28 lutego 1928 r. w Białoruskim Związku Akademickim odbył się wieczór autorski członków BZA. Swoje wiersze czytali – poza Michałem Tulejko – Eugeniusz Bartul, Wsiewołod Szyran i Michaś Wasilok. W informacji o wieczorze napisano: „Уражаньне з вечару было вялікае і гэтае зьявішча астаецца прывітаць з пажаданьнем, каб часьцей адбываліся такія аўтарскія вечары нашых маладых паэтаў. Шкада толькі, што ў гэты дзень падзеля сваёй адсутнасьці ў Вільні не маглі якраз выступіць усе маладыя нашыя песьняры з студэнскай моладзі, як Г. Вялецкі і інш.”

W poetyckich kręgach

W kolejnych numerach „Studenskaj Dumki” publikowano wiersze Michasia Tulejko o charakterze lirycznym i uczuciowym:

Скрыпка

(насьледваньне).

На заходзе зара дагарала,

Чароўнае гучнай вясны,

Ноч паволі зямлю агартала…

Гукі скрыпкі скульсь былі чутны

І ліліся чароўныя гукі,

Яны сумам, жудою плылі,

Як-бы нехта ламаў свае рукі,

Жыцьця праклінаючы дні.

У іх нечае хворае сэрца,

На заўсёды хавала парыў,

І стагнала яно ў паняверцы,

Сьмерці цень яго нібы абвіў.

Чыесь грудзі ад мукаў балелі,

У іх часта стагнала душа, –

Што спагады сабе не сустрэла.

Супакою у людзёх не знайшла.

І плылі, усё плылі тыя гукі,

Недзе ўвысь, у блакітны прастор.

Хтосьці скаржыўся, ў неба слаў мукі,

Там да Бога, да ангелаў зор.

Нехта сьмела бяз жалю, бяз болю

Слаў на землю пагарду, праклён,

А істотаю ўсёй рваўся к волі

З грудзёў шлючы жудасны стогн.

Сумавала душа, білась сэрца,

Ўсё хацела зараз агарнуць,

Палажыці канец паняверцы,

Свабодна рвучыся ўздыхнуць.

На заходзе зара дагарала

Чароўнае, гучнай вясны

Ноч паволі зямлю агартала

Гукі скрыпкі ўсё былі чутны.

(«Studenskaja Dumka” 1928, nr 3, s. 20)

 

W 1929 r. Michaś Tulejko zadedykował wiersz poecie Michasiowi Wasilkowi:

Другу

Ня йдзі дружа ў сьвет шырокі,

Як ня можаш! Не!

Бо ты бедны, ты далёкі,

Ты забыты, адзінокі

Табе ў цёмным сьветле мроку

Счасьце ня сьвітне.

Ня шукай ты дружа счасьця;

Яно толькі ў сьне…

Людзі злыя, людзі брацьця, –

Жывуць ў роскашы – пракляцьці,

За душу тваю багацьце, –

Высьмяюць Цябе.

З сэрца агонь праўды вырвуць;

Рука ня дрыгне.

Твае думкі збэсьцяць, скрывяць

Апаганяць, грошам згніляць

Душу струцяць і адыймуць…

Знойдзешся ў дрыгве,

Шмат спазнаеш гора, мукі…

Згубішся ў цьме…

Сцепанееш – спусьціш рукі,

На ўсё плюнеш ад дакукі. –

А там з нетраў душы – гукі

Замучаць цябе.

Дык ня йдзі-ж ты ў сьвет шырокі

Дружа! ня йдзі! Не!

Йдзі ў Народ твой адзінокі – 

Што загнаны рукой рока

І ратуй яго – здалёка

Мо й зорка сьвітне!

(„Studenskaja Dumka” 1929, nr 1(11), s. 21)

W 1930 r. w „Studenskiej Dumce” ukazały się jeszcze dwa wiersze Michasia Tulejki. Pierwszy, pełen rozgoryczenia po straconej miłości, napisał w Wilnie 27 maja 1930 r.:

Хваляваньне

Некі боль і туга

Мучаць сэрца маё,

Душу спавіваюць жудою; –

Уцякаю тагды з усіх сіл як мага,

Недзе ў места прастор, сам ня знаю чаго,

Уцякаю з свайго я пакою.

Па дарожках глухіх

Я прадмесьця іду,

Чую пахі цьвітучага бэзу,

Чую скульсьці я песьняў уздым маладых.

Бачу ўсюды прысутну каханьне – вясну; –

Адчуваю жыцьця рух у бязмежжы.

Сэрца б’ецца ў грудзёх

Ўсё мацней і мацней,

Дрыжаць струны душы быццам хвалі,

Шчасьця хочацца мне, каб я ўмеў, каб я мог,

Пакахаць, прыгарнуць як калiсьці шчырэй,

Мо і шчасьця ўсьміхнуліся-б далі.

