Жах на мяжы

Ян Д. Лінель з Нарвежскага інстытута прыродазнаўчых даследаванняў пісаў  у «Nature” ў 2016 годзе пра ўплыў памежных агароджаў на дзікую прыроду. Ён адзначае, што з адкрыццём палітычных межаў у ХХ стагоддзі адбылося адраджэнне еўрапейскай фауны. Гэта таксама стала вынікам трансгранічных прыродаахоўных праектаў. Усталяваўшы агароджы супраць бежанцаў, гэтыя дасягненні, у сваю чаргу, пачаліся растрачвацца. Агароджы падзяляюць папуляцыі жывёл і прадухіляюць іх міграцыю. Яны таксама могуць стаць смяротнай пасткай, бо жывёлы, заблытаныя ў калючым провадзе, гінуць.

Любыя бар’еры, створаныя чалавекам, уплываюць на прыродны свет і папуляцыю жывёл, якія жывуць у ім, – трывожацца навукоўцы і натуралісты.

У апошнія месяцы колькасць нелегальных мігрантаў з Ірака, Сірыі, Афганістана і іншых краін рэзка павялічылася на межах Беларусі з ЕС. Большасць людзей да гэтага часу адпраўлена ў Літву, якая абвінаваціла Беларусь у арганізацыі перамяшчэння імігрантаў на яе тэрыторыю ў рамках т.зв. гібрыднай вайны.

У сувязі з драмай мігрантаў з Афганістана, якія былі вымушаныя качаваць паміж Польшчай і Беларуссю, якое доўжыцца ўжо некалькі тыдняў, урад спачатку распарадзіўся развінуць каля 150 км калючага дроту, а затым міністр нацыянальнай абароны Марыюш Блашчак абвясціў у Твіцеры: „На мяжы з Беларуссю будзе пабудаваны новы салідны плот вышынёй 2,5 м. Да дапамогі пагранічнікам будзе прыцягнутая больш салдат. Неўзабаве я прадстаўлю падрабязнасці далейшага ўдзелу Узброеных Сіл Польшчы”. Польскі ўрад абвінавачвае Лукашэнку за тое, што выштурхнуў мігрантаў з Беларусі ў Польшчу ды спробу стварыць міграцыйны крызіс на мяжы  і вядзенне  „гібрыднай вайны”.

Дарэчы, працягласць беларуска-польскай мяжы 398,6 км. Аднак такое рашэнне – не толькі польская ідэя. Літоўска-беларуская мяжа сёння выглядае падобна і падобна яна будзе выглядаць у будучыні, хоць план літоўцаў больш амбіцыйны. За 152 мільёны еўра за год яны хочуць пабудаваць агароджу вышынёй чатыры метры і працягласцю 550 кіламетраў, а можа нават 678,8 км. Праўда, плот будзе карацейшым – усяго 508 км. Сумарная працягласць муроў і платоў, якімі суседзі хочуць адгарадзіцца ад Беларусі, – больш за 900 км.

Плот Блашчака перасячэ Белавежскі першабытны лес? Навукоўцы папярэджваюць: гэта будзе катастрофа для рысёў, гэта пагражае міграцыяй ваўкоў і зуброў.

Пакуль мала вядома пра структуру і абсяг планаванай агароджы. У заяве МНА толькі чытаем, што „яна будзе размешчана ўздоўж ваенных засекаў. (…) На наш погляд, гэта стане трывалай запорай”. Праўдападобна той плот будзе пабудаваны па ўзоры агароджы, узведзенай гады таму на венгерска-сербскай мяжы.

Ці гэты плот перасячэ таксама Белавежскі першабытны лес, які з 1992 года з’яўляецца трансгранічным аб’ектам, унесеным у спіс Сусветнай прыроднай спадчыны ЮНЕСКА? Калі гэта адбудзецца, агароджа стане велізарнай перашкодай для міграцыі дзікіх жывёл, у тым ліку ахоўных відаў, якія маюць ключавое значэнне для біяразнастайнасці Белавежскага лесу: рысяў і ваўкоў, а таксама аленяў, дзікоў, сарнаў і нават мядзведзяў, якія праз шмат гадоў пачалі з’яўляцца на польскім баку Пушчы (яны праходзяць з Беларусі).

