Загадкавая постаць польскага кіно 1930-х гадоў. Пісалі пра Лілю (Лідзію) Іванову, папоўну з Астрога на Валыні: «Асляпляе прыгажосцю і недахопам таленту».
Лідзія Іванова – Альма Кар, муза прадзюсара Стэфана Гуляніцкага, была адной з самых загадкавых фігур польскага кіно 1930-х гадоў, пад гэтай загадкавай мянушкай хавалася дачка бацюшкі, якая марыла пра вялікую акцёрскую кар’еру. Пахавана яна ў Кентшыне, а яе маці – у Беластоку на праваслаўных могілках.
Нягледзячы на тое, што кар’ера Альмы Кар працягвалася ўсяго тры гады, ёй удалося некалькі разоў з’явіцца на вокладцы прэстыжнага часопіса „Кіно” і згуляла яна тры галоўныя ролі разам з такімі амантамі, як Эўгеніюш Бодо і Аляксандр Жабчынскі. Пасля 1936 года артыстка знікла са сцэны, а яе пасляваенны лёс гадамі заставаўся невядомым. Аднак дзякуючы апісанням яе сям’і атрымалася рэканструяваць складаную біяграфію загадкавай зоркі.
Альма Кар: «Ці я фотагенічная?»
Лідзія Іванова, якая выкарыстоўвала сцэнічнае імя Альма Кар, нарадзілася 14 лістапада 1903 года, хутчэй за ўсё, у Астрогу на рацэ Гарыні. Правільны год нараджэння мастачкі быў змешчаны ў пашпарце яе маці Вольгі Івановай у рубрыцы «Дзеці». На надмагільным помніку актрысы змешчаны 1904 г., а ў сваіх інтэрв’ю сама заяўляла, што 1908 год. Лідзія, якую называлі Ліля, паходзіла з шляхецкай сям’і і была другім з чатырох дзяцей праваслаўнага святара (у наступныя гады ў дакументах фігуруе ён як «былы расійскі чыноўнік») Мікалая Іванова і Вольгі з Паўлоўскіх. У яе была сястра Марыя, на два гады старэйшая (памерла ў маладым узросце), сястра Ніна на шэсць гадоў маладзейшая і брат Юры Уладзіслаў, на трынаццаць гадоў маладзейшы.
Выхаваная ў праваслаўнай кансерватыўнай сям’і, Лідзія атрымала адукацыю ў суровых сценах манастыра ў Астрогу. У 1919 годзе, пасля таго як Польшча атрымала незалежнасць, родны горад Лідзіі апынуўся ў межах Другой Рэчы Паспалітай. Мікалай Іваноў, які раней лічыў сябе рускім, вырашыў прыняць польскае грамадзянства разам з сям’ёй. 1 жніўня 1923 г. ў Луцку афіцыйна прызналі яго палякам. Верагодна, аналагічныя дакументы былі выдадзены для яго жонкі і дзяцей. У наступныя гады Іваноў жыў, у прыватнасці, у Наройках на Падляшшы і Песках (Пяскі) у Ваўкавыскім павеце. Хутчэй за ўсё, у другой палове 1920-х гадоў Лідзія пакінула дом сям’і і пераехала ў Варшаву. Неўзабаве яна выйшла замуж, але пра першага яе мужа вядома толькі тое, што ён меў прозвішча Пікарт (Pickart). Пад гэтым прозвішчам актрыса з’явілася ў варшаўскіх адрасных кнігах у 1930-я гады. Паводле інфармацыі сясцёр актрысы, пара развялася, бо муж Лідзіі хацеў мець дзяцей, а яна іх не жадала.
