U marcy 1942 r., u tym samym miensz-bolsz czasie szto ŭ Słoi i Harkawiczach, Niemcy padobnuju apieracju prawiali kala Nietupy i ŭ samoj wioscy, jakaja pry darozie z Krynak da Haradka. Z paczatku zrabili abławu na partyzantaŭ. Tut u lasach swaju bazu mieŭ atrad „Zwiazda”. Jon sfarmawaŭso z niedabitkaŭ sawieckaj armii, jakija nie paspieli ŭciaczy z adstupajuczym ŭ kance czerwca 1941 r. frontam. Da ich dałuczylisa toża tutejszyja życieli.

Niemcy atrad razbili. Wieczaram furmankami prywiaźli da Nietpy, adzieżu, boty, jeżu i rużjo pa zabitych partyzantach. Usio heto pakinuli ŭ Łaŭrena Paszkoŭskaho, jaki tedy ŭ wioscy byŭ padsołtysam.

Rano na druhi dzień Niemcy znoŭ pajawilisa ŭ Nietupie. Byli heto żandarmy z Haradka, a adzin z ich hawaryŭ pa ukraińsku. Paszkoŭskamu zahadali, kab zarhanizawaŭ dla ich sześć furmanak. Mieli z saboju spis życielej i padsołtysu (sołtysa tedy jakraz nie było ŭ wioscy) skazali, kab pakazaŭ im ichnyja chaty. Prystawili jamu da haławy lufu pistaleta. Paźniej akazałaso, szto Niemcam chtości ich zaŭdaŭ, bo bytto pamahali partyzantam.

Paszkoŭski pawioŭ Niemcaŭ na drugi kaniec wioski i pakazaŭ im chaty dwuch pierszych życielej z kartki. Ale ich tam nie znajszli. Tedy sa złości adzin żandarm kolbaj karabinu uderyŭ u Paszkoŭskaho, aż tamu kroŭ paliłasa z nosa.

Niemcam udałoso zławić bolsz jak dziesiacioch padazronych z Nietupy i pryległych kalonijaŭ i pasiołkaŭ, jak Słabada, Słabodka, Nietupka… Usich pasadzili na samachod i zawiaźli na pastarunak da Krynak. Nazaŭtra czaścć wiarnułasa da chaty. Szaścioch razstralali, dwoch kudyści wywieźli i śled pa ich zahinuŭ. Troch razstralali adrazu ŭ lesie pry darożcy da Wostrawa, dwom udałosa ŭciaczy.

Niemcy zabili miż inszym bratoŭ Piatruka i Michała Zwiarynskich sa Słabodki i dwoch Daraszkiwiczaŭ z Nietupy– Alaksandra i Michała. Heta maje dalokija swajakie, pa babcy Stefcy Daraszkiewicz, jakaja toża była z Nietupy.

Ludzi ŭsialak pośle hawaryli. Niekatoryja padazrawali ŭ hetym polskaha aficera, jaki żyŭ u Nietupie na kalonii (tam byŭ kaliś dwor). Jaho siemju sawiety wywieźli na Sibir. Bytto papiaredżwaŭ, szto za heto „musi zginąć paru nietupowców”. Nidzielu paźniej pryjechali Niemcy i akrużyli wiosku.

Ludzi toża pahaworwali, szto aficera chtości abakraŭ. Padazrennie pała na bratoŭ Zwiaryńskich, bo chtości mieŭ zhledziać na ich adziennie taho aficera.

Adnak niekatoryja ćwiordo byli pierakananyja, szto najbolsz winawaty byŭ Paszkoŭski, bo pakazwaŭ Niemcam chaty ludziej, jakich jany paźniej razstralali. Tym bolsz, szto z padsołtysa zrabili jaho sołtysam, bo toj ŭże nie wiarnuŭso ŭ wiosku.

Łaŭrenu Paszkoŭskamu było tedy trochi bolsz za sorak let. Mieŭ żonku Sałamieju i dwoje dziciej (13 i 10 let). Żyli z niewielkaj haspadarki, abrablali ŭsiaho cztery hektary ziemli. Byli katolikami. Za Niemca było normaj, szto sałtysami prawasłaŭnych nie rabili. Praŭda, wybirali ich ludzi, ale dobra wiedali jany spadziawanni akupacyjnaj administracji.

Tedy była heto wielmi niŭdziacznaja funkcja. Sołtys musiaŭ rabić toje, szto jamu kazali Niemcy.

Kali letam 1944 r. uwajszła Czyrwonaja Armia, enkawudzisty Paszkoŭskaho arysztawali i wywieźli ŭ Sawiecki Sajuz. Prabyŭ tam 14 miesiacaŭ, ale wiarnuŭso da chaty, bo nie było dokazaŭ jaho winy.

13 sierpnia 1947 r. na Paszkoŭskaho skłaŭ meldunak na UB u Sakołcy Franciszak Zwiaryński z Słabodki, jaki żyŭ uże tedy pad Grajewam. Napisaŭ jon, szto „Wawrzyniec Paszkowski jako sołtys niemiecki to główny sprawca mordów w Nietupie”.

22 września a dziesiataj wieczaram da dźwiarej Paszkoŭskaho zastukała milicja. Toj wyskaczyŭ praz wakno z haty, ale jaho zadzierżali i adstawili ŭ Sakołku. Dwa dni paźniej pierawiaźli da ciurmy ŭ Biełastoku.

Uboŭcy zawiali śledztwo i pazwali świedkaŭ, jakija hawaryli, szto Paszkoŭski „współpracował z Niemcami i przez niego zginęli ludzie”. U sud byŭ nakirawany akt abwinawaczannia. Kromie „wskazania Niemcom osób, które zostały rozstrzelane” prakuratar abwinawaczwaŭ Paszkoŭskaha jaszcze ŭ wydaczy Żyda z Haradka, jaki pierad wajnoju byŭ szklarom i potym chawaŭso pad Nietupaj. Prychodziŭ u wiosku i prasiŭ u ludziej chleba. Niemcy jaho zławili, razdzieli da hała, skazali pierajści reczku i wymycca ŭ miscy dla sabak. Potym jaho zastrelili. Akazałaso, szto Paszkoŭskaho pry hetym nie było.

Sprawa ŭ sudzie adbyłasa 17 marca 1948 r. Pazwanych było aż 28 świedkaŭ, pieraważna nietupcaŭ. Niekatoryja z ich wyjechali pa wajnie „na Prusy”. Bolszaść kazała: „Kto wydał Niemcom mieszkańców naszej wsi, nie wiem”. Mnohija hawaryli, szto Paszkoŭski jak sołtys dla ludziej byŭ dobrym – kamuś wybaraniŭ syna ad wywazu na prymusowyja raboty, druhomu zmienszyŭ kantyngenty.

Lawon Łabko, jaki ŭ 1939-1941 letach był wuczycielam, a posle zajmaŭso krawiectwam i żyŭ u chacie Paszko ŭskaho, skazaŭ na sudzie, szto „sołtys był dobrym człowiekiem”.

Świedczyŭ toża były partyzant z atradu „Zwiazda”. Skazaŭ, szto „Paszkowski nie wydawał w ręce Niemców partyzantów, przeciwnie – wraz z nimi ukrywał się w lesie podczas okupacji”.

Sud pryznaŭ Paszkoŭskaho niewinawatym.

Na asnowi sprawy sihn. IPN Bi 404/158

Jurak Chmialeŭski

Dalej budzia