…Ja je bez počatku, bez kuncia,

usliznisie mižy mojiê zelonolodovy stiêny,

moje łono pudymajetsie vysoko do tebe,

nechaj zasmokče tebe vir mojich faluv

i jazyk žaru vyjde tobiê navstrêču.

Ja je matereju, dočkoju i kochankoju,

korolevoju, kotora nikoli ne zrykajetsie tronu…

Pia Tafdrup, „More, ja” (perekłav z danśkoji movy Jan Maksimjuk)

– My vže ne budemo jiêzditi na vakaciji liêtom, – skazała mnie para liêt tomu naša susiêdka Lenka. – Ne opłačujetsie jiêzditi z odnoho tepła v druhie. Tak samo je v nas koło basena. Teper budemo brati urlop zimoju.

I tak našy susiêdy roblat. I mniê zdajetsie, što vony roblat pravilno. Posliêdni lita pujšli takije horačy, što jak tôlko podumaju, kob siêsti v samochod i jiêchati v takuju dalečêń, to… perestaje chotiêtisie. Što pravda, nad morom fajniêj, čym koło basena. I včora hovoryli v televiziji, što tam u Hišpaniji i v Portugaliji, i vo Franciji, namnôho chołodniêj, čym u nas. Tomu sioholita pojiêdemo do Pôlšcy, a osenieju podumajemo, kudy…

Z Prahi vsiudy bliźko

Kažut, što z Prahi vsiudy bliźko, i siête pravda: jiêzdili my i do Chorvaciji, i na Vengry, i do Italiji. Ne zabyvali taksamo i pro Pôlšču, my tudy jiêzdimo kažne liêto. Raz naveť vybralisie na Litvu, do Pałangi. Ale najbôlš mniê podobałosie v Italiji…

Peršy raz na našy vakaciji nad morom my pojiêchali odnak do Poreča na puvostrovi Istryja v Chorvaciji – z našymi kumami z Biłostoku, Mirkom i Basioju. My domovilisie vstrêtitisie z jimi v Austryji (vony jiêchali zo Słovaciji, a my z Prahi), u horodkovi, nazva kotoroho po čuť ne dvadceti liêtach zabyłasie napreč (Vania teper z hodinu prosidiêv nad mapoju Austryji, ale tak i ne znajšov toho horodka – jak my joho znajšli tohdy?!). Tohdy my zavčasu zamovili apartamenty čerez internet, potum uže vse jiêzdili „nasliêpo” i nikoli ne miêli bôlšych problemuv z najmaniom pokojuv.

Po dorozi v Chorvaciju my perenočovali v Słoveniji, u jakômś hoteliku v miêsti Kranj, a na druhi deń, pered tym, jak poduti na Istryju, my šče pochodili i porozhladalisie po Lublani.

U Porečy (i trochi v Tryjesti)

Do mora z našoho pensjonatu „Dani” v Porečy my miêli dalekovato, ale krôm siêtoho vsio było v poradku. Choť uže peršoji nočê nas strašenno potiali komarê. Tak što nastupnoho dnia rano peršym našym diêłom było kupiti štoś od siêtych upierdliwych komašok.

Na ščastie, more było čystiutkie, prozôrna siniutka voda, bezobołočne nebo, teplutko, popołudni naveť spekôtno. Po dorozi do mora my kuplali vse torbu ovocuv: jakijeś slivy, nektarynki, broskvini, kob nam diêti z hołodu do obiêda ne povmirali. Opalalisie, gandoryli, płyvali, hrali v morovi v mjačyka… Laba, dolce far niente. Vakaciji.

U našoho hospodara była papuga, takaja velika, siva. Po dvoch dniach my zo zdivovaniom učuli, što vona kliče našych diti: Hanka, Hanka! Paveł! Igorrrr! Ono Lidki dovšy čas papuga ne mohła zapometati, ale po tyžniovi klikała i jijiê. Diêti byli zachwycone!

