Sidžu ja sobiê na tarasi, popivaju kavu i tiêšusie, što vže pryjšła moja najbôlš lubima pora roku — vesna. U mene kviêtki načynajut cvisti velmi rano. Ja jich ponasadžuvała tak, kob vony cvili od ranioji vesny až do pôznioji oseni.
U Biłostoku, de my žyli v blokovi, ja vse miêła povno raznych kviêtok, i na pułkach, i na parapetach, i vsiudy, de ono možna było jich postaviti. A potum, u Prazi, ja hodovała na balkoni pelargoniji i surfiniji. Velmi hožy vse v mene byli, ažno lude zadirali hołovy i achali, koli prochodili mimo. Ale odinadceť liêt tomu, koli my kupili dôm na vjosci, ja zašaliêła na svojich 100 kvadratnych metrach. Ciêłu zimu projektovała svôj horôdčyk (po-čeśki: zahrádka), a vesnoju okazałosie, što po poperedniuj hospodyni ostałosie mnôho raznych nepotrêbnych roslinuv, i treba było pereoryjentovati vsio nanovo.
Do roboty, chłopci!
Najperuč treba było vykorčovati para derevôv i korčôv, a nekotory peresaditi za płôt. Na našuj małôj zahrádci rosła sosna, serebrana joła (Picea pungens), cedr (Cedrus Trew), kotory dorostaje do soroka metruv vysoty (!), korč kaliny (Viburnum rhytidophyllum), hibiskus (malwa sudańska), musit, z pjať sortôv jadłôvciuv, nu i vinohrad. A pered chatoju, od storony hulici: vysoka joła, dviê tuji, ognik škarłatny (Pyracantha coccinea), forsycija, ružy, rododendron, jukka karolinśka (Yucca filamentosa) i para korčykuv lavendy (na kotoru ja maju alergiju).
Na peršy ohoń pujšov cedr i jadłôvci, my vysadili jich za płôt, de byv veliki plac i poka nichto tam šče ne zbiravsie žyti, zrêzali jołu (była zavelika i my ne miêli poniatija, jak jijiê peresaditi), a pered chatoju zrêzali tuji, ja rozdiliła ognik i forsyciju, vyrvała vsiu lavendu i jukku. My posadili tam bez i dva korčê ružuv (Coral Dawn), pud kotorymi vjetsie barvinok. A deś u majovi začynaje tam cvisti Iris pseudacorus — jak kažut čechi, kosatec žluty.
Z časom ja zlikvidovała i kalinu. Vykopali jijiê Igor z Pavłom, strašenno namučyvšysie. Ale kalina zastuvała soncie vinohradovi i velmi chutko rozrostałasie.
Na odnôm miêsti v našuj zahrádci nic ne chotiêło rosti, naveť trava była słabovata, a koli ja tam trochu zvorušyła zemlu, to potiahnuło staroju, pudmokłoju pivnicioju. Ja ne miêła poniatija, što to može byti. Popytałasie v susiêduv, a vony rozsmijalisie i rozkazali mniê takuju historyju:
Poperednia hospodynia, Hana, od kotoroji my kupili dôm, zadumała tam zrobiti oziercie. Navesniê kupiła spicijalnu plastykovu „vannu” napodobi nyrki, jakijeś kamiêńčyki, žvir, razny vodianyje rosliny. Odin z susiêduv vykopav jôj veliku jamu, vony vłožyli tudy „vannu”, vysypali kamiêńčyki, posadili rosliny, nu i vyjšło fajne vodianoje očko. Ale liêtom začali tam množytisie komarê, kotory večerom bezlitosno kusali i Hanu, i jeji susiêduv. I po dvoch liêtach Hana postanoviła svoje oziercie zlikvidovati. Ale nichto ne chotiêv jôj toho plastyku vykopuvati nazad. Vona tohdy prodyraviła „vannu” v paroch mistiach, kob voda stekła, i vsio zasypała zemloju. Tomu tam ničoho ne chotiêło rosti. Ja znov zahnała synôv do roboty. Jakoś udałosie vykopati toj plastyk! A v samôj jami ja znajšła velmi chorošu kociubku i ozdôbny kamiênčyki. Kob jijiê zasypati, my potrebovali pjať miškôv zemliê!
A potum šče ja zastaviła Vaniu vykopati hisbiskusa, kotory rôs poseredini zahrádki i psovav mniê ohulny vyhlad.
Teper bude po-mojomu
Z vinohradom ja raniêj ne miêła žadnoji praktyki. Ale počytała v knižkach, trochu pudkazali susiêdy, i perše pudtinanie projšło siak-tak. Ne zmarnovała, obrodiv dobre. Potum udałosie mniê joho naveť rozmnožyti: odna łoza pryniałasie v mojeji mamy v Biêlśku, a druha v susiêdčynoho syna.
