Беларускі паэт, сябра Саюза беларускіх пісьменнікаў Васіль Філіпенка з сям’ёй з 1988 года жыве ў горадзе Лубны ў Палтаўскай вобласці Украіны. Родам Васіль з вёскі Трасцянец Лоеўскага раёна Гомельскай вобласці. Выдаваўся ў калектыўных зборніках мясцовага літаратурнага аб’яднання «Сонячні перевесла», у альманахах «Ліра» і г.д.
Аўтар зборнікаў «Памяць» (2000), «Свеча уставшая» (2001), «Душа славянская» (2008), «На языке родных осин» (2008), «Рэха самоты» (2013), «Поклічы лёсу» (2015), «На ростанях душы» (2018) і іншых. У гэты няпросты час для Украіны, дзе ідзе вайна, беларус Васіль Філіпенка пагадзіўся адказаць на некалькі пытанняў нашага карэспандэнта. Гутарка адбылася і запісана 14 красавіка 2022 года.

– Спадар Васіль, якія ў вас, беларускага паэта, што жыве ва Украіне, былі жыццёвыя і творчыя планы да вайны?

– Планы да вайны былі самыя сціплыя, чалавечыя і натуральныя для мяне. А жыў я ў дэмакратычнай і свабодалюбівай краіне. Найперш хацелася – гэта выдаць невялікі зборнік паэзіі і прозы на роднай і любай беларускай мове. А больш за ўсё я марыў (але не спадзяваўся) прыехаць да сябе на Бацькаўшчыну. Не так да жывых, як наведаць магілы бацькоў, бабуль, дзядуль, братоў, цётачак, сяброў лепшых самых… На жаль, усіх і не пералічыць у некалькі радкоў. Так склалася, што ўсё лепшае, і ўсё лепшыя і сапраўдныя з майго жыцця, на жаль, сышло і сышлі з жыцця нашага зямнога. Таму марыў, і думаю пра тых, хто сышоў, і душа баліць сэрцам, што не магу, па зразумелых прычынах, прыехаць хаця б на дзянёк. І нешта мне падказвае, што гэтага можа ўжо і не здарыцца… Але так хачу памыліцца…

– З кім з творчых людзей з Украіны і Беларусі ці іншых краін сябравалася і сябруецца? Якую ролю адыграла вайна ў гэтых творчых сяброўскіх стасунках?

– Слова „сяброўства” для мяне, паняцце касмічнае. Сяброўства, як па мне, пазнаецца толькі ў бядзе, бітвах ці пакутах. У маёй вёсачцы адбывалася і жыла найвялікшая гісторыя святога, непадробнага сяброўства, паміж моладдзю вёсачкі і двума хлопцамі, на долю якіх выпалі такія мукі і боль, і горыч з веліччу, чаго падобнага больш я і не сустракаў у тым маім жыцці. Хлопцы з другога класа захварэлі на страшную хваробу, калі адміраюць мышцы. Яны паступова перастаюць хадзіць, рухацца, не могуць нават падняць руку, каб прывітацца, не могуць пераставіць нагу, і не могуць нічога, акрамя, як трымаць галаву і сядзець у калясцы ці на канапе ў хаце. І калі старэйшы жыў у інтэрнаце да заканчэння сярэдняй школы, то малодшы, мой аднакласнік (мае сваякі па мамінай і татавай лініі) усе гады жыў у вёсцы з бацькамі. Дык вось, мы раслі разам можна сказаць. Было вялікае кола сяброў, якое з раніцы да глыбокай ночы праседжвала з ім у яго доме. Мы насілі яго на руках… На вуліцу, з вуліцы… у хату… Вазілі на стадыёны, у клубы, абсалютна на ўсе значныя і не значныя падзеі.

Кожны практычна дзень і вечар мы вазілі на калясцы яго, а потым і старэйшага яго брата, з сабой… Да войска займаўся з ім я, а калі сышоў служыць, хтосьці іншы займаўся ім, і так… да самай іх смерці. Памерлі яны не пражыўшы і 30-ці гадоў… Вось гэта было сяброўства.