У канцы 1920-х гадоў Лідзія Пікарт сур’ёзна пачала думаць пра пачатак мастацкай кар’еры. Яе акцёрскім дэбютам стала роля Ванды, сяброўкі Ірэны Парэцкай ў фільме «Жанчына, якая хоча граху» рэжысёра Віктара Бяганскага. Аднак гэта была толькі другапланавая роля, а Лідзія хацела стаць зоркай. Таму, калі ў сакавіку 1930 г. пачаў выдавацца часопіс «Кіно», пані Пікартова вырашыла ўзяць справы ў свае рукі. Яна накіравала ліст з фатаграфіяй у рэдакцыю часопіса, якая з’явілася 25 мая 1930 года. У лісце яна распавяла пра свае ўнутраныя дылемы: «Паважаныя рэдактары! Я ў роспачы! Люстэрка кожны дзень кажа: ты прыгожая! Я чытаю гэта ў вачах мужчын, поўных захаплення, і ў вачах жанчын, поўных рэўнасці. Але ніхто не можа адказаць на маё прынцыповае пытанне: я фотагенічная? Таму што ты можаш быць прыгожым і не быць фотагенічным. Бывае і наадварот. Таму, калі ласка, паглядзіце крытычна і прафесійна, зірніце на прыкладзеную тут фатаграфію і скажыце: «Я фотагенічная, ці не? З павагай, П…т.»
У адказ рэдактары «Кіно» не толькі выказалі надзею, што зорка-пачаткоўка атрымае цікавасць ад рэжысёраў, але і распачалі серыял «Ці мы фотагенічныя?», які ў наступныя гады запусціў шэраг новых мастакоў фільма (у тым ліку Ежы Піхельскага і Рэнату Радаеўскую).
Адзін з самых папулярных рэжысёраў даваеннага кіно – Міхал Вашынскі – неўзабаве адказаў на зварот Лідзіі Пікарт. У яго «Небяспечным рамансе», які паставіў, Лідзія была толькі статысткай, але як у «дзяўчыны за сталом» у яе былі тры буйныя планы. Прадзюсар Вацлаў Мальчэўскі са студыі Vita-Film у сваю чаргу прапанаваў загадкавай прыгажуні з «Кіно» ролю ў фільме «Тры ночы Гурлема», але ў канчатковым выніку ён не быў рэалізаваны. Каб павялічыць шанцы стаць сапраўднай зоркай, пані Пікартова вырашыла паступіць у нядаўна адкрытую танцавальную школу Ірэны Прусіцкай, аўтарытэтнай польскай харэографкі. Па словах журналіста «Навін Кіно», у школе Прусіцкай яна адзначалася «не толькі сваёй прыгажосцю і стройнай фігурай, але і шчырым талентам і захапленнем працай». Як і іншыя даваенныя мастакі, яна таксама прыняла мудрагелістую мянушку «Альма Кар», генезіс якой да гэтага часу застаецца невядомым. Менавіта ў школе Прусіцкай яе заўважыў рэжысёр Юліюш Гардан, ад якога яна атрымала ангаж у «10-працэнт для мяне» з Толяй Манкевічанкай у галоўнай ролі.
Нараджэнне Альмы Кар
Прэм’ера «10% для мяне» адбылася 7 студзеня 1933 года. Хоць Альма Кар толькі сыграла ў ім пацешны эпізод графіні Дзюні, яна звярнула ўвагу багатага прадзюсара фільмаў Стэфана Гуляніцкага, які вырашыў зняць яе ў галоўнай ролі танцоркі Люлю ў фільме «Забаўка» ў рэжысуры вядомага маладога акцёра Міхала Вашынскага. Партнёрам ў фільме «Забаўка» быў Эўгеніюш Бодо, што стала для яе вялікім вылучэннем. Фільм пачаў супрацоўніцтва актрысы і Стэфана Гуляніцкага на працягу некалькіх гадоў, стала яна для яго своеасаблівай музай. У мастацкіх колах нават былі плёткі пра іх адносіны. Самі зацікаўленыя бакі падсілкоўвалі гэтыя чуткі, бо ў «Забаўцы» танцорка Люлю спакушае памешчыка з Крэсаў Латашынскага, якога сыграў Гуляніцкі, што схаваўся пад псеўданімам «Стэфан Гуцкі». Вядома, што прадзюсар меў асаблівую прыхільнасць да Альмы, але, здаецца, яна была больш бацькоўская, чым рамантычная. У Стэфана Гуляніцкага была дачка ва ўзросце яго новай зоркі Галіна, якая таксама была актрысай.