Але няшчасьце мне

Адабрала жыцьцё: –

Яно выжарла з сэрца парывы,

Хіба толькі ў лятунках, у мроях, ва сьне,

Аб даўнейшых хвілінах сальлю пачуцьцё,

Час каханьня ўспомню бурлівы.

Дзе-ж каханьне маё?

Майго жыцьця вясна,

Хто цалуець цяпер твае рукі,

Хто шчасьлівы здабыў душу, сэрца тваё,

Каму доля ў абняцьця цябе занясла,

Чыё вуха пяшчот ловіць гукі?

Я – як колас адзін,

Бач па вулках іду,

Забыцьця па дарозе шукаю.

Сьвецяць зоркі ў высі, неба дрыгаець сінь,

Ах ты зорка мая, ці цябе я знайду,

Ці цябе я ізноў адшукаю.

Пакажыся ты мне,

Засьвяці, абагрэй,

Хай я радасьць жыцьця зноў абгледжу,

Хай нам шчасьце на хвілю, на момант мільгне,

Хай нам песьню каханьня сьпяець салавей,

Сярод кустоў пахучага бэзу. („Studenskaja Dumka” 1930, nr 2, s. 11)

Za jednością białoruskich organizacji studenckich

Czy Michaś Tulejko publikował swoje wiersze jeszcze w innych pismach białoruskich, być może pod pseudonimem? W „Studenskiej Dumce” znalazły się też jego teksty publicystyczne, dzięki którym można określić jego poglądy w czasach aktywnej działalności w Białoruskim Związku Akademickim. W 1928 r. pisał o potrzebie utworzenia organizacji studentów mniejszości narodowych, stwierdzając, że studenci, reprezentujący mniejszości narodowe, nie mają jednej organizacji, która by jednoczyła ich na gruncie wspólnych interesów i bolących spraw: „Характэрнай рысай студэнства нацыянальных меншасьцяў Польшчы ёсьць тое, што яно ізалёвана зусім ад сябе, да сяньняшняга дня ня маець лучнасьці паміж сабою на грунце супольных і балючых справаў, на грунце сконсолідаваньня сілаў і ўзаемапазнаньня. Ніхто дагэтуль нат’ і не закрануў гэтакай важнай справы, ніхто не падняў пытаньня, якім спосабам дайсьці да ўзаемнага паразуменьня, каб супольнымі скоордынаванымі сіламі, хоць часткова, вырашаць нацыянальныя праблемы. Ніхто ня можа напэўна казаць, што нацыянальныя імкненьні меншасьцяў у Польшчы зусім аднолькавыя, – ўжо нават з увагі на рожнае грамадзкае палажэньне ня можна цьвердзіць гэтага, але ўсёжтакі з пэўнасьцю можна сказаць, што ёсьць дужа шмат спраў, якія павінны супольнымі сіламі вырашацца. Без прыгатаваньня, гэта значыць без узаемнага пазнаньня, (на адным арганізацыйным пункце) гэтага зрабіць ня ўдасца. Тут патрэбна такая арганізацыя студэнтаў нацыянальных меншасьцяў Польшчы, якая якраз і прыняла-б на сябе выпаўненьне тых задачаў і абавязкаў, – аднолькава абходзячых студэнства ўсіх нацыянальных меншасьцяў. Мэтаю гэтае арганізацыі было-б: 1) збліжэньне ўсіх студэнтаў нацыянальных меншасьцяў у Польшчы паміж сабою і ўзаемнае пазнаньне сябе, 2) зразуменьне спраў аддзельных груп нацыянальных, 3) сконсолідаваньне сілаў і 4) вырашэньне супольных спраў супольнымі сіламі. Адкідаючы рожніцу з пункту гледжаньня клясавага, патрэбна была-б гэная арганізацыя пераважна выключна для нацыянальных пытаньняў. (…)Думку стварэньня вышэй апісанае арганізацыі і спосабы яе зьдзяйсьненьня даю пад дыскусыю. Хай заінтэрэсованыя з свайго боку выскажуць свае погляды адносна гэтае справы”. (Т. М., Аб патрэбе стварэньня студэнскай меншасьцёвай арганізацыі, „Studenskaja Dumka” 1928, nr 3, s. 24-25).

Czy powyższa propozycja znalazła oddźwięk wśród studentów? Wiadomo, że taka wspólna organizacja nie powstała, choć razem imprezy organizowali w Wilnie studenci Białorusini, Ukraińcy i Litwini, m.in. bale studenckie. Studenci Ukraińcy, Litwini oraz Polacy zapraszani byli na uroczystości organizowane przez Białoruski Związek Akademicki, m.in. na akademie z okazji rocznic powstania Białoruskiej Republiki Ludowej, na 10 rocznicę Białoruskiego Związku Akademickiego (23 listopada 1930 r.). Czas kierowania działalnością BZA przez Michała Tulejko wypadł na okres rozbicia ruchu białoruskiego po procesie Białoruskiej Włościańsko-Robotniczej Hromady (BWRH) w 1928 r.