Pud vinohradom ja maju skalniak, tam roste čeměříce (Helleborus) — vona rozcvitaje najraniêj, pry tepliêjšych zimach byvaje, što vže pud kuneć styčnia vypuskaje kviêtki. Potum rozcvitajut pudsniêžniki (Galanthus nivalis), krokusy (Crocus), barvinok (Vinca minor ), skalnicia (Saxifraga), taříčka (Aubrieta), žonkili (Narcissus jonquilla), šafirki (Muscari), narcyzy (Narcissus), hijacynty (Hyacinthus). Nu i tulipany, kotorych maju velmi mnôho, žovty, čyrvony, biêły, ohońkovy, ružovy, bordovy, zelono-biêły, biêło-čyrvony, kremovy i sama vže ne znaju jakije. Vony v mene cvitut ciêły miêseć, bo ja posadiła razny odmiêny i vony ne vsiê naraz (na ščastie!) zacvitajut. Bratki (po čeśki: maceški) kuplaju i tože sadžu de-ne-de, vony vyderžujut časom i zo dva miseciê. I z tych raniêjšych šče maju ubiorek wiecznie zielony (Iberis sempervirens), orlik (Aquilegia), stokrotki (Bellis, po-čeśki: sedmikrásky).
Uzdovž płotu od susiêduv Lenki i Karla ja najperuč sadiła virgini, ale ne miêła de jich perechovuvati zimoju i porozdavała znakomym. Pokinuła sobiê ono odnu. Tam šče roste Echinacea, fijołki, try korčê ružuv, rozchôdniki i clematisy (po-ceśki: plaminky), chryzantemy. Odna z tych ružuv – Pope John Paul II – velmi hože pachne, cytrusovy zapach rozchoditsie na ciêły horôdčyk. Druha biêła ruža to Fryderyk Chopin, vyhodovana v Pôlščy, cvite až do samych morozôv. Maju šče ružu Jiřina Bohdalová, žovtu, velmi intensyvno pachne, Elfe (biêło-zelonu), Orientaliju, Lidku, Remy Martin, Lancome… Za oknom, u pravum kutočku zahrádki, rozrostajetsie ruža Eden Rose, musit, odna z mojich najchorôščych.
Na svojôj zahrádci ja maju tože bylinki: medvežy časnyk, mjatu, šałviju, krôp, rozmaryn. Doma hoduju bazyliju, na dvorê ne daju rady, slimaki zžyrajut…
Môj horôdčyk maleńki, ale vse tam je štoś do roboty. Teper navesniê treba było prytiati vinohrad i ružy, vyhrebsti suchuju travu z travnika, dosiêjati travy na łyšych pliškach, popołoti, pomenšati trochu rosliny na skalniku, kob zavelmi ne rozrostalisie i ne zagłušali inšych. Ziêle roste vse, čy mokro, čy sucho. Posla, koli perecvitajut kviêtki ružuv, to musovo jich obtinati, kob rosli novy, treba jich tože pryhnojuvati, bo zemla v nas słabovata. Na oseń vse zahrybajemo listie, kob tam žadny škôdniki ne zimovali, vytiahajemo odnorôčny kviêtki, prykryvajemo ružy i inšy kviêtki na zimu, kob ne vymerzli. Dobre, što naša gmina maje kontenejry, de možemo vykidati vsiê zelony odpadki. Rozstavlajut siêty kontenejry vže v marciovi, a kuneć prypadaje na listopad, i vyvoziat jich, musit, zo dva razy na tyždeń. Čechi naohuł lublat praciovati v svojich horôdcykach, jak i ja, i vsiakich odpadkuv ciêły čas povno.
Od storony hulici pered našym domom tože vse štoś cvite. Teper vesnoju barvinki, tulipany i bez. Potum pryjde čas na łandyš i rododendrona. Vôn mniê ostavsie po poperedniuj hospodyni. Maje velizny čyrvony kviêtki, usiê susiêdy mniê joho zazdrostiat. A ja pro joho velmi dbaju. Use pryhnojuju navesniê, potum obryvaju posochły kviêtki, dobre pudlivaju, pychaju od usiakich škôdnikuv. A posla rododendrona začynajut cvisti ružy i cvitut do zimy.
Mojiê čeśki znakomy hovorat pro mene, što ja maju zelené ruce, to značyt, što v mene vsio dobre roste i rozvivajetsie, što mniê šychuje na kviêtki i inšy rosliny.