А цяпер пра сяброўства паміж творчымі людзьмі? Паколькі я чалавек, мусіць, сумнаваты, і жыву дзесьці на пабярэжжы, так бы мовіць, ад сталіц і бурнай плыні літаратуры, сустрэч, хвалы і бясконцых прамоў, то гэтым пахваліцца не магу. Але паколькі горад Лубны вельмі насычаны творчасцю, творчымі людзьмі, то я з усімі знаёмы і, напэўна, сябруем, жывем тым сяброўствам, пра якое мы гаворым. Тут вельмі шмат моцных і цікавых паэтаў і празаікаў з тых, хто жыве цяпер, якія з’яўляюцца членамі Саюза пісьменнікаў Украіны, і тых, што па розных прычынах не з’яўляюцца членамі Саюза. З усімі я знаёмы і ў нармальных, добрых адносінах. Часам сустракаемся на прэзентацыях, якія мне здаюцца цікавымі. Сустракаемся на вуліцы і з радасцю гаворым адзін з адным. Тэлефануюць, калі хочуць нешта пачытаць і пачуць. Тэлефаную і я. Увогуле, усё нармальна… У мяне ва Украіне ворагаў няма і ніколі не было. Вайна ніяк не адбілася на нашых нармальных чалавечых адносінах. А як будзе далей, не ведаю. На радзіме, на маёй Лоеўшчыне, некалі сустрэўся з паэтамі сталага ўзросту, бо вельмі хацелася пазнаёміцца з імі і нечым падзяліцца ў творчасці, да чаго прыйсці агульнаму і сучаснаму. І сустрэчы былі прыстойнымі, і чыталася, і гаварылася годна… Але чамусьці вось скацілася ўсё да шэпту аб Украіне, аб „бандэрах”, „жахах і ўцісках”, „няправільнай і неразумнай лініі”… Мне стала з імі нецікава…

– Ці падтрымліваеце сувязі і ці ведаеце беларускіх літаратараў, якія жылі і жывуць цяпер ва Украіне?

– Ведаеце, заўсёды хацеў мець добрыя знаёмствы з беларускімі літаратарамі, якія жывуць ва Украіне, але так нічога з гэтага і не выйшла. Проста не было дзе мне з імі знаёміцца. Гэта ўжо пры з’яўленні інтэрнэту магчымым стала бачыць і даведвацца нешта пра беларускіх літаратараў… І было найвялікшае жаданне ўліцца ў жыццё беларускае ва Украіне, а вось зручнага выпадку, ды і наогул ніякага, не падвярнулася. Я ж і ў Саюз беларускіх пісьменнікаў, мусіць, па волі выпадку патрапіў, хоць жаданне было бязмежнае. Ва Украіну прыязджаў з Мінска Алесь Рыбак з Саюза беларускіх пісьменнікаў, у іх у Днепрапятроўску тагачасным было нейкае сумеснае мерапрыемства з пісьменнікамі Украіны. Быў там і старшыня Лубенскага літаратурнага аб’яднання, ваш калега па прафесіі, пісьменнік, сябра Саюза пісьменнікаў Украіны, галоўны рэдактар газеты „Лубеншчына” Аляксандр Мішчанка, з якім у нас вельмі добрыя стасункі. Ён і расказаў пра мяне. Дзякуй Алесю Пятровічу Рыбаку, не кінуў мяне, не адвярнуўся. Цярпліва чытаў мае лісты, слухаў тэлефонныя званкі. І рэкамендаваў мяне ў Саюз беларускіх пісьменнікаў. Проста, схіляюся нізка перад гэтым чалавекам.

