i vona počuła peršy kurč.

– Oho, musit, počynajtsie, – podumała vona, ale postanoviła šče počekati.

Dobre znała, što jijiê teper čekaje. To ne było jichnie perše ditia. Puvtora roku tomu vrodilisie blizniatka, chłopčyk i diêvčynka. Diêti rodilisie doma, ne v čas, zarano. Nela, baba-porodicha, roznesła po ciêłum seliê, što to ne Ivanovy diêti, bo vrodilisie siêm miseciôv po vesiêli, i choť Zojka prysiahała, što to nepravda, i na kolina stavała pered ikonami, to muž stav na jijiê kryvo divitisie, testiova tože, a ludiam u seliê rota ne zakryješ. Chłopčyk umer zaraz peršoji nočy, a diêvčynka mučyłasie ciêły tyždeń, chrystili jich sami svečanoju vodoju. Zojka z ditiatkom pujšła do matery, prychodiła ono pomohčy vpravitisie. Koli diêvčynka vmerła, Zojčyna mati pryjšła opomenutisie za svojoju dočkoju.

– Ne znaju, ziať ty môj budeš čy ne ziať? Umerła tvoja dočuška…. Budete žyti daliêj razom čy niê, ale ditia treba pochovati. Pryjdeš na pochorony čy budeš rozvoditisie?

– Idi, Ivane, – skazała Ivanova mati. – Idi i pochovaj svoje ditia.

Ivan posłuchav i pujšov. Razom z testiom Ivan zbiv małuju skrynočku, połožyli tam ditiatko i ponesli na mohiłki. Pochovali dočušku koło bratika, a Zojka vernułasie žyti do muža. Lude šče trochu pohovoryli i perestali. Prykro jôj było, ale treba było terpiêti. Kob Ivan ne pryniav jijiê nazad, to što vona zrobiła b, chto ž jijiê schotiêv by vziati, takuju nečesnu? Dobre pometała, jak tuliła do sebe svoju dočušku i hôrko płakała. Nichto jôj ne viêryv, naveť rôdna mati. Ale kob ditia perežyło, to bachurkoju v seliê vsiê nazyvali b, vyhovoruvali b, diêti dražnili b. A tak chaj sobiê spit u svojôj maleńkuj mohiłci.

Po paroch miseciach Zojka znov zagrubiêła. Sieje ditia napevno donošane. Vona miêła roditi na dniach.

Załopali dvery v siêniach i v chatu vujšov Ivan, ciêły zasniêžany, z čyrvonymi ščokami i čyrvonym nosom.

– Znov snižyt, – skazav. – I moroz ne odpuskaje. Jiêdło vže hotove?

Zojka počuła druhi kurč, až za žyvôt schvatiłasie.

– Ivane, musit, ne pospiêješ zjiêsti. Idi do Makarovych, pozvoni po pogotovje, ja roditi budu.

Ivan jak stojav, tak i vybih z chaty, ono dvery zalaskotali. A Zojka odpustiła šče kartopli, namočyła mały ručnik v tepłuj vodiê i pomału pujšła na onkiêr, tam skinuła odežu, vyterłasie mokrym ručnikom i stała perediahatisie v čystu soročku, natiahnuła čysty majtki. Znov počuła kurč, siêtym razom mnôho mucniêjšy. Podiviłasie na časy. Deseť po vośmuj. „Dobre, što Ivan pospiêv mołoko odvezti do mlečarni”, – podumałosie jôj.

Do chaty vujšła testiova.

– Zojko, de ty? – počuvsie jeji hołos.

– Odiahajusie. Ivan pujšov vyzvati pogotovje. Ja počynaju roditi, – zdušanym hołosom odkazała Zojka, bo same znov schvativ jijiê kurč. Vona znov hlanuła na časy, od peršoho kurču minuło 20 minut. Kob ono pogotovje pospiêło pryjiêchati…

Zojka ne dała rady nachilitisie, kob natiahnuti pančochi.

– Davaj pomohu, – skazała testiova. – Ty siaď, a ja jich tobiê nasunu na nohi.

– Uže jiêdut, ale ne znaju, jak do sioła dojiêdut, bo doroha zasypana. Može, pryjdetsie vezti tebe na biłostôćku šosu, – skazav Ivan, kotory same vujšov do chaty.

– Davaj, mati, jiêsti, bo ja velmi hołodny, – Ivan siêv za stołom na kuchni. – Nic vže ne pomožemo. A, može, Nelu poprositi? – Ivan povernuvsie v storonu Zojki.