Od 1921 r. działał w Wilnie Białoruski Komitet Narodowy, który jednoczył różne organizacje białoruskie – ich liczba dochodziła do czterdziestu. Wśród nich był też Białoruski Związek Akademicki. Po powstaniu BWR Hromady w 1926 r., to ona zmonopolizowała wpływ w BKN. Na jego czele stanęli Bronisław Taraszkiewicz, Szymon Rak-Michajłowski i Piotr Miotła. Po rozgromieniu BWRH działalność BKN ograniczyła się do minimum. Na początku 1930 r. BNK reaktywowała się pod przywództwem Białoruskiej Chadecji. Z BKN wystąpiła jedna z najliczniejszych organizacji – Towarzystwo Szkoły Białoruskiej. BKN zwrócił się do BZA o przyłączenie się do Komitetu. Stało się to jedną z kwestii poruszanych na wyborach nowych władz Związku 11 maja 1930 r. Pod głosowanie poddano też kwestię wejścia BZA w skład BKN. Większością głosów nie zgodzono się na wejście do Komitetu. Ważne stanowisko w tej kwestii prezentował ówczesny prezes BZA Michał Tulejko, uważając taką propozycję na politykierstwo, a BKN za wątpliwego reprezentanta wszystkich Białorusinów w Polsce. Opowiadał się bowiem przeciwko angażowaniu się w działalność BKN: „11-га траўня г.г. адбыўся Агульны Гадавы Сход сяброў Беларускага Студэнскага Саюзу. Апрача многіх сваіх унутраных справаў, Агульны Сход разглядаў адну вонкавую справу, споаву вялікае вагі для нашага Студэнства, а гэта – справу ўваходу ў Беларускі Нацыянальны Камітэт. Пасьля гарачае дыскусыі на гэтую тэму за і проціў, Агульны Сход прыступіў да галасаваньня над гэтай справай і большасьцю галасоў прапазыку ўваходу ў Беларускі Нацыянальны Камітэт адкінуў. Чым кіраваўся Сход робячы гэтак? Як ён мог адкінуць прапазыку, якая заклікала яго ў Нацыянальную рэпрэзэнтацыю, у Народны аўтарытэт? Так напэўна скажуць і гавораць тыя, якія сяньня іначай ня могуць глядзець на нашае жыцьцё, як праз акуляры палітыканства. Не кажу палітыкі, бо палітык скарэй-бы стараўся з гэтага факту выцягнуць якую колечы лёгічную інтэнцыю студэнства ў дакананьні яго, інтэнцыю апраўдываючую  гэты паступак, чымсьці бяз дай рацыі зачаў выдумліваць  студэнству розныя закіды. Палітыка-ж гэта ёсьць уменьне кіраваць справамі народу ў пазытыўным кірунку, у дасягненьні яго ідэалаў. Гэта ёсьць уменьне бачыць і прадбачыць усе зьявы жыцьця, падсумоўваць гэтыя зьявы і застасовываць іх да сваіх паступкаў. Палітыка жывець будучыняю. Падлічываець яна плюсы і мінусы ў жыцьцю і ў будучыні, стараецца зніштожыць мінусы, а павялічыць плюсы. Палітыканства, наадварот, жывець сяньняшнім днём і лічыць у ім толькі плюсы; нічога не прадбачыць і нічога не спадзяецца, часта густа шкодзіць палітыцы, а нават з прычыны сваей вялікай нагласьці, часта зусім заглушаець палітыку. Тэорэтычнага пагляду на гэтае „monstrum” сучаснага жыцьця зусім няма, бо гэта ёсьць кірунак створаны праз тых і для тых, якія нічога супольнага ня маюць ні з тэорыяй  ні з навукай; палітыканіць можа кожын, палітыку вясьці – толькі выбраны. Каб нашыя палітыканы прадбачылі вынікі свайго палітыканства, дык яны не распачалі-б яго і тагды былі-б палітыкамі”.