Будаўніцтва агароджы можа нанесці шкоду Пушчы – адзначыў праф. Рафал Кавальчык з Інстытута даследаванняў млекакормячых Польскай акадэміі навук.

– Усе бар’еры, створаныя чалавекам, уплываюць на прыродны свет і папуляцыю жывёл, якія жывуць у ім, – на іх выкарыстанне прасторы, размеркаванне, міграцыю або пераплыў генаў паміж папуляцыямі – кажа навуковец. Ён нагадвае, што ў Белавежскай пушчы ўжо ёсць агароджа з калючага дроту, якая была ўзведзена савецкімі ўладамі ў 1981 годзе. Ведаем, што некаторыя драпежнікі могуць з ёю справіцца. На яе ўзлазяць рысі, фарсіруюць яе ваўкі і нават мядзведзі наведваюць польскую частку Белавежскай пушчы ў апошнія гады. Меншыя жывёлы праходзяць паміж нацягнутымі правадамі. З іншага боку, агароджа з’яўляецца эфектыўнай перашкодай для буйных жывёл, такіх як дзікі, алені і зубры. Гэта ўплывае на апошняе настолькі, што папуляцыі на польскім і беларускім баку мяжы паказваюць значныя генетычныя адрозненні, – кажа праф. Кавальчык.

Ці зменіць што-небудзь будаўніцтва новага, шчыльнага і ўмацаванага засекамі плота?

– Выкліча новыя цяжкасці для жывёл у Белавежскай пушчы. Перш за ўсё для рысяў, якія могуць мець праблемы з пераадоленнем такой двучасткавай перашкоды, – кажа праф. Кавальчык. Навуковец звяртае ўвагу, што плот спыніць перамяшчэнне і міграцыю асобін паміж краінамі, што прывядзе да адсутнасці патоку генаў і збяднее генетычны пул насельніцтва, якое пражывае ў Польшчы. У доўгатэрміновай перспектыве гэта можа нават прывесці да знікнення рысяў у гэтай зоне, таму што з польскага боку мяжы Пушча ізалявана ад вялікіх лясных комплексаў, населеных гэтым відам. Тэрыторыі многіх рысяў, якія жывуць у Пушчы, будуць падзелены, бо ім патрэбныя вялікія жылыя тэрыторыі, што, у сваю чаргу, парушыць прасторавую арганізацыю і сацыяльную структуру іх насельніцтва.

– Таму новая агароджа можа мець катастрафічныя наступствы для польскіх рысяў у Белавежскай пушчы. Гэта важна, таму што ахова гэтага віду, уведзеная больш за 20 гадоў таму, не палепшыла іх становішча, верагодна, з -за раздробленасці навакольнага асяроддзя і ізаляцыі папуляцыі гэтага драпежніка ў Польшчы. Новы бар’ер пагоршыць гэтую сітуацыю, – папярэджвае даследчык. Закон тут будзе бездапаможны.

–  Будаўніцтва шчыльнай агароджы будзе не менш важным для беларускіх ваўкоў. На гэтых драпежнікаў палююць у Беларусі. Будаўніцтва агароджы зробіць немагчымым падмацоўванне гэтай папуляцыі асобінамі з Польшчы. Мы таксама разлічвалі на рэкаланізацыю мядзведзямі польскай часткі Белавежскай пушчы, але ў выпадку пабудовы агароджы гэтага, верагодна, не адбудзецца, –  паказвае праф. Кавальчык. Праф. Кавальчык таксама звяртае ўвагу, што ў адпаведнасці з Законам аб прадстаўленні інфармацыі аб навакольным асяроддзі і яго ахове, удзеле грамадскасці ў ахове навакольнага асяроддзя і аб ацэнцы ўздзеяння на навакольнае асяроддзе для праектаў, якія могуць аказаць значнае ўздзеянне на навакольнае асяроддзе, мэта якіх гэта нацыянальная абарона і бяспека, не выдаецца рашэнняў аб экалагічных умовах, калі яго выдача негатыўна паўплывае на гэтыя мэты. Што кажуць палажэнні, якія рэгулююць ахову прыроды? – Закон аб ахове прыроды не стане перашкодай для ўладаў у будаўніцтве агароджы, таму што ў ім ёсць пункты, якія выключаюць з забароны дзеянні ў сферы дзяржаўнай абароны і бяспекі, – адзначае праф. Кавальчык. Напрыклад,артыкул 15 Закона аб ахове прыроды гаворыць, што забароны, звязаныя, напрыклад, са знішчэннем месцаў пражывання або нават забойствам жывёл, не распаўсюджваюцца на «выкананне задач у сферы нацыянальнай абароны ў выпадку пагрозы дзяржаўнай бяспецы.

