„Palicjanty” jeduczy nazad arysztawali jaszcze Czemiela ŭ Guraniach i Miakisza ŭ Nowaj Wioscy, jakija za sawietami byli sałtysami. Usich zawiaźli na pastarunak u Szudziaławie. Pasadzili ich u łahier pad Sakołkaj, skul pa dwoch miesiacach pawypuskali.
Bambizy z Plantaŭ i druhich wiosak, jakija pazapiswalisa ŭ Hilspolizei, zajadła nasakierylisa na tych, chto jakoje koleczy mieŭ daczyniennie da nidaŭnaj tut sawieckaj administracji. Zaŭdawali ich na pastarunki Geastapa ŭ Szudziaławie albo ŭ Krynkach. Pamahali toża Niemcam ławić sawieckich sałdataŭ, jakija nie paśpieli ŭciaczy, kali Hitler napaŭ na Sawiecki Sajuz. Hetyja „palicjanty” służyli akupantam razam z sałtysami.
U Kłyszaŭcy, szto kala samych Plantaŭ, żyła Wiera Kłusewicz. Za sawietami była jana wiaskowym „deputatam” – starastaju-sołtysam. Adnaho razu, a było heta na paczatku 1942 r., da jaje pryjszoŭ palicjant Snarski. Skazaŭ, kab iszła z im u jaho chatu. Kali pryjszli tam, czakali ŭże jaje plantaŭski sołtys Akucewicz i jakiści „kamiendant”. Adrazu kinulisa jany na pierapałochanuju ciotku i dawaj jaje łupcawać. Menczyli, kab pryznałasa kaho sawiety mieli pawywozić u Sibir. Ale taja niczoho pra heto nie wiedała. Hadzinu czasu „kamiendant” bił jaje gumowaju pałkaju. Prawia nieprytomnuju chacieli jaszcze zawieźci ŭ Krynki, kab tam „lepiaj” jaje prasłuchali. Ale na prośbu Snarskaho razdumalisa.
Druhoho razu, letam 1942 r., u Planty prybiłaso troch sawieckich sałdataŭ, jakija ŭciakli z niamieckaho łagiera. – Ruki ŭwierch! – pad karabinam arysztawaŭ ich sołtys Akucewicz razam z pamocznikam szucmanam Snarskim. Było heta na hulicy. Adzin z sałdataŭ z pierepałachu ukinuŭ pistalet u studniu. Usio heta adbywałaso na waczach maładoho chłopca. Akucewicz zahadaŭ jamu wyniać pistalet. Chłopca ŭpuścili ŭ studniu i jon heto zrabiŭ.
Sałdataŭ Akucewicz sa Snarskim furmankaju adstawili na pastarunak u Szudziaława. Niemcy ich potym razstralali.
Plantaŭski sołtys jak nimiecki kalabarant byŭ wielmi aktyŭny. Kali ŭwajszli Niemcy mieŭ jon 28 let. Byŭ żanaty. Mieŭ dwoje małych dziciej. Siamja żyła z niewialiczkaj haspadarki.
Jan Akucewicz jak staŭ sołtysam ad Niemcaŭ dastaŭ pistalet. U Plantach i wakolicy ŭsie jaho bajalisa. Zapiswaŭ na prymusowyja raboty nialetnija dziaŭczaty. Najbolsz paciarpieli ad jaho tyja, jakija mieli stycznaść da sawietaŭ. Zaŭdawaŭ ich Niemcam jak kamunistaŭ. Takimi achwiarami stała plantaŭskaja siamja Prakopczykaŭ.
Praŭdapadobno pa danosie sołtysa Niemcy arysztawali Alaksandru Prakopczyk. Bolsz jak 8 miesiacaŭ prasiedziała ŭ biełastockaj turmie tolki za toje, szto mieła kamsamolskuju legitymacju. Jaje siastra Wierka ŭciakła z sawietami jak paczałasia wajna. Adnak wiarnułasa ŭ Planty, pra szto – kazali – sołtys painfarmawaŭ Niemcaŭ. Pasadzili jaje ŭ biełastockuju ciurmu jak założnicu za nimieckaho aficera. Niemcy jaje razstralali. Zabili toża brata Alaksandra. Skatawanaha na pastarunku razstralali ŭ lesie pry darozie niedaloko Krynak.
Z hetaj siamji pachodziła Nadzia Dudzik, paetka z Haradka. Pra razstreł brata napisała wiersz. Zachoŭwała toża żmieńku jaho wałasoŭ.
Akucewicza za toje, szto praz jaho straszna ciarpieli i hinuli ludzi, partyzany pastanawili zabić. Ale jon pra heto dawiedaŭso. Niemcy prychawali jaho ŭ Krynkach. Ale jon nadalej swajo rabiŭ.
Niekatoryja ludzi na Krynszczynie z asobaj Akucewicza pawiazwali nimieckija abławy na partyzantaŭ. Plantŭski sołtys mieŭ u hetym pamahać. Ludzi pahaworwali, szto zbiŭ jon dzieŭczynu z Siemianoŭki za Krynkami za toje, szto mieła kantakt z partyzantami. Usiu hetu siamju Niemcy razstralali. Jany pachowany na prawasłaŭnych mahiłkach u Krynkach.
Letam 1944 r. Czyrwonaja Armia aswabadzila Krynszczynu z-pad nimieckaj akupacji. Chutko paczalisa nowyja paradki. Poŭnyja ruki raboty mieło UB (Urząd Bezpieczeństwa Publicznego), jakoje zaniałosa toża Akucewiczam. Na paczatku akciabra byŭ jon arysztawany. Pasadzili jaho ŭ ciurmie ŭ Biełastoku, ale stul uciok. Niceły rok potym UB u Sakołcy znoŭ jaho arysztawała. Prasiedziaŭ u ciurmie ŭ Biełastoku ad aŭgusta 1945 r. da aŭgusta 1946 r., kali prakuror jaho wypuściŭ.
Potym rok czasu żyŭ jon u szwagra na Warszaŭskaj hulicy ŭ Biełastoku, jaki mieŭ maleńki sapożnicki warsztat. U im jak szawiec pracawaŭ i Akucewicz. Biełastockaje UB atrymała na jaho danosy pra kalabaracju z hitleraŭcami. 11 listapada 1947 r. byŭ znoŭ arysztawany. Sprawa ŭ sudzie ciahnułasa paŭtara roku. 23 marca 1949 r. Akruhowy Sud u Biełastoku wydaŭ na jaho karu śmierci.
Pa wajnie sudzili toża pamocznikaŭ Akucewicza, „palicjantaŭ”. Ich aż takaja strasznaja kara nie spatkała. Atrymoŭwali niewielkija wyroki. A troch plantaŭskich palicjantaŭ, choć ludzi zaświedczyli pra ich winu, sud uniewinniŭ.
(pradaŭżeńnie budzia)
Jurak Chmialeŭski