Zwracał uwagę na rolę Białoruskiego Komitetu Narodowego, w którym widział reprezentację całego narodu, co niestety odbiegało od ówczesnej rzeczywistości: „Але вернемся да істотнай рэчы і разгледзімо глыбей факт  неўваходу Беларускага Студэнскага Саюзу ў Нацыянальны Камітэт. Каб больш дакладна высьвятліць тыя матывы, якія кіравалі студэнствам у дакананьні гэтага факту, неабходным зьяўляецца высьвятліць, што такое нацыянальны камітэт, як інстытуцыя. Вось-жа нацыянальны камітэт гэта ёсьць інстытуцыя народнага прадстаўніцтва, народнага аўтарытэту, які рэпрэзэнтуець сабою ўвесь народ, яго волю і яго патрэбы. Стоючы на варце інтарэсаў данага народу, нацыянальны камітэт больш менш заступаець для ўцісканых народаў парлямант, з тою толькі розьніцаю, што ў парляманце куецца доля народу-дзяржавы, у нацыянальным камітэце пільнуецца інтэрас народу-нацыі. У парлямэнт уваходзяць прадстаўнікі ўсіх партыяў і нацыяў, у нацыянальны камітэт уваходзяць прадстаўнікі ўсіх кірункаў і сьветапаглядаў данае нацыі. Як у парлямэнце, так і нацыянальным камітэце прынята прызнаваць волю большасьці, як абавязваючую. З гэтага ўжо вынікаець, што ня можна узурпаваць права да парляманту, як і да нацыянальнага камітэту аднэй якой колечы групе, бо гэта з аднаго боку было-б вялікаю несправядлівасьцю ў адношаньні да другіх групаў, разумеецца, калі гэтая ўзурпацыя будзе апірацца на якой колечы сіле, на якой колечы санкцыі, бо ў праціўным выпадку даная інстытуцыя наагул траціць зусім свой аўтарытэт. З другога боку узурпацыя бяз санкцыі, давяла-б да паўстаньня розных парлямэнцікаў, і камітэцікаў, якія-б ужо ня служылі да абароны агульных інтарэсаў, а былі-б на ўслагах абароны інтарэсаў паасобных групаў, ці адзінак, уводзячы гэтым самым у жыцьцё поўную дэструкцыю і дэзорыентацыю. Як бачымо ад цэласьці рэпрэзэнтацыі, ад яе адзінасьці залежыць яе павага. Так нацыянальны камітэт як цэласьць – гэта кузьня прышласьці народу, гэта яго воля, яго галава. Ці-ж бы нашае студэнства, разумеючы гэткую вялікую вагу нацыянальнага камітэту ў жыцьці нашага народу, не захацела ў яго ўвайсьці? Не! па сто разоў не! Ані першае, ані другое, ані трэйцяе – не! Сталася гэта таму, што большасьць яго яшчэ не зацягнутая ў рады палітыканства, больш трэзва, можа больш ідэальна глядзіць на справы і патрэбы нашага жыцьця і больш чынна і чула прыймаець іх да сэрца. Гэтая большасьць – гэта ёсьць далейшы працяг таго студэнства, якое ў колішнія часы запачаткавала нашае нацыянальнае і сацыяльнае адраджэньне і вызваленьне. Гэта ёсьць далейшы працяг таго студэнства, якое калісьці збудзіўшыся з вякавога сну, накінутага праз нашых „добрых суседзяў” узяло паходні народнае праўды ў рукі і пашло заклікаць гэты народ да змаганьня ў імя справядлівасьці. Дзякуючы таму студэнству, якое дало з сябе сапраўдных сыноў зямлі, павадыроў народу, народ наш, перакіданы з рук у рукі, крояны на кавалкі, яшчэ ўсё-ж такі ня зблудзіў. Ён бачыць тую пуцяводную, сьветлую зорку, бачыць шлях, выткнуты яму праз яго лепшых сыноў, імкнецца наперад па гэтым шляху і будзе імкнуцца аж покуль не дасягне свае мэты – вызваленьня. Дзіўная рэфлексыя! – чаму ўсё-ж такі студэнства не захацела ўвайсьці ў Беларускі Нацыянальны Камітэт? Трэба было быць на сходзе, трэба было бачыць, як цяжка падыймаліся рукі проціў уваходу, але нешта іх цягнула ўверх, нешта ім казала так рабіць, – о, гэта нешта, была інстынктоўная сьведамасьць, сьведамасьць балючая і прыкрая, якая казала: у нас няма свайго Нацыянальнага Камітэту, няма такога які ён павінен быць. І дарэмна былі ўвагі некаторых сяброў Саюзу, асабліва аднаго з іх, неразважных калегаў, захварэўшага на бацылу палітыканства, які хочучы зрабіць некі закід сябром Саюзу, гэтым самым зрабіў закід сабе, закід, нясьведамасьці і аднастароннасьці пагляду на праявы нашага жыцьця як цэласьці. Паўтарыў ён толькі сваімі словамі лёзунг нашых ворагаў – „Divide et impere”. І дарэмная была зацемка ў „Беларускай Крыніцы”, зацемка, якая казала, што з незалежніцкіх і радыкальных кірункаў ніводзін студэнт ані ў Урад ані ў Рэвізыйную Камісію ўвайсьці не згадзіліся – яшчэ адно „divide et impera”. Бо-ж зацемку гэтую ўжо цалком трэба залічыць у рубрыку абсурднае дэмагогіі, разьлічанае на сяўбу палітыканства, на падтрымавньне школкі штучнага разводу яе бацылаў. Бо хто бліжэй знаець студэнства, хто бліжэй прыглядаецца яго працы, а злашча хто бліжэй знаець статут Беларускага Студэнскага Саюзу, той не пасьмеець выкідаць пад адрэсам студэнства падобных бессэнсоўных зацемак, той не пачнець дашуквацца на грунце Саюзу якіх колечы групавых розьніцаў. Статут Саюзу кажа аб ім, як аб каляжэнскай арганізацыі, маючай на мэце сужыцьцё і самаўзгадаваньне яго сяброў; вырабленьне ў іх грамадзкае сьведамасьці пры помачы зразуменьня  ідэалаў і патрэбаў нашага народу, шляхам падняцьця інтэлектуальна сваей раўні. З гэтага вынікаець адзінасьць гэтае арганізацыі, яе непадзельнасьць і самастойнасьць. Агульны Сход Сяброў зьбіраецца раз у год і маець заданьне абсудзіць працу Саюзу за праўшоўшы год, вырабіць плян працы на наступны год і выбраць Урад Саюзу, які-б гэты плян зьдзейсьніў, а Рэвізійную Камісію, якая-б правільнасьці гэтае працы дапільнавала. І тут бачым адзінасьць і непадзельнасьць. Ня ёсьць гэта сход „групаў”, а агульны сход Сяброў Саюзу. І дзе-ж тагды нашая хрысьціянская газэта знайшла гэтыя групы, бадай толькі ў галаве свайго рэпартэра. Дый і што маюць значыць словы „…ані ў Урад, ані ў Рэвізыйную Камісію ўвайсьці не згадзіліся”? У Саюзе няма гэтакае надсаюзнае адзінкі, якая-б прасіла згоды яго сяброў на пачэснае мейсца сябры Саюзу, абавязак, які яму кажа, калі ён чуецца прыгатаваным, ісьці ў Урад і там працаваць, агульны сход (ня групы) ўжо большасьцю галасоў дэцыдуець, ці даны сябра, які пачувецца да абавязку ўвайсьці ў Урад, надаецца да працы, ці не. Так тут рэдактары зацемкі зусім не здавалі сабе справы з вялікай сутнасьці і значэньня Нацыянальнага Камітэту. Але ў жыцьцю ёсьць закон вялікі, закон перамогі дабра над злом, свету над цемраю. І нашае студэнства верыць інтуіцыйна, верыць у тое, што і ў нас гэты закон зьдзейсьніцца. У гэтай веры студэнства трэба бачыць лёгічнасьць яго паступкаў, яго здаровыя погляды на жыцьцё нашага народу, погляды можа больш інтуіцыйныя чымсьці разумовыя; бо ў хаосе сяньняшняга нашага жыцьця, дзе аўстрыяцкая максіма  „divide…” дапяла свайго кульмінацыйнага пункту, розумам не разьбярэшся. Тут ёсьць патрэбная інтуіцыя, патрэбны ёсьць здаровы інстынкт, які мацнейшы ёсьць над выдуманыя фразы людзёў, які зьяўляецца часткаю абсалюту дабра і справядлівасьці. І хай тыя, якія стаяць сяньня ў розных рульлёх нашага грамадзкага жыцьця, хай не дашукваюцца „групаў” сярод студэнства, а хай ляпей пастараюцца выйсьці самі з гэтага зачарованага кола, у якім яны знаходзяцца, хай прычыняцца да аздараўленьня нашага грамадзкага жыцьця, хай створаць адзіны Нацыянальны Камітэт, або прынамся ў статуце цяпершняга Нацыянальнага Камітэту, хай унясуць папраўкі, што ўсе арганізацыі, якія зарэгіструюцца ў прэзыдыуме, аўтаматычна ўваходзяць у гэты камітэт і тагды паглядзімо ці студэнства трэба будзе запрашаць туды” (Рэфлексыі, „Studenskaja Dumka” 1930, nr 2, s. 23-26).

