Chto ty taki, chto ja taki,
Kob znati z peršoji ruki,
Čom siêty vmer, a toj žyve,
A nebo v siniu dal płyve?
Šče budut vojny de-ne-de,
Ale koliś vsio propade –
Usio želiêzo zjiêsť irža;
Vsiê očy vyjisť mertva mža;
Usiêch zvede čas pud vineć,
I pryjde piêseńki kuneć.
(Pink Floyd, Childhood’s End, 1972)
Koli kunčajetsie ditinstvo? Chtoś skazav, što ditinstvo kunčajetsie same tohdy, koli tobiê persy raz prychodit do hołovy dumka, što ty tože koliś umreš, i ty raptom ponimaješ, što sviêt, kotory kruhom tebe, propade napreč. Koli tak, to moje ditinstvo skončyłosie deś u deseť liêt, jak ja peršy raz perežyv moment takoho „metafizyčnoho perelaku”, podumavšy pro smerť. Było liêto, tato z mamoju robili štoś na poli, a my z dvochliêtnim bratikom chodili po našum pasovôm, čy to zbirajučy kviêtki, čy to łapajučy motyłki. Jakraz tohdy, koli ja prylôh u pachuščuj liêtom i sonciom traviê, mnie peršy raz podumałosie pro smerť – ne pro abstrakcijnu smerť, a pro svoju vłasnu. Jak že tak – ja koliś tože budu stary i mušu vmerti? To ž to strašne i bez sensu… U mojôm desetiliêtnium žyci vže zdaryłasie smerť – rôk raniêj vmerła baba Maryja. Ale babina smerť ne była velmi strašna – baba vmerła v Biłostoku, koli pojiêchała tudy odviêdati svojich dočok, mojich tiotok, i jijiê pryvezli stôl uže mertvu, i ja ne bojavsie pudyjti do truny, u jakôj baba ležała, takaja čužaja, jak by vže ne naša… Babina smerť tohdy – to było štoś, što dotyčyło tôlko jijiê čy tôlko starych ludi, a ne mojich baťkôv čy mene z bratom. Ale rôk puzniej, u odin sonečny liêtni deń dojšło do mene, što ja tože koliś umru. Pro siêtu dumku ja tohdy nikomu ne skazav…
* * *
Bôlš vyrazno kuneć ditinstva obrysovavsie dla mene liêtom 1973 roku, koli ja skônčyv pudstavôvku v Horodčyni i postupiv u licej u Hajnuvci. Ja złožyv papery ne do „biłoruśkoho” liceja, a do „pôlśkoho”, kotory tohdy miêv numer 9 (teper Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Marii Curie-Skłodowskiej). Na svjadectvi z Horodčyna v mene byli odny pjontki, i do liceja pryniali mene bez egzaminu, a tam zapisali do matematyčno-fizyčnoji klasy.
Usiê mojiê kolegi i koležanki z klasy v pudstavôvci povybirali sobiê zavodôvki, tak što rôk 1973 označav dla mene radykalnu zmiênu ne tôlko „naturalnoho seredovišča” – načynavsie horodśki čas u mojôm žyci – ale i povnu zmiênu škôlnych koleguv. Deś u połovini serpnia toho roku, u nediêlu, ja pojiêchav roverom do Kôzlikuv – to 3-4 kilometry od našoho chutora – kob pokupatisie v rêčci (koło Kôzlikuv propłyvaje Narva) i šče raz pobačytisie z kôzlićkimi kolegami z klasy (vośmu klasu v Horodčyni razom zo mnoju zakônčyli dva Koli, Vania i Nina z Kôzlikuv). Posli rêčki my pujšli na pivo – u Kôzlikach tohdy byv sklep, kudy čas od času pryvozili butelkove pivo. Formalno nam, nepovnoliêtnim škôlnikam, piva ne možna było prodavati, ale na toj čas sklepovy v našych vjoskach ne zvoročuvali vvahi na takije zakazy. Ličyvsie oborôt, a ne viêk pokupnikôv. Diś uže ne pomniu dokładno, ale tohdy ja vypiv, musit, try abo i štyry butelki piva. U hołoviê mniê bajki zavinuło. Pered sklepom pili pivo i otroki, i kavaliêry, jak z Kôzlik, tak i z Horodčyna i Lachôv. I siête, što ja, 15-liêtni „humniak”, tože pju, ne spodobałosie Pisarovomu Vołoďkovi z Lachôv. Vôn pudyjšov do mene – sam vôn byv uže dobre pjany – i vdyryv mene kułakom u hołovu, raz i druhi. Udary ne byli môcny, bo Pisaruv Vołoďka byv słabakom, tak što ja vstojav na nohach, ale dovoli môcno perelakavsie – jak-ne-jak, tomu Vołoďkovi było 22 abo i 23 roki. Ja počekav jakijeś 15 minut, koli mniê perestało šumiêti v hołoviê, a potum pudyjšov do Vołoďki, kob odpomstiti. Starêjšy kavaliêry poniali, štó ja choču zrobiti, i rozstupilisie – vony tože ličyli, što ja maju pravo dati Vołoďkovi zdačy. Ja zamachnuvsie liêvoju rukoju (ja napołovinu liêvoručny čołoviêk) i vdyryv joho v visok – Vołoďka vpav, sprobuvav ustati, ale vže ne dav rady. Ja zavvažyv, što na joho viskovi łopnuła skôra…
