Шчыра ўсіх вітаем з най­большым беларускім нацыянальным сьвятам, Днём Незалежнасьці Беларусі – 105-мі ўгодкамі Акту 25 Сакавіка!

Рэдакцыя

Жывем толькі ці салодкай будучыняй ці слаўнай мінуўшчынай. Таму, калі 25-га сакавіка 1918-га года была ўтворана Беларуская народная рэспубліка, то большасць беларусаў проста не звярнулі на гэта ўвагу. І гэта нядзіўна, бо прывыклі жыць пад некім і забылі што гэта такое быць самастойнымі.

Але калі для звычайнага „тутэйшага” гэтая дата і год нічога не азначала (ды і не азначае сёння), то былі сілы, якія рэальна здзівіліся і нават, можна сказаць, устрывожыліся.

Гэта былі бальшавікі.

О! І гэта нядзіва. Нават думку дапусціць, што колішні „Северо-Западный край” мае намер аддзяліцца, мае нахабства заявіць, што будзе незалежным! Такога дапусціць было нельга.

Беларусы былі негатовыя адрэагаваць на шанец стаць сапраўды вольнай дзяржавай, але ў бальшавікоў рэакцыя на такія рэчы, безумоўна, хутчэй… і ў 1919-м годзе ўтварылася савецкая Беларусь, як антытэза гэнай „буржуазнай, антынароднай” БНР. Бальшавіцкая Беларусь утварылася насамрэч стараннямі Змітра Жылуновіча, які выкарыстаўшы з’яўленне БНР, прапаноўваў, настойваў, дамагаўся, каб з’явілася альтэрнатыўная „рабоча-сялянская” Беларусь, якая ў выніку і ўзнікла.

Добра гэта ці кепска?

Безумоўна, добра, бо каб не высілкі Жылуновіча, мы маглі б, па-ранейшаму быць яшчэ адной расійскай губерняй, на манер Смаленскай. Цяпер жа, прынамсі на карце, Беларусь (пакуль яшчэ) адзначана, як самастойная, незалежная рэспубліка.

Але высілкі Жылуновіча былі б нічым, калі б рамантыкі і энтузіясты: Язэп Варонка, Клаўдзій Дуж-Душэўскі, Васіль Захарка, Тамаш Грыб, Язэп Лёсік ды многія іншыя не аб’ядналіся (хаця б на кароткі час, бо пасля патанулі ў звадах, спрэчках) і не заявілі на ўвесь свет – мы, беларусы ствараем сваю незалежную дзяржаву.

Еўропа гэта пачула: Літва, Латвія, Эстонія, Чэхаславакія і Фінляндыя былі гатовыя прызнаць БНР (і дэ-юрэ гэта зрабілі), але свой народ упарта заставаўся ў палоне ўласнай негатовасці, дзе паспяхова і працягвае знаходзіцца.

У 1921-м годзе Максім Гарэцкі, гэты строгі нават суровы рэаліст напісаў дзіўны твор пад назвай „Фантазія”. Там на фоне апакаліпсісу, якія адбываецца на нашых землях, дзе звар’яцеўшыя беларусы адзін аднаго нішчаць і рэжуць, са сваіх магіл падымаюцца Францішак Скарына, Алаіза Пашкевіч, Алесь Гарун, Максім Багдановіч ды іншыя адраджэнцы, якія зразумелі, што гэты народ ніколі не аб’яднаецца, дзеля ўласнага нацыянальнага ратавання і трэба яго яднаць тым, хто ўжо спачывае ў магілах.

Твор быў напісаны больш за сто гадоў таму назад. Адчування апакаліпсісу незаўважна наступае. Народ заняты сабой і, відаць, час ізноў для таго, каб з магіл паўсталі нашыя героі, каб нас выратаваць, бо мы, як заўсёды, не гатовыя.

Леся Яр