Powyższy długi wywód pozycji Michała Tulejki w kwestii przynależności BZA do BKN wskazuje na jego niezależną pozycję w ówczesnym białoruskim ruchu narodowym. 11 maja 1930 r. w wyborach władz BZA wszedł w skład Komisji Rewizyjnej Związku, a prezesem wybrano Konstantego Glińskiego – studenta prawa. Był on też jednym z członków Koleżeńskiego Sądu Honoru i członkiem Kolegium Redakcyjnego (z przewodniczącym Stanisławem Stankiewiczem i Eugeniuszem Bartylem) „Studenskiej Dumki”.

Jesienią 1930 r. Michał Tulejko zaangażował się wraz ze Stanisławem Stankiewiczem i Jazepem Kłahiszem w organizację Zaocznych Kursów Kooperacji, które trwały od 1 grudnia 1930 r. do 10 maja 1931 r. Zapisało się na nie 150 chętnych, a ukończyło 50 osób. Ich celem było rozpowszechnienie idei kooperacji wśród społeczeństwa białoruskiego jako swoistej formy przedsiębiorczości. Kursy były bezpłatne i miały charakter korespondencyjny. Materiały do studiowania wraz z zadaniami wysyłano zainteresowanym, którzy następnie musieli się wykazać zdobytą wiedzą.

