Калі глядзіш спектаклі беларускіх тэатральных калектываў, якія цяпер вымушаны працаваць у выгнанні, то ловіш сябе на думцы, што публіцыстыка нашай рэальнасці ўладна дамінуе ў кожнай п’есе, кожным паказе.
Вайна, таталітарызм, гаротная доля з’ехаўшых, турэмнае пекла на Радзіме для тых, хто застаўся – вось асноўныя тэмы падобных спектакляў.
Тэмы, безумоўна, вельмі важныя, тэмы пра якія трэба гаварыць, але яшчэ Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, калі пачынаў ствараць першы беларускі тэатр (а тварыў ён яго пад час чарговай хвалі рэпрэсій Расійскай Імперыі супраць нашага народа) зразумеў – каб канчаткова маральна не загінуць у жахах рэальнасці трэба паказваць на сцэне не толькі гэтую самую рэальнасць.
Беларусам патрэбна камедыя.
Малады тэатральны калектыў „Дзея Другая”, які жыве і працуе ў Варшаве, акурат і паставіў камедыю.
5-га красавіка на сцэне Музею вольнай Беларусі адбылася прэм’ера эратычнай музычнай камедыі „Шчаслівы муж”, створанай паводле аднайменнай п’есы Францішка Аляхновіча.
Гэты калектыў, які да гэтага быў вядомы толькі мілай лялечнай казкай для дзяцей „Угу! Навіны лесу”, зразумеў, што цяпер трэба ратавацца камедыяй, дзе героі не забіваюць, пакутуюць, плачуць, крычаць з мункаўскім надрывам аб сваім пякельным лёсе, а дзейнічаюць іначай у іншай сонечнай віленскай рэальнасці стагадовай даўніны.
Францішак Аляхновіч, гэты пачынальнік беларускага прафесійнага тэатра, стваральнік айчыннага кабарэ і мюзікла, ва ўсе часы (ад аўтарытарызму Расійскай імперыі да гітлераўскага) у большасці сваіх п’есах заклікаў беларусаў, як бы цяжка не было, ратавацца смехам і добрым настроем.
Па сваіх уласных п’есах ён ставіў мюзіклы („На Антокалі”, „Птушка шчасця”), народныя фарсы („Чорт і баба”), палітычную сатыру („Пан міністар”), іранічныя ідыліі („На вёсцы”), эратычныя камедыі („Шчаслівы муж”).
„Дзея Другая” нездарма ўзяла да пастаноўкі „Шчаслівага мужа”, гэтую ці не першую беларускую п’есу, у якой няма звышглыбокіх ідэй, а сюжэт пра залёты псеўдаграфа Ільдэфонса Мацальскага носіць падкрэслена легкадумны характар.
Гэты бесклапотны камічны шэдэўр, створаны Аляхновічам у 1922-м годзе, вельмі рэдка ставіўся. Прычына, мабыць, у тым, што большасць нашых рэжысёраў занадта сур’ёзная для падобных твораў.
Першая пастаноўка адбылася акурат у 1923-м, наступная прэм’ера прайшла на сцэне РТБД у 2011-м і вось цяпер трэці паказ.
Аляхновіч напісаў п’есу пра легкадумную прыгажуню Магдалену, якая стамілася ад свайго зануды мужа Гаўдэнта і марыць пра рамантычныя амурныя прыгоды з графам Мацальскім.
На жаль ці на шчасце ўсё адбываецца не так, як марыць гераіня, што стварае цэлую серыю смяшлівых момантаў і яркіх вадэвільных непаразуменняў.
Кожны ў п’есе хоча быць не тым, кім ён ёсць на самай справе, кожны апанаваны жарсцямі і прагай кахання.
Творчая каманда „Дзеі Другой” выдатна перадала гэты настрой. Нястрымнае жаданне аддацца эратычным прыгодам літаральна адчуваецца ў кожным эпізодзе.