Ведаю паэтку Іну Дзідык-Снарскую, якая жыве ў Палтаве. Мы з ёй знаёмыя. Калісьці быў там, патэлефанаваў ёй, і мы сустрэліся ў яе на працы ў абласной тэлестудыі „Лтава”. Зараз ратуе інтэрнэт. Можна паглядзець розныя і бясконцыя сустрэчы, прэзентацыі, узнагароджанні. Я чалавек, які знаходзіцца неяк з боку, і гляджу на ўсё з боку ў стаўленні таго, аб чым мы кажам. Гляджу, бывае, шмат і чытаю час ад часу тое, што піша „Дзеяслоў” і іншыя беларускія выданні, нешта параўноўваю з украінскімі, нешта ацэньваю, і, вядома ж, разумею, што было б часам цікава дзесьці там сярод іх пабываць, паказаць, што і я чагосьці варты. Але жыву, як жыву, і мяне гэта задавальняе… Гляджу з боку і на ўсё, што адбываецца ў літаратурным жыцці ў Беларусі і ў беларусаў… Але стараюся ўсё ж быць у курсе ўсіх беларускіх падзей.

– Спадар Васіль, ці хто мог падумаць пяць-дзесяць гадоў таму, што на Украіну нападзе суседка Расія?

– Скажам так, што ва Украіне пераважная большасць заўсёды і выразна разумела пастаянную пагрозу і пастаянную магчымасць нападу Расіі. І казалі аб гэтым на ўсіх пляцоўках радыё і тэлебачання. Казалі аб неабходнасці ўмацоўваць веру і войска. Іншая справа, што адэкватны і нармальны чалавек, у якога душа і сэрца заўсёды пярэчыць найгоршаму, у якога розум працуе на пазітыў, да апошняга моманту, да самай страшнай секунды, мабыць, не можа паверыць у відавочнае, таму і не можа сказаць: „Заўтра пачнецца вайна”… Так і атрымалася цяпер. Усе разумелі да чаго ўсё ідзе, што адбываецца вакол Украіны, чакалі, як гаворыцца, з дня на дзень, кожную раніцу ўставалі з надзеяй, што вайны няма. Але ў адну раніцу гэта здарылася….

– Як успрымае беларускі пісьменнік тое, што адбываецца на яго другой Радзіме?

– Часта ўспамінаю словы маёй мамы, якой прыйшлося перажыць тую вайну з гітлераўцамі, быць адпраўленай са сваімі землякамі ў Нямеччыну на працу. А яна казала так: „Горш вайны няма нічога”.Так успрымаю і я. Але я разумею, што мы жывем у часы вялікай гісторыі зменаў усяго свету, змены, як у геапалітычным плане, так і ў свядомасці чалавечай. Я перад вайной казаў людзям, якія хацелі ведаць нешта пра сучасную, сённяшнюю Украіну, што яе не перамагчы. Нарадзілася Вялікая, добрая, светлая і гераічная Нацыя. Нараджалася дзесяцігоддзямі ў бітвах з бандыцкай уладай і ў рэвалюцыях. Прайшла цяжкую барацьбу, расстрэлы і турмы. Гэтая, сапраўды, Айчынная вайна ва Украіне зацвердзіла Бясспорнасць, Непахіснасць і Вялікае права Украіне Быць! Украіна сёння гэта ж і надзея для ўсіх, хто змагаецца за сваё права быць свабоднымі і шчаслівымі людзьмі. Свабода прыходзіць да таго, хто ідзе да яе на сустрэчу. Украіна ўпарта і гераічна ішла да гэтага, таму і чакае яе будучыня мірная і светлая, самастойная, сярод дэмакратычных еўрапейскіх краін, і ўсяго дэмакратычнага свету. У яе назад дарогі няма. І я гэтаму вельмі рады разам з усімі грамадзянамі Украіны. І я веру ў украінскі народ і ў саму Украіну!

– Падчас вайны, што сабе ўяўляе ваш, напрыклад, адзін дзень жыцця ў Лубны?

– Адзін дзень?.. Вайна не адмяняе побыт… А праблемы і жыццёвыя пытанні, яны кожны дзень, яны бясконцыя… А падчас вайны ўсё ў разы ўскладняецца. Бясконцыя паветраныя трывогі ў дзень і ў ночы, і ўсё, што з гэтым звязана… Людзі ў горадзе жывуць пад сталай нервовай напругай, дзе б яны не былі, ці то на працы, ці то дома, ці то ў пошуках неабходных лекаў і г.д. Я – не выключэнне… Жыву, як усе. Але веру, што абавязкова бяду перажывём і пераможам зло…

– Як украінцы ўспрымаюць сёння беларусаў?