23 listopada 1930 r. w Sali Śniadeckich na Uniwersytecie Wileńskim świętowano 10 rocznicę BZA. Michał Tulejko wraz z aktualnym i poprzednimi prezesami zasiadał za stołem prezydialnym. Niestety, nie udało się utrzymać jedności BZA – dokonał się jego wyraźny podział na „chadeków” i „lewicę”. W czerwcu 1931 r. powstała korporacja „Scorinia”. Za jej inicjatora uznaje się „Centrasajuz”, utworzony przed wyborami 1930 r. przez takich zasłużonych działaczy, jak: Antoni Łuckiewicz, Antoni Nekanda-Trepka, Radosław Ostrowski. Wśród założycieli korporacji znaleźli się liderzy BZA, m.in. Konstanty Gliński, Eugeniusz Bartul. Nie było wśród nich Michała Tulejki, chociaż studiował do 1933 r. W piśmie korporacji „Novaja Varta” (1932, nr 2, s. 15-18) Jan Zianiuk w artykule „13.XXII.1931 h.” pisał o atmosferze na zebraniu ogólnym BZA, które miało miejsce tego dnia. Mówiono na nim o zakazie działalności członków „Scorinii” w BZA . Jan Zianiuk pisał złośliwie o pozycji, zajętej przez Michała Tulejko: „Ahulnamu „gaudium” nie paddaŭsia całkom tolki tajomy „X” (M. Tulejka). Jak prystała na „idijoloha”, jon zaklikaje da dalejšaje baraćby, ŭvažajučy, što pa 13.XXX.31 h. Nastupiła tolki pieradyška. Dajem hołas jamu. „Jedu na śviaty”, piša jon, heta fakt nie mała važny. „Usim kaležankam i kaleham „зычу” viasiołych śviataŭ!!! Nabirajcie siłaŭ u doma. (naješciesia dobra; ješcie kaŭbasy, syr, masła….) a heta, kab pryjechaŭšy z novymi siłami ŭderyć u praciŭnuju nam usim „Skarynačku”. – Jak bačycie, adnak dalokazorki „idijolah” viedaje, što baraćba nie zakončana. Nie zdavalniacca pieršymi linijami akopaŭ? Zajmać druhija treba. Praŭda? Modyfikuje značna sposaby baraćby: zamiest hranat, šrepnelaŭ, radzić užyvać kaŭbasy, syr, masła. Nie viedaju, ale mabyć „X” pryznaje tolki chimičnuju vajnu. Nia treba ad M. Tulejki vymahać bolš. Styl ćviariza-realny. Pykazka kaža, što čałaviek to styl. A M. Tulejka taki-ž čałaviek. Mahli-b jašče šmat što začytać z jaho „idyolohičnych nakazaŭ. Ale čym dalej ŭ les, tym bolš droŭ. Tajomy „X” nie ŭstrymoŭvajecca ni pierad čym. Svaje nieabmytyja ruki sadzić u pryvatnaje žyćcio kaležanak i kalehaŭ. Nie abminaje pieršaj lepšaj plotki, ŭsio, što ślina niasie na jazyk, vypisyvaje; škoda ciabie, Michaś. Až ŭrešcie, jak-by ŭspokoiŭsia z pisańniem”. Taki złośliwy styl w stosunku do Michała Tulejki świadczy o jego niezależnej pozycji w BZA. Niestety, nie znam tekstu Michała Tulejki, więc trudno odnieść się do jego wypowiedzi. Znając natomiast jego poglądy na temat budowania jedności organizacji, pewnie był przeciwny jakimkolwiek podziałom w środowisku studentów Białorusinów, widząc w tym ich słabość. Pewnie dlatego też nie stał się założycielem korporacji „Scorinia”.

Incydent na dworcu

Michał Tulejko w liście do „Kuriera Wileńskiego” opisał incydent z policją państwową, podczas powrotu ze świąt wielkanocnych, ilustrując tym samym stosunek jej do Białorusinów. Redakcja, zamieszczając list, wskazała na „dowód skandalicznego postępowania naszej policji”, zaś „dane, przytoczone w otrzymanym przez nas liście, są wprost trudne do uwierzenia: „W dniu  27 kwietnia r.b. przyjechałem na stację Stołpce w drodze do Wilna. Spotkałem tam dwie koleżanki z gimnazjum stołpeckiego, p.p. Walentynę Zarębowską i Lidję Konkołowiczówną. Jechały one też do Wilna, gdzie uczą się w szkole akuszeryjnej. Z niemi jechał z urlopu żołnierz, kolega wyżej wymienionych, nieznany mi zupełnie. Wsiedliśmy razem do wagonu. W drodze rozmawialiśmy o tem, jak kto spędził ferje i święta wielkanocne. Nareszcie zeszła rozmowa na śpiewy wielkanocne, śpiewane wedle zwyczaju we wsiach białoruskich wieczorem pierwszego dnia Świąt. Żołnierz, który towarzyszył wyżej wspomnianym koleżankom, opowiadał nam, że w ich wiosce jest we zwyczaju śpiewać rosyjską piosenkę „Wialik swiatyj nam dzień nastał”. Ja zaś opowiedziałem, że w naszej wsi wcale tej pieśni nie znają. Niektórzy we wsi śpiewają „Wesoły nam dziś dzień nastał” jednak bardzo nieliczni, ponieważ nie wszyscy umieją po polsku. Opowiedziałem, że przywiozłem ze sobą z Wilna tąż samą pieśń, tłumaczoną na język białoruski.