My ne ono sidiêli nad morom. To było b velmi nudne. Koli vže natiêšylisie i tepłom, i vodoju, i spokojom, to stali jiêzditi na vyciečki po okolici. Odviêdali pobliźku pečoru, de byli velmi chorošy stalktyty i stalagmity i de my pobačyli jakichś jaščurok bez očy i inše strachôtie. Odnoho dnia my pojiêchali do Tryjestu v Italiji (Tryjest od Poreča nedaleko), de akurat odbyvavsie literaturny seminar, prysviêčany James’ovi Joyce’ovi (takoji okaziji môj Maks ne môh propustiti i rozkazav tam pro svôj biłoruśki perekład Ulisses’a). U restauraciji v Tryjesti my poobiêdali, i to šče jak, bo to akurat byv deń narodženia Hanki, dočki našych kumôv. Jiêzdili my tože i na vyspu Krk, de zachovałosie serednioviêčne portove miêsto – tam, zapometałosie mniê, našoho Pavła hucali, bo same było sviato Petra i Pavła…

Večerom my vse vychodili na spacery po Porečy. Tam było i wesołe miasteczko, i rynočok, de prodavałasie vsiaka vsiačyna. Sidiêv tam mołody artyst i prodavav obrazy z fantastyčnymi krajovidami, kotory vôn malovav odrazu na miêsti aerozolovymi farbami. Našoho Igora siête tak zainteresovało, što poprosiv nas, kob odin taki obraz my kupili – i vôn maje joho do diś.

Nu i tam byli lody, mnužêń raznych smakôv, i takije velizny porciji nam davali!

Vystrylili jak z procy

Odrazu peršoho večera ja zobačyła v tôm wesołym miasteczku v Porečy štoś, što mene velmi zafascynovało. To byli takije metalovy obručê, zaviêšany na elastyčnych linach, kotory velmi dobre spružynili: tudy sadovili dvoch čołoviêk, pudnimali jich vverch i vystrêluvali jak z procy. Obručê skakali vverch i vniz, i na dodatok šče oboročuvalisie. Nu i ja zachotiêła sobiê tak politati i pokrutitisie. Môj Vania naveť ne môh na takoje naveť divitisie, a što kazati, kob mene tudy pustiti?! Ale naš kum, Mirek, jakoś joho perekonav, i odnoho dnia (akurat na svojiê imeniny) ja dostała bileta, buziaka na ščastie i zasiêła do toho ustrôjstva zo starejšym synom Igorom. Poprystibali nas pasami i hajda! – my poletiêli. Ja dumała, što pohublu svojiê zuby, duch v hrudiach mniê zaperło. Same zachodiło soncie, było tak čudno i tak dobre, ja v tyje chviliny v poviêtry odčuvała takuju svobodu, takuju tišynu v dušê, až slozy pokotilisie. I do diś pomniu toje vraženie, i chotiêłosie b mniê perežyti štoś takoje šče raz.

(Potum mniê chotiêłosie šče skočyti na bangi, ale ja zapytałasie svojoho dochtora, čy mohu, i vôn mniê zaboroniv: – Vy sobiê žarty robite? – skazav. – Z vašym chrybetnikom? Kategoryčno niê! Ale tiahne mene do takich rečy, oj tiahne. I balonom chotiêłosie b politati, i z parašutom skočyti, i šče što-leń…)

Odnoho večera my zrobili grila, zaprosili našoho hospodara (do siêtoho chorvata my hovoryli po-čeśki), vypili pivečko, vinečko i pospivali sobiê trochu, a pud kuneć urlopu my pujšli do jakojiś restauraciji na večeru. Zamovili sobiê frutti di mare, diêtiam jakijeś frytki i pizzu. Usio było fajno, ono pud sam kuneć večery zorvałasie bura, stało môcno hrymiêti, došč liêv jak z vidra, i my vernulisie do pensjonatu taksôvkoju.

U jakôjś vjosci my znajšli velmi smačne vino, zakupili zapas i pryvezli joho trochu do domu, ne kažučy vže pro rakiju (to legalna chorvaćka samohônka, kotora mniê vohule ne smakovała).

Koli my voročalisie do Prahi, ja zabyłasie dati našomu Pavłovi na dorohu tabletki od lokomocijnoji chvoroby. U Słoveniji na povorotach naš syn velmi kiepsko počuvsie i stav blovati, ale ne było tam miêstia, kob zatrymatisie, i ja jomu pudsunuła pud nôs kapeluš, kotory my vykinuli na najbližšuj benzynovuj stanciji. Pavłovi było nedobre, a my ciêły čas chichotali z toho kapeluša. Ono Vania ne viêdav, što to jakraz byv joho kapeluš…

Škoda było odjizdžati z Chorvaciji dodomu. Tak napravdu to byli našy peršy pravdivy vakaciji za hranicieju, na jakije my mohli sobiê pozvoliti, uziati z soboju diti, spokôjno i bezkłoputno prožyti dva tyžni. Pevno tomu tak dobre vony mniê zapometalisie.

Festôvśko nad Balatonom

Na druhi rôk my znov pojiêchali do Chorvaciji, ale ono na odin tyždeń i vže bez kumôv. Druhi tyždeń my proveli nad Balatonom.