Z susiêdami pošychovało napołovinu
Koli šče ne było susiêduv z našoji pravoji storony, to ja zajmała ciêły pravy travnik, ale odkôl vony poselilisie, to z jich storony vsiê kviêtki zahinuli, bo vony tam stavlajut svoho samochoda, a na dodatok velmi paskudno poobtinali moju jôłku, kotora, biêdna, vyhladaje teper jak maškaron (dobre što ono z jichnioji storony). Siêtu jôłku zimoju pered Ruzdvom my ozdoblajemo bombkami i sviêtłami, na dvery do chaty viêšajemo vinok – večerom siête velmi hože vyhladaje. Zreštoju, na ciełuj hulici pered svjatami vsio prybrane i vyhladaje tak choroše!.. Čechi, choť i neviêrujuščy lude, do sviatuv šykujutsie jak treba.
Pro travnik z liêvoji storony dbaje naš susiêd Karel, ja vže do joho ne mišajusie… U Karla, musit, najchorôščy travnik na ciêłuj hulici. Zreštoju, i na joho zahrádci trava jak z vystavy. Koli vôn prytinaje korčê i derevci v sebe, to ja vse prošu, kob prytiav i našu serebranu jołu. Inakš vona rozrosłasie b na ciêły horôdčyk. Pry okaziji zavvažu, što v Čechiji try roki tomu velmi mnôho takich jołuv zahinuło. Jich stali žerti jakijeś mšyci. Vony projšlisie čerez ciêłu Čeśku Respubliku. Karel popryskav našy joły jakimś likarstvami i nam udałosie jich uratovati. Ono spôdni holi my musili poobtinati, bo vže byli napočaty mšyciami. Ale dereva perežyli i teper velmi hože vyhladajut. Od Karla mojiê chłopci naučylisie prytinati tuji, kotory rostut pomiž nami i druhim susiêdom. Ja kupiła spicjalny elektryčny nožnici do prytinania korčôv i teper zo dva razy na rôk môj Paveł (choť i neochvôtno) zajmajetsie siejim diêłom.
Za našoju jołoju na zahrádci my majemo miêstie, de Vania liêtom vse rozpaluje gryla (po našomu: žarôvniu), a pered jołoju vse rozstavlajemo veliznu parasolku, stavimo stolik, krêsła, i tam jimo i pryjmajemo hosti. Na tarasi ja tože maju mały stolik, tam liêtom pju „porannu kavu” i lubujusie svojim horôdčykom.
Každoji vesny my obovjazkovo jiêzdimo do Zahradnického centrum Chladek, kotore znachoditsie v stoličnum kvartali Praha 6, i pokidajemo tam kupu hrošy. Nu bo ž treba jakujuś zemlu kupiti, jakojeś nasiênie, novy kviêtki, abo donički čy kameniê. To velmi veliki sklep i tam je vsio: i kviêtki, i derevci, i korčê, i ozdobny kameniê, i prystroji potrêbny do praci v horodi, takije jak hrabliê, sekatory, konevki, rukavici, motyčki, socharê i inšy…
Prodajut tam tože chatni kviêtki, flakony, słojički, plaški, myło, navozy, korm dla sobak i kotôw, płotiki, pudpôrki pud kviêtki, skrynki, košyki i što tôlko chočete. A v posliêdnich liêtach odčynili tam restauraciju i nekiepśko v jôj kormlat. A jakije deserty tam roblat… mniam!.. i dobru kavu, i herbatu, i inšy napitki. Koli zajiêchati tudy v subotu čy nediêlu, koło obiêda, to prosto nema de nohoju stupiti, tôlko tam ludi brontajetsie. Do restauraciji vse stojit koliêjka. A vony šče ž majut i veliki plac koło sklepovoho budynka, de znachodiatsie vsiê rosliny, kotory lude sadiat na dvorê. Do vyboru, do koloru! Ja b tam mohła plontatisie i ciêły deń. Tam u jich praciuje mnôho ukrainciuv, tak što i po-svojomu možna dohovorytisie, jak by chto chotiêv.
U susiêdniuj z našoju vjosci Černy Vůl my tože majemo zahradnictví, choť ne takoje velikie, jak u Chladka v Prazi. Ale jak potrebujemo ono zemliê abo odnu kviêtku, to jezdimo tudy, bo značno bližêj. I naohuł, takije horodnićki centry majutsie v Čechiji velmi dobre, bo čechi velmi lublat praciovati na svojich zahrádkach, jiêzditi na svojiê chalupy (dačy), saditi, peresadžuvati, kositi. U vychôdny dniê vsiudy čuti kosiarki čy brazhot inšych prystrojuv: čechi povychodili na svojiê zahrádki.
(protiah bude)
Halina Maksimjuk