Dziś wszyscy się jej nauczyli i śpiewali podczas tegorocznych świąt. Na tem urwała się nasza rozmowa.

Gdy podjeżdżaliśmy do stacji Baranowicze, podszedł do mnie policjant Nr. 1951, który poprosił mnie o legitymację akademicką, którą zabrał ze sobą. Gdy pociąg przyszedł na stację Baranowicze kazał mi wysiąść z pociągu i zaprowadził na posterunek kolejowy Policji Państwowej. Gdy mnie tam wprowadzono zjawił się jakiś osobnik w cywilnem ubraniu, który ze słowami: „Mamy przed sobą typowego Białorusina” i dalej „ja ci pokażę jak rozmawiać psim językiem, bolszewiku, komunisto, w Mińsku tobie miejsce” oraz z różnemi brukowemi połajankami w języku rosyjskim, rzucił się na mnie, uderzył parokrotnie po twarzy, targał za włosy i zerwał odznakę uniwersytecką wydziałową. Gdy się tem zadowolił, zarzucił mi, jakobym namawiał żołnierzy do śpiewania w wojsku białoruskiego hymnu narodowego. Zaprzeczyłem temu z całą stanowczością, podobnież zaprzeczył temu żołnierz, z którym jechałem i którego również przyprowadzono na posterunek. Pomimo to zaaresztowano mnie, przeprowadzono rewizję, przy której poturbowano i obelżywie złajano. Potem pan w cywilnem ubraniu odjechał pociągiem, a mnie odesłano do dyspozycji pana aspiranta P. P. w Baranowiczach. Tam spisano protokół całej tej sprawy i mnie zwolniono.

Podczas bicia na posterunku byli obecni policjanci Nr. Nr. 1404 i 1951 i jeszcze jeden policjant, numeru którego nie zauważyłem” („Kurjer Wileński” nr 98, 30.04.1927 r., s. 2).

Redakcja te wiadomości uznała za „wprost niesłychane, wiadomości, którym wierzy się z trudem. W ciągu krótkiego czasu dwie źródłowe wiadomości o gwałtach policji nad Białorusinami inteligentami. Jak w takim razie postępuje policja wobec chłopów? Jakie mogą być skutki takiego postępowania? Pytamy wręcz, kto jest winien, że krzewią się u nas organizacje antypaństwowe? Mówimy jasno i krótko: w Polsce musi panować prawo! Spodziewamy się, że p. wojewoda Beczkowicz z właściwą sobie energią wkroczy w tę sprawę i wpłynie na oddanie winnych pod sąd. Tylko karząca ręka sprawiedliwości szybko i niechybnie położyć może kres podobnym szelmostwom naszych umundurowanych Kulturtraegerów w miasteczkach i wioskach. Najlepsza to obrona państwa przed działalnością antypaństwową”.

Pszczelarz

Jesienią 1930 r. Michał Tulejko zaangażował się wraz ze Stanisławem Stankiewiczem i Jazepem Kłahiszem w organizację Zaocznych Kursów Kooperacji, które trwały od 1 grudnia 1930 r. do 10 maja 1931 r. Zapisało się na nie 150 chętnych, a ukończyło 50 osób. Ich celem było rozpowszechnienie idei kooperacji wśród społeczeństwa białoruskiego jako swoistej formy przedsiębiorczości. Kursy były bezpłatne i miały charakter korespondencyjny. Materiały do studiowania wraz z zadaniami wysyłano zainteresowanym, którzy następnie musieli się wykazać zdobytą wiedzą.