Po Vołoďku pryjiêchav motorom do Kôzlikuv joho starêjšy brat, Pisaruv Vańka, kob odvezti dodomu. Ja vernuvsia dodomu sam, na svojôm rovery. Po dorozi mniê nabrakła liêva dołonia i načała môcno boliêti. Od udaru, u kotory ja vłožyv ciêłu svoju siłu i złosť, mniê vyskočyv mizineć zo składu. Spočatku ja naveť zlakavsie, što paleć złomany. Baťki doma nasvaryli na mene, što ja vže vypivaju i bjusie v svojiê 15 liêt. Na nastupny deń mama pojiêchała zo mnoju do przychodni v Hajnuvci, de dochtor „natiahnuv” mniê toho palcia i załožyv na ruku gips po łôkoť. Poka načavsie škôlny rôk u liceji, ja pospiêv toj gips zniati, kob u novuj školi ne tłumačytisie, u jakich okoličnostiach mniê joho nałožyli…
* * *
I šče mniê pryhadujetsie odin epizod z toho prominułoho času, jaki vže napreč pudtverdiv, što moje ditinstvo skônčyłosie i ne vernetsie. Posli toho, jak ja zakônčyv vośmu klasu, u Pôlščy počałasie reforma v škôlnuj osviêti na vjosci – ułada stała organizovati gminne szkoły zbiorcze i pomału začyniati takije vjoskovy szkoły tysiąclecia, jak naša v Horodčyni. Koli môj brat pujšov do peršoji klasy v Horodčyni na oseń 1973 roku, to vośmiklasôvka tam protrymałasie šče tôlko odin rôk. U 1974 roci v Horodčyni ostalisie ono štyry najmołodšy klasy. Deś u styčniovi 1975 roku, vernuvšysie na zimovy feryji do Lachôv z Hajnuvki, ja zahlanuv na škôlnu „jôłku” do brata v Horodčyni. Na takuju „jôłku” za mojoho škôlnoho času my šykovali razny deklamaciji i przedstawienia, i na takuju večerynu prychodiło mnôho baťkuv, a posli „artystyčnoji častki” i rozdačy podarkuv Diêdom Morozom była potanciôvka, i včeniki v toj večur voročalisie z baťkami dochaty deś koło pôvnočy. Koli v Horodčyni ostalisie ono štyry klasy, to charakter takich „jôłok” kardynalno pominiavsie. Ne było ni dovhoji „artystyčnoji častki” v vykonani učenikôv, ni potanciôvki. Nu i ja nikoho, kromi svojoho brata Alika i joho kolegi Rostika z Lachôv, ne viêdav z tvaru sered toji žemervy, jakaja v roci 1975 chodiła do škoły v Horodčyni. A takoji žemervy na našych vjoskach z časom było štoraz menš i menš…
Korotko skazavšy, tohdy, na počatku 1975 roku, ja pobyvav u školi v Horodčyni ostatni raz i vernuvsie tudy ono čerez 40 liêt z hakom – kob pokazati dočciê miêstie, u kotorum ja koliś učyvsie. Dočka vrodiłasie i vyrosła v miêsti, i dla jeji taki budynok, jak moja škoła v Horodčyni, chutčej prypominav scenografiju z jakohoś amerykanśkoho filmu-žudenia, a ne štoś realnoho…
* * *
Minułosť to čužaja krajina, usio tam roblat inačej – skazav koliś angielśki piśmennik L. P. Hartley, i ja siêtu cytatu velmi lublu i liču velmi pravdivoju. Napisavšy puvtora desiatka tekstuv pro svoje minułe ditinstvo na pudlaśkum chutory, ja sam odčuvaju, što taja „krajina”, u kotoruj ja žyv zusiêm ščaslivy, ne stała dla mene jakoś bôlš „svojoju”, čym vona była, skažem, pjať abo deseť liêt raniêj. Chutčêj naodvorôt – vona šče, musit, mucniêj „počužêła”, pokôlko mojiê słova pro jijiê poprobuvali opisati štoś, što zdaryłosie velmi davno, ale na što ja divlusie teper, koli minuło puv stoliêtija. I diś ja sam uže ne znaju, de vono mohło byti dokładno tak, jak ja napisav, a de trochu abo i całkom inačej. To vsio pravda, čy ty vydumała? – zapytała moju žônku jeji mati, pročytavšy žônčynu knižku „Słova na viêtrovi”. To najpravdivša pravda, mamo, jakaja tôlko može byti na siêtum sviêti – pravda literatury – odkazała tohdy moja žônka. I ja tak odkažu, chutčêj za vsio, koli chto zapytajetsie, čy taja „čužaja krajina”, pro kotoru ja tut pišu, istniêła napravdu. Naveť koli vona ne istniêła dokładno tak, jak ja napisav, to teper bude vže istniêti.
KUNEĆ
Jan Maksimjuk