– Ty musit odurêv abo pjany! – zazłovała raptom Zojka. – Chutčêj umru čym jijiê što-nebuď poprošu! Tuju suku!

– Dobry kuliêš, mati, – pochvaliv Ivan siorbajučy.

Kuliêš byv husty, zapravlany pudsmažonoju cibulkoju, tak jak vôn lubiv. Paryv trochu v huby, bo byv velmi žežki. Ivan uziav skibku chliêba, kob vkryšyti sobiê do kulešu.

Mati tym časom mjała vałkom kartofli na tovkaniciu, potum perełožyła jich do zeliêznoji miski i sunuła do pečê. Naliła sobiê kulešu i tože stała jiêsti.

Zojka sidiêła v onkiêry i ono zatiskała zuby z bolu. Do chaty vujšov Makarôv Vołodia.

– Zvonili z Chrabołôv, treba tvoju Zojku pudvezti na šosu, bo ne dojiêdut siudy.

Ivan zorvavsie od stoła i pobiêh zaprehati, Vołodia vyjšov za jim. A mati stała pomohati Zojci odiahatisie, nasunuła jôj na nohi čosanki, prynesła z siêni gałošy, vytiahła z šafy gruby vovniany sveder i kožušok, grubu chustku i rukavici. Kožusok trochi smerdiêv naftalinoju, ale po dorozi vyvitraje, podumali obiêdvi. Do połotnianoji torby mati vłožyła čystu soročku i paru majtok.

– Šče treba vziati ksionžečku zdrovja, – skazała Zojka i vyniała jijiê z šafy.

Ivan ubiêh do chaty i skazav, što vsio hotove, ono paru płachtôv treba vziati i staroho kožucha, kob prykryti nohi. Sam chutko zniav fufajku i nałožyv pud jijiê kožušanku.

– Nu to z Bohom, – pobłahosłaviła jich mati.

Ivan pomôh Zojci zaliêzti na sanki, prykryv jôj nohi i zakinuv płachtu na plečy.

– Ono becik zaberête od Ustynki, – pospiêła šče kryknuti do testiovoji Zojka, i vony pojiêchali.

Doroha była kôpna, ale kôń vystojavsie v chlivie i dobre tiahnuv lohki sanki po sviêžum snihovi. Vony dovoli chutko dojiêchali do šosy, de vže stojała karetka. Sanitar z Ivanom pomohli Zojci zliêzti z sanok i zaveli do karetki. U karetci Zojka ničoho ne bačyła, ležałosie jôj nevyhôdno, štoś mulało v bôk.

– Panie doktorze, skurcze już co dziesięć minut! – skazav sanitar do dochtora.

– Zmierz jeszcze ciśnienie, – spokôjno skazav dochtor. – Dojedziemy. Wszystko w porządku.

Sanitar miêrav tisk, štoś do Zojki hovoryv, ale vona ne čuła, pryplušcyła očy i na para chvilin zasnuła. Obudiv jijiê novy kurč. Vona až zastohnała. Potum znov prysnuła. A što było daliêj, to mało z toho pometała. Vezli jijiê čerez jakijeś korydory, pochilalisie nad joju razny tvary, štoś hovoryli, kurčy byli štoraz mucniêjšy, a potum u pameti vypłyv kryk ditiata.

– No, pani Zofio, porządny chłopak się urodził, proszę popatrzeć, –pokazali jôj małoje žopenia z jajcima. – Widzi pani? Potwierdzamy?

– Tak, tak – prošeptała Zojka. – Usio z jim u poradku?

– Waga 3,60, długość 56 centymetrów, – zapisuvała sestra v karti.

– Teraz proszę sobie odpoczywać, – skazav šče dochtor na odchôdne.

Zojka poležała šče trochu na porodôvci, syna kudyś zabrali, a jijiê potum zavezli na ohulnu salu. Vona była velmi zmučana, ale zavvažyła, što na sali kromi jijiê ležat šče try rodiêli.

Pomału minali dniê v špitalovi. Zojka vołočyłasie od okna do okna i vyhladała na dvôr, ale tam, po pravdi kažučy, ničoho cikavoho ne było, ono vsiudy sniêh i vorony na derevach. Časom daleko bačyła ludi, ale vony chuteńko znikali z očy. Daliêj trymav moroz, a tut, u špitalovi było teplutko, dobre hrêli, diti na kormiênie prynosili što para hodin, baby rozkazuvali pro svojich mužykôv, pro toje, jak žyvut, ale Zojka po-pôlśki ne velmi vmiêła hovoryti i naohuł movčała. Rozhovoryłasie ono z odnoju baboju, taja była z Makuvki i vže vrodiła tretie ditia, i vsio bidovała, jak jôj teper bude tiažko, bo muž ne velmi rvavsie do roboty.