Працяглая мяжа з Беларуссю ў Белавежскай пушчы. У цяперашні час плошча, занесеная ў спіс ЮНЕСКА з польскага боку, складае прыкладна 56,6 тысячы га, а беларускага 82,3 тыс. га. Трансгранічны аб’ект Сусветнай спадчыны, Белавежская першабытная пушча, займае ў агульнай складанасці каля 142 тысяч гектараў, а яе буферная зона – каля 166,7 га. У Белавежскай пушчы ёсць, між іншым, адзін пункт перасячэння мяжы, прызначаны толькі для людзей, якія перасякаюць мяжу пешшу або на ровары.

Агульная мяжа паміж Польшчай і Беларуссю складае прыкладна 420 км, з якіх прыкладна 55 км перасякае Белавежскую пушчу

„Да гэтага часу (25 жніўня) салдаты паставілі і разгарнулі спецыяльны плот над 130-кіламетровым участкам памежнай лініі. Новы плот павінен дапоўніць яго вышынёй да 2,5 м і падоўжыць. У цяперашні час узгадняецца даўжыня агароджы будаванай на ўсёй мяжы з Беларуссю” –  паведамляла прэс-служба Міністэрства нацыянальнай абароны. Журналісты па-ранейшаму атрымліваюць супярэчлівую інфармацыю аб колькасці людзей, якія знаходзяцца ў лагеры каля Уснаршчыны-Верхняй на польска-беларускай мяжы. Памежная служба сцвярджала, што з Афганістана знаходзяцца 24 бежанцы. Фонд Выратаванння – што ў лагеры 32 чалавекі.

Удалося дабрацца ў лагер прадстаўнікам амбудсмена з Нацыянальнага механізму прадухілення катаванняў. Член гэтай каманды Марцін Кусы паведаміў пасля вяртання, што ў лагеры знаходзяцца 32 чалавекі (пяць жанчын, у тым ліку 15-гадовая дзяўчынка). А ў адной жанчыны, старэйшай за 50 гадоў, праблемы з ныркамі і дэпрэсія. Усе просяць лякарствы.

Уснаршчына-Верхняя, вёска ў Падляшскім ваяводстве, дзе трымаюцца бежанцы з Афганістана, знаходзіцца прыкладна ў 65 км на поўнач ад мяжы Белавежскай пушчы.

Аўтары артыкула „Агароджа аховы мяжы і дзікая прырода: канец трансгранічнай парадыгмы ў Еўразіі?” („Border Security Fencing and Wildlife: The End of the Transboundary Paradigm in Eurasia?”) апублікавана ў PLOS Biology ў 2016 годзе пра агароджу супраць бежанцаў, якую Славенія ўзвяла ў 2015 годзе на значнай частцы мяжы з Харватыяй працягласцю 670 км. Было адзначана, што агароджа ўяўляе пагрозу для рысяў, мядзведзяў і ваўкоў, паколькі падзяляе іх папуляцыю і адсякае ад паляўнічых угоддзяў. „Калі агароджа застанецца там пастаянна, гэта можа адмяніць дзесяцігоддзі намаганняў па захаванні прыроды і міжнароднага супрацоўніцтва”, – пісалі яны.

– Сама ідэя пабудовы плота, здаецца, моцна засяроджана на ўнутранай прапагандзе. Гэта не вырашае праблемы ў сітуацыі, калі, з другога боку, мы маем справу не з хаатычнымі групамі людзей, а з дастаткова арганізаванай практыкай, за якой стаяць беларускія ўлады, – кажа былы міністр нацыянальнай абароны Томаш Сямоняк.

Грэкі ўжо гатовыя да міграцыйнага крызісу – або яго паўтарэння ў 2015 годзе. Некалькі дзён таму быў уведзены ў эксплуатацыю пяціметровы плот на мяжы з Турцыяй разам з сістэмай назірання. – Будаўніцтва платоў не з’яўляецца ідэальным рашэннем, – прызнае доктар Ёланта Шыманска з Польскага інстытута міжнародных адносін. – Гэта не рашэнне, якое дазваляе выконваць міжнародныя стандарты, асабліва Жэнеўскую канвенцыю.