U chorvaćkuj Vodici nam dovełosie žyti po-susiêdśki z mołodymi čechami. Vony perevažno ciêłymi dniami spali i tveroziêli, a večerom pili i narykali, što ne mohli pudorvati žadnych divčat. I hospodynia na jich kryčała, i hospodar, ale nic ne pomohało. Našy diêti miêli pokuj trochu daliêj i zavelmi jim siête ne mišało. Vania chropav choť by što, ono ja ne mohła spati i tomu rano byvała velmi złôsna, pokôl rozčmychałasie. Pravdu kažučy, to ja odjizdžała stamtôl z velikoju polohkoju.

Zatoje na Vengrach było festôvśko. My miêli dla sebe ciêły dôm (mistiovosť nazyvałasie Balatonlelle), nichto nam za stinoju ne vereščav, i ja narešti mohła dobre vyspatisie. Tam lude, kotory žyvut bliźko Balatonu, sami naliêto kudyś vyjizdžajut, a svojiê domy najmajut turystam. Nam tam velmi spodobałosie, choť dohovorytisie z mistiovymi było velmi tiažko. Madziarśka mova absolutno neponiatna, a angielśku znaje tam mało ludi; koli jdetsie pro movy, to tam hovoryli bôlš po-nimećki, bo z Nimečyny pryjizdžało do jich tohdy najbôlš turystuv. Snedani i večery my robili sami, na obiêdy chodili do restauraciji i, musit, zo dva razy varyli sami, to značyt chłopci varyli, bo ja skazała, što maju urlop od varênia.

Koli my peršy raz zajšli nad Balaton (pud večur), kob ono podivitisie, to same duv poradočny viêtior i na ozierovi było mnôho faluv. Čudno siête vyhladało, pry zachodi soncia, fali z biêłymi hrebeniami… Chłopci vže tiêšylisie i hovoryli, jak to zavtra budemo skakati čerez siêty fali. Nu i tak vono było, ja skakała razom z jimi (tohdy šče mohła skakati). Voda była mutłava, bo Balaton to bołôtne oziero. Ale ne było hłuboko, treba było odyjti zo sto metruv od bereha, kob sobiê popłyvati. Raz my pozyčyli vodny rover (po-čeśki: šlapadlo) i popłyvali po ozierovi trochi daliêj od bereha. Chłopci i Vania skakali do vody, ale ja bojałasie, tym bôlš, što voda była neprozôrna.

Odnoho večera my popali na folklorny festival. Velmi sympatyčno było: na sceni spivali i tanciovali jakijeś narodny kolektyvy, lude kruhom vypivali vinečko abo pivečko, tupali v rytm muzyki, usmichalisie odny do odnych, chto vmiêv, toj pudspiêvuvav… My vernulisie spati ažno po druhuj hodini.

Po dorozi dochaty my vse zachodili do cukierni na pyšny lody i ciastka, takije dobry, jak i v Pôlščy.

Pečory, tokaj i limeryki

My tak rozchvaluvali Vengry, što našy kumy postanovili znov z nami vybratisie na vakaciji. I odnoho roku my pojiêchali najperuč do Miškolcia, a potum nad Balaton. U Miškolciovy je pečory i lečničy krynici, de vengry zrobili štoś nakštałt uzdroviska. Tam choditsie po takich vodnych korydorach, masujetsie razny časti tiêła vodoju, možna skorystati tože z sauny i profesijonalnoho masažu. Krynici tam je tepliêjšy i chołodniêjšy, chto što lubit. Tudy my zahladali pered południom, potum robili sobiê obiêd, a popołudni chodili na basen, de našy diêti mohli sobiê pošaliêti.

Odviêdali my pry siêtuj okaziji šče miêsto Tokaj, słavne svojimi vinami. I tam my zrobili vyciečku po odnôj pivnici, de tyje tokajśki vina trymajut. Nakuneć vyciečki była degustacija, musit, z šesti gatunkuv tokaju, od vytravnych do zovsiêm sołodkich. My z Basioju naprobuvaliś tokajuv, što hej. Panienka, jakaja nas obvodiła po pudzemelnum sklepi, skazała nam, što vino po degustaciji možna vyplovuvati.

– Šče čoho! – odkazała Basia. – Takuju dobrotu vyplovuvati!

Panienka ničoho ne poniała, a my tohdy dobre posmijalisie.