«Забаўка» паступіла ў кінатэатры 9 снежня 1933 года, але ўжо падчас здымкаў кінапрэса пачала пісаць пра Альму Кар. Рэжысёр Міхал Вашынскі ў інтэрв’ю «Навіны Кіно» ў снежні 1933 года захапляўся яе акцёрскімі здольнасцямі: «Яна прыносіць з сабой маладосць, прыгажосць, непасрэднасць, натуральнасць і свабоду, якія ўжо страчаныя. Іграючы – яна жыве, і менавіта гэта надае ёй столькі абаяльнасці. Фільм ненавідзіць «акцёрскае майстэрства», якое, узмацняючы кожны жэст і кожны мімічны рэфлекс, часта прымушае іграць руцінна, акцёр штучны і непрыемны для вачэй. Альма Кар дагэтуль не завалена тэатральнасцю, ад якой складана вызваліцца, і таму яна ў фільме мае такую чароўнасць непасрэднасці…»
У тым жа нумары часопіса быў надрукаваны артыкул «Ідэальны ўзор фільмавай артысткі», выхвальваючы нядаўна выяўленую зорку. У ёй, між іншым, гаворыцца, што ў актрысы «фільмавая краса і фотагенічнасць», а яе славутая фігура дапаўняецца «доўгімі расавымі нагамі Дыяны» і «гнуткім крокам танцоркі». Іншымі словамі, перад маладой мастачкай адкрывалася вялікая кар’ера.
Сярод крытыкаў Альма, аднак, выклікала супярэчлівыя пачуцці. Пазітыўныя меркаванні наконт гэтага апублікавала «Кіно». Галоўны рэдактар часопіса Леон Брун напісаў пра яе: «Самая вялікая цікаўнасць, безумоўна, засяроджваецца вакол спадарыні Альмы Кар, якая дэбютуе ў галоўнай ролі. У Альмы Кар ёсць штосьці са статуі, вельмі «рэпрэзентацыйная» краса, вельмі эфектная прыгажосць, таму мы яе ахвотна ўбачым у наступных, больш каштоўных творах. У яе ёсць талент – пра яго сведчаць спарадычныя апладысменты пасля добрага дыялогу з Ежы Маррам».
Рэцэнзентка «Плюшча» Гермінія Наглерова пракаментавала яе ролю больш жорстка: «Пры правільным вядзенні, магчыма, ад яе можна было б атрымаць шмат. Тут – як гэта звычайна бывае ў нашых фільмах – яна спраўляецца так, як дае рады, і таму, што можа зрабіць мала, адзін раз выходзіць ёй лепш, другі раз горш». Значна крытычней да яе акцёрскага мастацтва ў «Забаўцы» паставіўся «Піён», журналістка якога яўна заявіла, што «Альма Кар асляпляе прыгажосцю бландзінкі з выдатнай фігурай і сенсацыйнай адсутнасцю таленту». Гуляніцкі, аднак, працягваў прасоўваць сваю зорку і пад пільным вокам прафесіяналаў вырашыў навучыць яе акцёрскаму майстэрству. Сваімі намаганнямі Альма трапіла, між іншым, на сцэнічныя заняткі з самім майстрам акцёрскага майстэрства Канстанцінам Станіслаўскім.
Небяспечная і загадкавая краса
Пасля «Забаўкі» Альма Кар сыграла галоўныя ролі ў фільмах «Паненка z poste restante” з 1935 года і «Сакрэт міс Брынкс» з 1936 г. – рэжысёрамі першага былі Міхал Вашынскі і Ян Новіна-Пшыбыльскі, другога – зяць Гуляніцкага, Базылі Сікевіч. Цікава, што да «Забаўкі», і да «Сакрэту міс Брынкс» кіраваў здымачнай экіпай Мікалай Іваноў, але было гэта, здаецца, толькі супадзенне імёнаў з бацькам Альмы.