A Zojci nudiłosie tut, vona ciêły čas dumała, što tam diêjetsie doma, čy dobre kormlat svini i kury, čy jajcia v kurnikovi ne rozmerzajutsie, čy Ustynka pospiêła pošyti becika. Dumała, jak nazvut syna, bo ž nasliêdnik, koli vyroste, to obôjme hospodarku po baťkach, jak jim zrobiti chrystiny, koho za kumôv poprositi. I koli dochtor skazav, što može iti dodomu, to ažno plasnuła rukami. Poprosiła sestruv, kob vony pozvonili do sioła i nakazali Ivanovi. U pjatniciu čołoviêk pryjiêchav po jijiê z ditiatkom do Biêlśka sankami. Vymostiv jich dobre siênom, bo moroz byv veliki, sestra odiahnuła jichnioho syna v košulku, zavinuła v pelunki, usadiła do becika, kotory pošyła Ustynka, i vony pojiêchali. Ale mały velmi płakav, i vony postanovili šče zajiêchati do Ivanovoji sestrê Olki, kob nakormiti małoho i pobačyti, što z jim je. Olka žyła zo svojim mužom u naniatym pokojčyku, vony same kupili placa i na vesniê planovali staviti svôj dôm.

Tam jich pryniali velmi serdečno, chutiutko rozkutali ditia, kob zahrêłosie. Zojka hlanuła na ditia i perelakałasie.

– To ne moje… – skazała.

– Nu što ty, tut napisane nazvisko, – pročytała Olka. – Zdajetsie tobiê, diêti ž chutko miniajutsie.

Ale Zojka ne była vpevniana. Nakormiła chłopcia, zahrêła na piêčci pelunki, zavinuła joho tiêsneńko, pelônkoju šče i nôžki zvezała, kob ne sukalisie, vony zavinuli chłopčyka v kocyk, potum vłožyli do becika, zakrunuli v koc i v veliku chustku. Zojka v pojasi obvezałasie chustkoju, nałožyła svoho kožuška, zaliêzła na sanki, nohi schovała pud kožuch. Olka podała jôj syna, prykryła jich šče płachtoju, i vony pojiêchali dochaty. Ditiatko ticho spało, ale Zojka ciêły čas była nespokôjna. Štoś jijiê mučyło i tryvožyło…

Uže z daleka vony zobačyli, što koło jichnioji chaty stojit taksôvka i grupka ludi. Koli pudjiêchali bližej, diêti stali kryčati:

– Čužoje ditiatko vezut, čužoje ditiatko vezut! A svoje čekaje v chati!

Zojku ažno stisnuło v hrudiach. Vona chutko vyhrebłasie z sanok i pobačyła, što na porohovi stojit sestra zo špitala. Sestra schvatiła z ruk onemiêłoji Zojki ditia i chutko vbiêhła do chaty, a Zojka za joju.

Na stôlcykovi, trymajučy ditia, sidiêła zdivovana testiova, jakby zovsiêm ne znała, što takoje tut odbyvajetsie. Do chaty vujšov Ivan, konia stav vyprehati susiêd.

– Ja bardzo państwa przepraszam, – chutko hovoryła sestra, odnočasno rozvivajučy ditia, kotore vony pryvezli, – ale zaszła pomyłka przy wydawaniu dzieci.

– Ty sama pomyłka, – złôsno skazav Ivan. – Što tut robitsie? – vôn stroho hlanuv na kobiêtu.

– Pan sam zobaczy, nazwiska podobne, dlatego zaszła pomyłka, – znov zahovoryła sestra, zavinuła ditia i chotiêła z jim biêhčy z chaty.

– A ty kudy? – zastupiła jôj dorohu Zojka. – Oddavaj košulku i pelunki, i becik tože naš.

Potum Zojka vziała od testiovoji druhie ditiatko, rozvinuła joho na stoliê.

– Nu, siêty to bude môj, – skazała vona, zabrała z ruk sestrê košulku i svojiê pelunki, oddała jôj špitalny. Prytuliła synočka do sebe i zapytała Ivana:

– To jak joho nazvemo?

 (protiah bude)

Halina Maksymiuk