Акрамя таго спектакль напоўнены тагачаснымі віленскімі рэаліямі. Вясёлая Фэлька расказвае анекдоты (узятыя рэжысёрам спектакля Васілём Дранько-Майсюком з газеты, рэдактарам якіх быў Аляхновіч), рамеснік Мяшочак апавядае, як піў у рэстаране „Пад мядзведзем” (рэальны рэстаран) з „панам Язэпам Драздовічам. Аўтар цытуе вершы Уладзімера Жылкі, які яшчэ не пераехаў на ўласную згубу ў БССР.
Калі казаць пра тэхнічны бок пастаноўкі, то хочацца адзначыць бліскучую сцэнаграфічную работу Данілы Ганчарова, гэтага чараўніка святла і візуальнага графічнага напаўнення. На своеасаблівым экране-шырме, на задніку, сценах перад намі ўзнікаюць дзівосныя графічныя выявы Вільні, работы сябры Аляхновіча Медзыблоцкага, пры з’яўленні кожнага героя на ўсю шырму ўзнікаюць іх гратэскна-карыкатурныя партрэты, што надаюць спектаклю эстэтычнае падабенства да экспрэсіяністычных практыкаванняў Віткацы.
Артысты – Алена Баярава (якая выканала чатыры дыяметральна супрацьлеглыя вобразы), Маргарыта Яцкевіч, Вольга Каралёнак, Сяргей Пукст (гэты эксцэнтрычны музыка дэбютаваў у „Шчаслівым мужы” як драматычны выканаўца) сыгралі сваіх эгацэнтрычна-жарсных герояў з такой жа хуліганскай зухаватасцю, з якой артысты тэатра Аляхновіча здзіўлялі і дражнілі публіку сто гадоў таму.
Шыкоўная музыка Іллі Семашкевіча як быццам эстэтычна выйшла акурат з той жа эпохі, калі Францішак Аляхновіч ладзіў свае першыя кабарэ.
Музычныя тэмы кожнага з герояў, вальсы, рамансы, куплеты – усе мелодыі, створаныя кампазітарам імгненна запамінаюцца і ўжо пасля спектаклю ловіш сябе на думцы, што напяваеш той ці іншы матыў са „Шчаслівага мужа”, які цябе не хоча адпускаць.
Прыемна, што рэжысёр спектакля не замінаў творчай камандзе самавыявіцца і пахуліганіць як след.
Безумоўна, былі ў спектаклі і пэўныя недапрацовачкі. Хацелася б, каб асобныя жарты падаваліся больш яскрава, каб дыкцыя ў артыстаў была больш выразанай. Але падобныя рэчы, пры належных далейшых рэпетыцыях, выпраўляюцца.
Пасля прэм’еры публіка казала адно: як цудоўна, што ў нашыя напраўду трывожныя, невясёлыя часы раптам з’явіўся спектакль не пра вядомае з навінаў, а пра нешта іншае. Як добра акунуцца ў па-рэнуараўску лёгкую, светлую, эратычную прастору.
З’явіўся спектакль, дзе героі не пакутуюць, а кахаюцца, абдымаюцца, цалуюцца, танцуюць і спяваюць.
Дзякуючы творчай камандзе „Дзеі Другой” з’явілася магчымасць хоць на паўтары гадзіны забыць пра трагічную рэальнасць і перанесціся ў фантазійную Вільню мінулага стагоддзя, дзе эратычная бесклапотнасць перамагае іншыя пачуцці.
Хочацца пажадаць „Дзеі Другой”, каб яна не спынялася на дасягнутым і працягвала свае эксперыменты ў галіне камедыі, каб адкрывала малавядомыя нам айчынныя камічныя творы і паказвала, што беларусы не толькі ўмеюць сумаваць, але яшчэ і ўмеюць насуперак абставінам захоўваць бадзёрасць.
Калі будзем мець добры настрой, калі не развучымся смяяцца, тады абавязкова пераможам нашу сённяшнюю рэальнасць.
Ну, а тыя, хто не паспеў наведаць прэм’еру (у музеі не было, дарэчы, вольнага месца), могуць наведаць наступныя паказы „Шчаслівага мужа” ў Музеі вольнай Беларусі 11-га і 12-га траўня а 19-й гадзіне.
Прыходзьце, і не пашкадуеце!
Кастусь Гук
Фота Марыны Савіцкай і Галіны Хрыпачовай