Асабліва займальнай для актрысы стала праца на здымачнай пляцоўцы «Паненкі з poste restante”, бо фільм здымаўся сярод іншых у Вене, Сараеве і Дуброўніку. Аднак паміж карцінамі здарыўся непрыемны інцыдэнт – акцёр Міхал Зніч падчас адпачынку на Адрыятыцы заплыў занадта далёка ад берага і пачаў тануць. На дапамогу прыйшлі Альма Кар і Аляксандр Жабчынскі. «Першая да Зніча даплыла Альма Кар, якая здолела некалькі хвілін утрымаць яго на вадзе. Аднак сітуацыя стала трагічнай, бо Альма Кар таксама пачала тануць. На шчасце, да танучых артыстаў даплылі ратаўнікі і выцягнулі іх з вады», – так апісалі сітуацыю «Навіны Кіно», дадаўшы, што пра подзвіг польскіх акцёраў пісалі югаслаўскія газеты.
У інтэрв’ю журналістцы «Кіно» Альма Кар адзначыла свае самыя вялікія захапленні, акрамя акцёрскага майстэрства і танцаў, гэта значыць верхавую язду, тэніс і плаванне. Іншым разам у «Кіно» з’явілася фота Альмы Кар у баксёрскіх пальчатках з подпісам: «Альма Кар, чароўная гераіня новага польскага фільма «Паненка з poste restante» – вялікая аматарка спорту. Яна нават займаецца боксам, і яе «серпавы» ўдар правай рукой проста ашаламляе. Небяспечная краса!»
Нягледзячы на спрэчныя акцёрскія здольнасці, Альма змагла правільна стварыць свой вобраз, у якім ёй, напэўна, вельмі дапамог прадзюсар Гуляніцкі. У сваю чаргу «Сакрэт міс Брынкс» стаў першай крымінальнай камедыяй, рэалізаванай у Польшчы. Альма Кар сыграла актрысу Ванду Тарскую, падазраваную ў забойстве амерыканкі Кэці Брынкс. Журналістка «Проста з моста» не пашкадавала слоў жорсткай крытыкі. Параўноўваючы Альму з Ленай Жаліхоўскай, якая грае Кэці Брынкс, яна напісала «Лена Жаліхоўская, таленавітая і разумная мастачка, нягледзячы на тое што закаціўшы вочы, нікога не пераконвае ў сваёй хваробе і, трэба прызнаць, значна больш спагадлівая, чым тоўстая і выглядаючая на трыццаць… і пару гадоў Альма Кар». Хоць у 1936 годзе ў рамках прасоўвання фільма Альма двойчы з’яўлялася на вокладцы «Кіно» (раней яе здымкі ўпрыгожвалі вокладкі часопіса ў 1934 і 1935 гадах), меркаванне крытыкаў прадказвала, што яе пяць хвілін павольна заканчваецца. З’явіліся маладзейшыя актрысы, а Гуляніцкі прыхварэў і кінуў кіно.
У лютым 1937 года Альма Кар таксама дала інтэрв’ю журналісту з «Кіно для усіх і тэатр», у якім распавяла пра свае ўражанні ад некалькіх месяцаў знаходжання ў Югаславіі і Вене, падзяліўшыся ўражаннямі ад Далмацыі. У сталіцы Аўстрыі яна скарысталася магчымасцю трэніравацца і даведацца пра мастацкае асяроддзе. У канцы размовы яна адзначыла, што працуе над сабой, каб хутчэй вярнуцца да фільма. «Гэта паведамленне, несумненна, парадуе натоўпы прыхільнікаў Альмы Кар, сэрца якіх заваявала прыгажосць, талент і сціпласць», – падвёў рэдактар Б. Т. Пасля «Сакрэту міс Брынкс» Альма Кар больш не з’яўлялася на экране. Месяцамі яна зноў была Лідзіяй Пікарт, жыхаркай варшаўскай камяніцы па вуліцы Свентакшыскай.