– Хацелася б неяк супакоіць і абнадзеіць, але гэта будзе не зусім дакладна і разумна. Калі меркаваць у адносінах да мяне, то нічога не змянілася. Жыву з усімі ў горадзе мірна і добра. Ніводнага дрэннага слова ў мой адрас я не пачуў. Можа таму, што жыву тут доўга, з’яўляюся грамадзянінам Украіны і перажываў з усімі ўсё тое, што перажывала і перажывае зараз краіна. Людзей жа не падманеш…

З таго, што прыйшлося пачуць у цэлым, то ў краіне найвялікшы негатыў да Беларусі, як краіны, якая дазволіла напасці на Украіну, адкрыўшы межы і дапамагаючы сваёй інфраструктурай: аэрадромамі, чыгункай і г.д. Людзям крыўдна і адчайна, нават горка і нечакана балюча, што вайна прыйшла адтуль, адкуль яе зусім не чакалі, бо верылі ў Беларусь заўсёды-заўсёды, любілі яе бязмерна і паважалі…

Зараз гэтага ўжо няма… І ўсё ж, нягледзячы на агульны негатыў, як мінімум палова насельніцтва, калі не большасць, разумее ўсё, што адбываецца, хто вінаваты, што і хто за ўсім гэтым стаіць. Яны спакойна і дакладна падзяляюць беларусаў на тых, хто наш і не наш… А калі скончыцца вайна, то патрэбна будзе вельмі шмат гадоў, а яшчэ больш працы і намаганняў, каб неяк гэты негатыў сышоў.

– Чым усё ж закончыцца вайна ва Украіне? Давайце ўявім, што праз тыдзень яна, сапраўды, закончылася. Што далей будуць рабіць украінцы?

– Чым закончыцца? Мірам. Украіна канчаткова зацвердзіць сябе дзяржавай, за якую нездарма загінулі людзі, і, паколькі ўкраінцы вельмі працавітыя, краіна вельмі хутка адбудуецца, стане даволі прывабнай у плане эканомікі, у якую пойдуць і ўліюцца вялізныя фінансавыя патокі. Думаю, і шмат кажуць, пішуць, што гэта будзе нешта падобнае на план Маршала, калі аднаўлялі Еўропу. У людзей і ў мяне няма ніякіх у гэтым сумневаў. Гэта будзе сучасная, прыгожая і свабодная краіна свету, якая на многія дзесяцігоддзі стане прыкладам і сімвалам свабоды і дэмакратыі.

– Мяне вельмі хвалюе і такое пытанне, пра гэта ў нас мала пішуць: дзе музеі, архівы, бібліятэкі, якія былі, напрыклад, у Марыупалі, Харкаве і іншых гарадах? Ці паспелі іх вывезці, ці іх разрабавалі? Рабуюць жа акупанты кватэры, дамы, крамы…

– На жаль, спадар Сяргей, нічога дакладнага сказаць не магу, а пісаць пра чуткі будзе неяк няёмка. Меркаванні мае таксама будуць толькі здагадкамі. Можа, калі нешта і высветліцца, стане вядомым…

– І, наогул, спадар Васіль, ці добра жылося Вам ва Украіне да вайны?

– Ну, вядома ж, добра! Я жыў у свабоднай і светлай краіне, дзе жывуць прыгожыя і разумныя людзі, якія падзяляюць дэмакратычныя погляды… Мы жылі без страху, зрасталіся са свабодай слова, друку і выбару… Мы дыхалі вольна… Вялікая сіла ў гэтым. Украіне волі не адабраць, таму яна і застанецца свабоднай і людзі будуць такімі ж шчаслівымі і свабоднымі. І я з імі таксама!

Гутарыў

Сяргей Чыгрын