Zielone Święta. Nazwa co prawda pogańska, ale wiele przemawiająca do uczuć duszącego się w murach mieszczucha. Stąd Zielone Święta – dni upragnione wycieczkowiczów.
Na szerokim trakcie Wilno-Święciany o 5 kilometrów na wschód od Podbrodzia zatrzymuję się w Powiewiórce. Ubogi kościół drewniany, plebanja, dwa sklepiki i kilkanaście chat słomą pokrytych. Ot i całe „miasteczko”. Ale Powiewiórka ma swoją sławę. A jakże. Tu był ochrzczony Marsz. Piłsudski. Spędzał dzieciństwo w pobliskim Zołowie.
„Nasz parafjanin” – ma prawo twierdzić proboszcz powiewiórski. Ze wszystkich stron ściągają ludziska do kościoła. Ruch jednak nadzwyczaj słaby. Gdzieniegdzie małe grupki osób kierują się na plac przedkościelny i znikają we wnętrzu świątyni.
Mężczyźni i kobiety ubrani odświętnie. Możnaby nawet powiedzieć po miejsku, gdyby nie to, że w Wilnie samodziałową suknię spotyka się dość często. Tutaj wcale. Wszyscy noszą materjały fabryczne. Chustek na głowie coraz mniej. U dziewcząt przeważają skromne berety. O ile u mężczyzn ubranie uszyte przez krawca wiejskiego, układa się na figurze niezgrabnie, o tyle dziewczęta umieją ubrać się wcale gustownie. Możnaby powiedzieć miasto na wsi, gdyby panienki nie niosły obuwia w ręku. Pod „murami” Powiewiórki siadają na łące, by wdziać na nóżki cienkie pończochy i buciki też wyrobu fabrycznego.
Dziewczyna wiejska, ubrana odświętnie, idąca boso do kościoła nie jest zresztą zjawiskiem nowem. Przemawia tu zmysł oszczędności w połączeniu z brakiem pieniądza na wsi. Buciki wszak prędzej zniszczą się, a sukienka elegancka trwa aż do… zmiany mody.
Mimo, iż Powiewiórkę dzieli od Wilna 55 kilometrów, wpływ miasta rzuca się na każdym kroku. Bliskość ćwiczebnych terenów wojskowych, sporego miasteczka i węzłowej stacji kolejowej Podbrodzia procesowi „urbanizacji” niezmiernie sprzyja. Nie we wszystkie jednak dziedziny życia przenika miasto. Wówczas gdy w mieście np. szaleje manja opalenizny, na wsi opala się tylko ten, kto pracuje w polu. A że w pojęciu elegantki wiejskiej praca na roli zbytniego zaszczytu nie przynosi, dziewczęta, jak słyszałem, unikają pracy w polu. Dowodem najlepszym jest ich cera zdrowa, ale nie opalona. Przynajmniej przed żniwami. Plażowanie i tangowanie z trudem podobno przecierają sobie drogę, ale już coś nie coś i o tem tu wiedzą.
Język tu panuje polski, oczywiście, o narzeczu ciotki Albinowej z Radja wileńskiego, to znaczy przeplatany pozostałościami białoruskiemi i litewskiemi. Co za ironja losu! Wówczas gdy większość wsi podwileńskich a szczególniej na południo-zachód w stronę Warszawy mówi po białorusku, na północo-wschód od Wolna okolice Podbrodzia są gruntownie spolszczone. Nieobeznany z istotnym stanem rzeczy nacjonalista polski miałby powód cieszyć się z dalekiego zasięgu polskości. Ale tu działał wpływ raczej Wilna niż Warszawy. Ludność uległa polonizacji już przed kilkudziesięciu laty wskutek prześladowania przez rządy carskie języka polskiego. Kościół odegrał tu decydującą rolę.
Od wsi spolszczonej ongiś, wieje jakimś ukrytym tragizmem. Lud utracił mowę pradziadów, ale przez to jeszcze polskim całkowicie nie stał się. Jakieś nieokreślone oblicze: wieśniak utracił swoje stare pieśni, bajki, legendy, ale w zamian nic nie otrzymał, piosenki wyuczone w szkole dzisiejszej w rodzaju „Na Wawel, na Wawel krakowiaku żwawy” brzmią niezrozumiale i obco. Tylko przy uczcie weselnej lub na chrzcinach podchmieleni starsi goście czasami zdradzają swoje pochodzenie, gdy przy brzęku kieliszków zabrzmi „Czaraczka maja kryształowaja”. Ale to było przed laty. Dzisiaj parafja powiewiórska nie pije. „Dlaczego – zapytywałem. Odpowiedź była zawsze jednakowa: „Niema za co”.
Istotnie. Wygląd świąteczny ubranych czasem pretensjonalnie wieśniaków nie świadczy bynajmniej o zamożności. W chacie daje się we znaki brak rzeczy najpotrzebniejszych.
Na placu przed kościołem zaledwie 4 furmanki. Tyle przyjechało do kościoła. A i pieszych mało. W kościele przestronno. Tylko ławki kompletnie zapełnione. Naogół osób ponad setkę. Jak na parotysięczną parafję jest to niewiele. Swoista elegancja i ekonomja i tu rzuca się w oczy. Niektórzy chłopcy przy klękaniu rozścielają przy klękaniu chustkę do nosa. Czy „nosówka” potem nadaje się do właściwego użytku, nikt w to oczywiście nie wchodzi.
Przywiązanie do kościoła i autorytet duchowieństwa osłabły mocno. Stwierdzają to wszyscy rozmówcy.
Lekceważenie sukni kapłańskiej doszło do tego stopnia, że pewien młodzieniec, spotkawszy proboszcza, wydobył butelkę wódki i poufale zaproponował: „Napijmy się, stary!”… Fakt ten odtąd służy proboszczowi jako stały temat jego kazań niedzielnych, urozmaicanych nadto narzekaniem, że dawny zwyczaj całowania księdza w rękę poszedł całkiem w zapomnienie. Trudno się potem dziwić, że tego rodzaju praca duszpasterska daje opłakane rezultaty.
Step.*)
„Przegląd Wileński”, nr 10, 1.06.1934 r., s. 5-6*) Albin Stepowicz (1894-1934)