Michał Tulejko miał doświadczenie w zakresie kooperacji, do której przekonało go zajmowanie się pszczelarstwem. Faktycznie to dzięki niemu mógł pozwolić sobie na studia w Wilnie. O jego zaangażowaniu w działalność Białoruskiego Towarzystwa Kooperatywnego „Pczała” wspominała Ludwika Wojcik, nie podając dokładnej daty jego powstania: „Статут падпісалі: Людвіка Войцікава, Мікалай Манцэвіч, Пiлiп Назарук, Зіновій Майсяюк, Барбара Журанкова, Ігнат Біндзюк, Міхал Тулейка, Ігнат Мятла, Мікалай Сіняўскі” (З. Верас, Я помню ўсё… , Гародня-Wrocław 2013 s. 79). Mógł to być 1928 r., a może nawet 1927, kiedy Michał Tulejko był już studentem Uniwersytetu Wileńskiego i – jak wspominała Ludwika Wojcik – „У рэдакцыю (Заранкі) па ранейшаму заглядалі студэнты: М. Марцінчык, Ермаковіч, М. Тулейка, Якімец і др.” (s. 76). „Zaranka” była pismem dla dzieci, które w latach 1927-1931 redagowała Ludwika Wojcik. Zajmowała się ona zielarstwem i pszczelarstwem i prawdopodobnie ta wspólna pasja przyciągnęła Michała Tulejko do Ludwiki Wojcik, znanej także pod pseudonimem jako Zośka Wieras. Od 1929 r. kooperatywa „Pczała” zajmowała się już komisyjnym skupem miodu od pszczelarzy. W 1930 r. gdy Michał Tulejko był prezesem BZA, organizował wspólny bal z ukraińskimi studentami. Jak wspominała Zośka Wieras: „З апошняй бочкі каля 30 кілаграмаў пайшло на пітны мёд, за які мы атрымалі 50 злотых. А было гэта так. Беларускі студэнцкі саюз ладзіў баль сумесна са студэнтамі-украінцамі. За пару тыдняў перад заплянаваным балем пару студэнтаў-беларусаў прыйшлі даведацца, ці мае „Пчала”яшчэ мёд. „Ёсьць, – адказалая, – яшчэ з паўбочкі мёду маем. А нашто вам?” – „Ці будзе ён нам патрэбны, зплежыць ад вас асабіста. Мы хацелі б зрабіць пітны мёд, каб мець яго ў буфэце. Гэта пітво не зусім звычайнае, і, думаем, пайшло б яно добра. Але ж ніхто з нашых сяброў ня мае такіх умоў, каб зварыць мёд у сябе. Таму мы і задумалі вас прасіць гэта”. – „Але я ня ўмею варыць пітны мёд!” – Гэта не бяда, – адказаў студэнт-пчаляр М. Тулейка, – мы дамо выпрабаваны рэцэпт. У нас дома вараць мёд на ўсю ваколіцу. Каму на вясельле, каму на хрысьціны, а то і на хаўтуры”. (…) Адважылі каля 30 кіляграмаў мёду, адвезьлі яго да мяне, у Калёнію Каляёвую (цяпер Павільнюс). Далі мне студэнты рэцэпт, прывезьлі пару мяшкоў бутэлек, і я ўзялася за работу. Зварылі пітны мёд, разьлілі у бутэлькі, моцна закаркавалі і палажылі ў халодным месцы. Памагалі мне муж і сын. Выйшла 124 бутэлькі. Яшчэ крызу засталося, і я ўліла рэшткі ў вялікую пяцілітровую бутэльку. Праўда, ці то мёд быў звараны зарана, ці было зацёпла, але пачало рваць коркі, а нават лопаліся бутэлькі. Гэтыя выбухі нямала каштавалі нам нэрваў. Адным словам, студэнты ўзялі 42 бутэлькі, заплацілі за іх 50 злотых. Ды яшчэ на дадатак дасталі тую пяцілітровую бутэльку, на якую падрыхтавалі білеты і пусьцілі яе на лятарэю. Пасьля казалі, што яшчэ ніколі буфэт ня даў такога даходу, як на гэты раз – і ўсё дзякуючы мёду” (s. 80).

Wspominała także o II Kiermaszu Pólnocnym w Bernardyńskim Parku w Wilnie, który trwał od 14 do 30 września  1930 r. Brały w nim udział firmy przemysłowe i handlowe z Polski, Szwajcarii, Austrii, Finlandii oraz z innych krajów: „На кірмашы было шмат аддзелаў, між якіх быў і сельскагаспадарчы аддзел. (…) Наша таварыства „Пчала” атрымала там невялікі пляц і на ім, пад прыгожа аздобленым плякатам, наладзіла выстаўку самаробных пчалярскіх прылад. Сябра „Пчалы” М. Тулейка са Стаўбцоўшчыны прывёз  саламяны вулей (з прасаванай саломы) сваёй работы, сеткі, куродым і інш.” (s. 83). Z tych wspomnień wynika, jakim zapalonym pszczelarzem był Michał Tulejko.

Sam pisał również fachowe artykuły do prasy białoruskiej . W miesięczniku „Саха” (1930-1931), poświęconemu gospodarce rolnej i kooperacji, zwracał uwagę na zasady racjonalnej gospodarki pszczelarskiej: „Быў час на Беларусі, калі нашая пчалярская гаспадарка стаяла на зусім нізкім роўні, а то дзякуючы таму, што яна ня была рацыанальнай, г. зн. ня была такой, дзе-бы былі застасаваны веда і досьледы тых людзёў, теорэтыкаў і практыкаў, якія пасьвяцілі сябе гэтай галіне гаспадаркі і якія бязумоўна ўнясьлі ў яе шмат новага і карыснага. Пчаляры нашыя, жывучы кожын на сваю руку, вадзілі сабе пчолак у сваіх калодках, не дзеля таго, каб з іх мець  паважную крыніцу даходаў, а проста сабе дзеля ласунку, каб на сьвятога Спаса сабрацца разам з суседзямі і знаёмымі, выдзерці мёд з калод, які з вялікім трудом нанасілі пчолкі, дый справіць банкет, на матыў таго, які дасканальна апісаны ў паэме Якуба Коласа „Новая Зямля” ў аддзеле „Падгляд Пчолак” (1930, nr 2, s. 50-51).

Cdn

Helena Głogowska