Спадарыня Шымановіч
У 1938 ці 1939 годзе Лідзія Пікарт выйшла замуж другі раз. Адам Шымановіч стаў яе выбраннікам, – да вайны кіраўнік падатковай палаты ў Познані, а пасля вайны супрацоўнік Міністэрства фінансаў у Варшаве. Муж Лідзіі паходзіў з сям’і палянізаваных армян, быў сынам паважанага гістоалага і эмбрыёлага Уладзіслава Шымановіча і стрыечным братам таленавітага піяніста Збігнева Шымановіча (8-га лаўрэата прэміі на IV Міжнародным конкурсе фартэпіяна імя Фрыдэрыка Шапэна ў 1949 годзе). Муж і жонка жылі ў Львове, дзе прабылі да пачатку Другой сусветнай вайны. Потым яны паспешліва спакавалі каштоўныя рэчы (у іх было дома шмат скульптур і карцін) і селі ў цягнік да Лодзі, але падчас падарожжа вагон, у якім яны размяшчалі каштоўныя рэчы, згубіўся. У Лодзі Шымановічы перажылі цяжкія гады вайны, а пасля вайны жылі разам у Варшаве. Хоць у іх не было дзяцей, яны былі вельмі закаханыя адзін у аднаго. Ёсць нават фотаздымак маладога Адама Шымановіча з прысвячэннем: «Маёй любімай жонцы. Адам».
Былая актрыса добра зарэкамендавала сябе ў ролі хатняй гаспадыні, а вышыўка стала яе любімым заняткам. Вярнуцца да фільма ўжо не атрымалася, бо Стэфан Гуляніцкі, які прасоўваў яе, памёр 4 верасня 1940 г. у Варшаве. Акрамя таго, камуністычныя ўлады неахвотна ўключалі ў фільмы міжваенных артыстаў. Сама Лідзія неахвотна вярталася да фільмавага мінулага і пазбягала наладжваць больш цесныя адносіны з суседзямі. Пасля яе кар’еры засталіся толькі шматлікія фотаздымкі ў шуфлядзе. Яна перапісвалася з сям’ёй, што пражывала ў Гіжыцку. Пасля вайны яе сястра Ніна пераехала туды з Гродна, а яе маці Вольга падчас вайны аўдавела, а потым таксама брат Уладзіслаў Іваноўскі (змяніў прозвішча з Юры Іваноў) з жонкай і дзецьмі, якія раней жылі ў Барлінку каля Шчэціна. Маці Лідзіі памерла ў канцы 1940-х гадоў і пахавана на праваслаўных могілках у Беластоку. У наступныя гады сястра Лідзіі Ніна Стэфановіч пераехала ў Кентшын.
Адам Шымановіч памёр 4 ліпеня 1979 г. у Варшаве ва ўзросце 75 гадоў. Пахаваны ён на Паўночных гарадскіх могілках у Варшаве. Лідзія вельмі перажыла смерць каханага мужа, з якім яна пражыла разам амаль сорак гадоў. Муж, вядомы сваёй дабрынёй, часта змякчаў яе няпросты характар. Пасля яго адыходу Лідзія не магла знайсці сябе ў новай сітуацыі, і яна павольна пачала губляць сілы. Яе малодшая сястра Ніна працягнула руку дапамогі, і яна пераехала з Кентшына ў Варшаву, каб даглядаць сястру.
У пачатку 1992 года Лідзія зламала сцягно і трапіла ў бальніцу. Пасля аварыі яна больш не вярнулася ў поўную форму. Сям’я вырашыла адправіць яе ў дом састарэлых у Станіславове Першым. Там Лідзія Шымановіч з Івановых primo voto Pickart памерла 13 ліпеня 1992 года. Дзякуючы намаганням малодшай сястры Ніны, цела даваеннай актрысы было адвезена ў Кентшын і пахавана там на мясцовых могілках пасля імшы па праваслаўным абрадзе. Пасля смерці Лідзіі Шымановіч-Альмы Кар Ніна Стэфановіч перадала апошнія памяткі Музею кінематаграфіі ў Лодзі.
Міра Лукша