Пакуль плот мае ўзнікнуць на сухапутнай мяжы, гэта значыць амаль на палове яе агульнай даўжыні. – Гэта рашэнне, якое, вядома, нікога не спыніць, але, магчыма, яно палепшыць чыйсьці добры настрой, выдаткаваўшы значныя грошы, – кажа былы камандзір спецпадраздзялення «Гром» генерал Раман Полька.

Кіраўнік МНА падкрэсліў, што „для таго, каб мяжа была шчыльнай, каб гэтая сістэма была ўзгодненай і надзейнай для бяспекі, таму неабходна павялічыць колькасць салдат, якія штодня служаць тут на мяжы і падтрымаць пагранічную службу. Таму мы хутка павялічым колькасць жаўнераў, якія служаць тут на польска-беларускай мяжы, да дзвюх тысяч” – заявіў ён.

Польская памежная служба паказвае, што за апошні год 122 чалавекі, якія незаконна перасеклі мяжу, былі затрыманыя на Падляшшы. Сёлета гэта ўжо каля 780 замежнікаў. Да гэтага часу памежная служба зафіксавала больш за 2 тысячы спробаў незаконнага перасячэння мяжы, з якіх памежнікі прадухілілі 1350 спробаў.

Некалькі дзясяткаў мігрантаў, якія знаходзяцца ў вельмі цяжкіх умовах на польска-беларускай мяжы ва Уснаршчыне, гэта не толькі афганцы, але і грамадзяне Іраку, таджыкі і армяне – апынуліся ў тупіку – яны не могуць перасекчы польскую мяжу, а таксама не могуць ці не хочуць вярнуцца ў Беларусь.

Еўракамісія раскрытыкавала рэжым Лукашэнкі за інструментальнае выкарыстанне мігрантаў у палітычных мэтах і запэўніла, што кантактуе з польскімі ўладамі, каб „падтрымаць іх у эфектыўным кіраванні мяжой”. Была таксама інфармацыя аб гатоўнасці ўвесці дадатковыя санкцыі, калі „сітуацыя ў Беларусі працягне пагаршацца”.

Раймондас Рыбачяўскас, прадстаўнік Літоўскай паляўнічай асацыяцыі „Гамта” выступіў з заявай. „Я разумею, што паток мігрантаў прымусіў дзяржаву прымаць хуткія рашэнні па ахове знешняй мяжы ЕС. Аднак ці былі ўсе мерапрыемствы належным чынам прааналізаваны з пункту гледжання эканомікі, палітыкі і аховы прыроды? З самага пачатку я з жахам глядзеў на пабудову засекаў-заблытанняў. Такі плот спыняе ўсіх жывёл і наносіць ім смяротныя раны. Будаўнікі агароджы, здаецца, забыліся, што дзікія жывёлы не прызнаюць нацыянальных межаў. Яны кожны дзень мігрыруюць туды-сюды”, – яго паведамленне ў было праілюстраванае фатаграфіяй мёртвай жывёлы, заблытанай у дроце.

Калі дрот (канцэрцін) размяшчалі побач з зямлёй, жывёлы маглі атрымаць траўмы. Асабліва гэта тычыцца аленяў ці сарнаў, паколькі гэтыя жывёлы не да канца ацэньваюць пагрозу і спрабуюць пераскочыць цераз плот. У канчатковым выніку агароджа будзе мець вышыню больш за 2,5 метраў. Агароджа будзе металічнай, а зверху размешчаны канцэрцінавы провад. Тады жывёлы больш не будуць прабаваць пераскочыць агароджу, таму што яна будзе занадта высокай. Яны проста будуць шукаць іншае месца.

Што за канцэрціна?Міністэрства НА: „Плот, які будуецца, дапоўніць існуючы ўчастак драцянога бар’ера ў памежнай зоне з Беларуссю. Гэта будзе плот вышынёй больш за 2,5 м з брытвавога дроту. Пад плотам будзе размешчана трохслаёвая канцэрціна”. Канцэрціна – гэта не што іншае, як драцяныя зачэпкі з тонкага сталёвага дроту, якія размешчаны вакол калкоў, убітых у зямлю, звычайна злучаных калючым дротам.

І ні звер, ні чалавек – не праціснецца.

Міра Лукша