Po tyžniovi v Miškolciovi my čerez puštu pojiêchali nad Balaton, zahačyvšy po dorozi Budapešť. Nad ozierom naniali domik (zdajetsie, miêstie nazyvałosie Csopak), skôl štodnia chodili nad vodu opaluvatisie i kupalisie. Same tohdy my odkryli dla sebe limeryki po-pôlśki (vyjšła knižka Wisławy Szymborskiej Rymowanki dla dużych dzieci) i naveť stali sami składati takije viêršyki, hołôvno Basia i Vania. I to nad Balatonom naš Paveł stav zvati Hanku, dočku kumôv, Nezniščalnoju, tak vona joho zamučyła na zjizdžalni do vody.

U posliêdni večur my pušli do fajnoji restauraciji. Jiêdło było super, a na dokładku cihany hrali tam na skrypkach čardašê i inšy melodyji, i naohuł zrobiłosie romantyčno i sentymentalno.

Babcia nad morom

Odnoho roku my pojiêchali nad pôlśkie more, do Rowów. Zabrali z soboju moju testiovu, babciu Olu, jakraz na 70-ty deń jeji narodženia. Kupili jôj, a jakže, i opalačy, i okulary od soncia, i kapeluša. Testiova peršy raz u žyci pobačyła more i vone velmi jôj spodobałosie. My tam žyli v liêtnium domikovi dobry kusok od mora. Pohoda była w kratkę. Najhôrš, što vsiudy smerdiêło vodorostami i mnužêń jich płyvało v morovi. Odnoho dnia my vybralisie na plažu do Ustki, i tam było namnôho fajniêj. A inšoho dnia, pokinuvšy babciu v domikovi, my z chłopcima pozyčyli roverê i pojiêzdzili sobiê po Słovinśkum Parkovi.

A potum my pojiêchali šče na tyždeń zo svojimi znakomymi nad oziercie do Kukluv na Suvalščyni. Z tych Kukluv to najbôlš mnie zapometałosie toje, jak ja, jiêdučy tudy, začepiłasie lusterkom z jakojuś diêvčynoju, kotora jiêchała naproti nas. Lusterko potrêskało na sto kuskôv…

Nu i tam šče byli pirožki-jagodzianki! Jakajaś pani prynosiła i prodavała takije pyšny, sama robiła. Musit zo dva dniê našy diêti jiêli jich bez oddyški, ale posla vže ne chotiêli. Zamnôho dobroho było. Zjiêzdili my tohdy i do Sejnuv, do litovśkoji restauraciji, i našy diêti rozlubovalisiê v sočevjakach – to takije vareniki z sočevicioju.

Litovśki cepeliny

Nad Bałtykom nam dovełosie byti šče odin raz, namnôho puzniêj, koli vže pudrosła naša dočka Marylka. My pojiêchali do Pałangi z Basioju i Lidkoju Piekarśkimi, uže bez synôv, ono z Marylkoju. Ja tam spotkałasie zo svojeju znakomoju z Prahi, Rasoju, z kotoroju my chodili na lekciji čeśkoji movy. Vona zabrała na plažu svoju dočku i našy divčeniatka bavilisie i gandoryli (jak vony dohovoruvalisie, ja i diś ne znaju, bo naša Marylka hovoryła tohdy tôlko po-svojomu, a dočka znakomoji tôlko po-litovśki). My, dorosły, opaluvalisie, bo do mora naohuł ne odvažylisie vliêzti, takaja zimna voda była, i šče povna vodorostuv. Ale Pałanga okazałasie fajna i velmi dobre jiêdło tam było. Jak nam prynesli cepeliny, to my ono očy vyračyli.

– Takoho veliznoho to ja odna napevno ne zjiêm, – skazała Marylka. – Naveť tato ne dasť rady!

I pravda. Što nedojiêli, zabrali z soboju na večeru. A jakuju chołodniciu tam robili! Super smačno!

U Pałandzi my šče pochodili po velmi hožum i veliznum parkovi, byli v muzeji burštynu i vže ne pomniu de. Vania kupiv mniê tam hožy burštynovy kolčyki. Marylci, zreštoju, tože.

Italija!

Ale najbôlš z našych vakacijnych vepravuv mniê spodobałasie Italija. I more było teplutkie, i plažy piščanyje, i pohoda vse dobra, i jiêdło, i roslinnosť (fikusy, oleandry, hisbiskusy, bugenviliji, tulipanovci) – usio mniê tam podobałosie.

Raz čy dva v Italiji my pobyvali z našymi kumami, a kilka razy vže ono z našymi diťmi. Odviêdali my i Padvu, i Veronu, i Veneciju. Pravdu kažučy, Venecija môcno mene rozčarovała. U televizory vsio chorôšč tam vyhladaje. Velmi vona pudniščona, taja Venecija, voda v kanałach brudna, turystuv tôlko, što špilki nema kudy vsaditi. Trochu prostorniêj było na Placovi Sviatoho Marka. Velmi choroše prezentovalisie gondoli na vodiê, ale cina za rejs takaja, jak za poradočny obiêd dla ciêłoji simjiê. Ono kava, jak vsiudy v Italiji, była pyšna.

U Italiji my naohuł najmali pokoji v jakichś nevelikich mjastečkach, kotory ožyvali ono v turystyčnum sezoni. Pomniu nazvy Porto Santa Margherita, Lignano Sabbiadoro, Bibione… My jiêchali z Prahi „nad more v Italiji”, i koli na autostradi na pôvdeń italijanśkoho puvostrova byv veliki zavôz, Vania prosto zjizdžav z autostrady i jiêchav na pobereže, kudy popało. I tam my zaderžuvalisie. Plažy v Italiji vsiudy odinakovy: veliki, piščanyje. Koli dovełosie žyti v hoteli, to kromi mora diêti miêli šče basen, de mohli popłyvati nadvečôrkom abo i večerom. Pered obiêdom my chodili nad more, jiêzdili na vyciečki, časom na ciêły deń. Bo tôlko ležati na plažy možna zo try dniê, a potum čołoviêk choče štoś pobačyti… My objidalisie pyšnymi ovocami, pomidorami, varyli sobiê obiêdy z italijanśkich produktuv. Abo chodili do restauraciji na frutti di mare i pizzy. Nu i na kavu, kotora nihde ne maje takoho smaku, jak tam u Italiji.

Pobłudili v San Marino

Odnoho razu my pojiêchali na vyciečku do San Marino, pokinuli našu Škodu na odnôm z parkinguv i pujšli pochoditi po siêtuj minideržavi na zhôrku, narobili zdymkuv, kupili jakijeś podarki, pametki, i davaj iti nazad. I nijak ne mohli trapiti nazad na svôj parking, odviêdali odin, druhi, treti, i vse ne toj, što treba. Maks rozkładav mapu, rozhladav jijiê razom z Pavłom, kryčav i machav rukami. Ja ne velmi oryjentujusie na novych mistiach, tomu movčała i vołočyła Marylku to na rukach, to na plecach, bo jôj vže boliêli nohi. Dušno, voda skônčyłasie, ja vže dumała, što kohoš pokusaju! Łazili my tak i łazili, až narešti zajšli do jakojiś restauraciji, napilisie, oddychnuli i zazvonili po taksôvku, kob zavezła nas na toj neščasny parking. Na ščastie Vania zapometav, jak vôn nazyvavsie.

A posla diêti vže ne zachotiêli jiêzditi z nami na vakaciji. Pudrosli i jim stało necikavo jiêzditi z baťkami. Najperuč odkazavsie Igor, sidiêv doma i zajmavsie svojimi diłami i sobakoju, šče jakiś čas my jiêzdili z Pavłom i Marylkoju, potum ono z dočkoju, a teper dovoditsie odnym… Ale tak to v žyci byvaje. Rostut našy diêti i vylitajut z hnizda, počynajut žyti po-svojomu.

U Bibione my byli vže ono z Marylkoju. To byv naš posliêdni vyjizd do Italiji. Spokôjny, musit, ono zo dviê vyciečki zrobili, bo było velmi dušno. Najlepi było ležati v tiniočkovi nad morom. My na zmiênu z Maksom vchodili z Marylkoju do vody, hrali v mjačyka, budovali zamki z pisku… Koło nas rozłožyłasie jakajaś ruśkomovna simja. Jich, musit, było čołoviêk z deseť i dvoje diti. Vony ciêły deń vypivali i to ne ono pivo. Rano prychodili na plažu strašno skacovany i vypivali daliêj…

Večorami my chodili na deptak, tam było mnužêń sklepikuv, odbyvalisie koncerty i inšy imprezy. Ale kupiti štoś diêlnoho tam było tiažko.

A teper? Ja chotiêła b pojiêchati šče na Islandyju, pobačyti Edynburg i ciêłu Škociju, maru tože pro Indyju i Kitaj, ale ne znaju, čy vsiê mojiê mary spovniatsie… Ale što to było b za žycie bez maruv i nadiêji?

Kuneć

Halina Maksimjuk

(Historyji z seryji „Môj čeśki film”, dopovniany kilkoma novymi tekstami i fotografijami z simiêjnoho archivu autorki, vyjdut jak e-book pud kuneć 2019 roku.)