У адпаведнасці з законам (974/1995, § 3) Лапландскага парламента Фінляндыі, галасаваць на выбарах у гэты парламент можа асоба, якая лічыць сябе лапландцам, якая: выкарыстоўвае мову Лапландыі або прыходзіць з сям’і, у якой адзін з бацькоў ці дзядоў выкарыстоўвае лапландскую мову, з’яўляецца нашчадкам асобы з рэестра Lapp Sami або па меншай меры адзін з бацькоў меў права галасаваць на выбарах у 1995 годзе, або ў 1973 годзе у Саамскую Раду.
Усе асобы, якія могуць галасаваць на выбарах, могуць таксама кандыдаваць.
Гэты парламент прадстаўляе сабой гэтую этнічную меншасць у Фінляндыі. З’яўляецца ён найвышэйшым палітычным органам саамаў. Быў створаны ў 1996 годзе на базе парламента саамаў, які існаваў у гады 1973-1995. Структуральна гэта асобная галіна Міністэрства юстыцыі і аўтаномны орган у рамках публічнага права. З’яўляецца таксама дэмакратычным органам самакіравання. Можа ён таксама прадстаўляць уладам сваёй краіны ініцыятывы, прапановы і заявы. Прадстаўляе таксама гэтую этнічную меншасць як карэнны народ, як у краіне, так і на міжнароднай арэне. Ён складваецца з 21 асобы і 4 дэпутатаў, абраных у раёнах пражывання саамаў. Выбары праводзяцца кожныя чатыры гады. Сёлета будуць новыя выбары. Парламент працуе ў камісіях: правоў меншасцяў, адукацыі, культуры, сацыяльнага забеспячэння, аховы здароўя, выбарчай і лінгвістычнай. Таксама абірае ён Моўную Раду і Камітэт па арганізацыі выбараў.
Сядзіба Сакратарыята парламента знаходзіцца ў вёсцы Інары ў Саамскім культурным цэнтры – SAJOS. Сакратарыят складаецца з трох аддзяленняў: Галоўнае ўпраўленне – адказнае за фінансы, кадры і іншыя адміністрацыйныя справы; Моўнае бюро: адказнае за выкананне задач, указаных у законе па мовах Лапландыі, выконвае пераклады для розных органаў улады і ўстаноў, а таксама дапамагае органам улады і ўстановам пры прыёме на працу перакладчыкаў лапландскай мовы, займаецца таксама іншымі ініцыятывамі, звязанымі з мовай; Адукацыйнае бюро: адказнае за планаванне, падрыхтоўку і рэалізацыю матэрыялаў для навучання мовы. Саамы – адзіныя карэнныя жыхары Еўрапейскага Саюза. Перажылі ўсе катаклізмы ў Еўропе, шматлікія эпідэміі, рэлігійныя войны, нараджэнне нацыянальных дзяржаў, змены межаў, Першую і Другую сусветныя войны, усе працэсы асіміляцыі і дэнацыяналізацыі ў розных краінах.
І як гэта ў нас?
Наш закон (Заканадаўчы веснік 2005 Nr 17 паз. 141) ад 6 студзеня 2005 года аб нацыянальных і этнічных меншасцях і рэгіянальнай мове кажа пра тое, што нацыянальная меншасць з’яўляецца групай польскіх грамадзян, якая адказвае наступным умовам: 1) яна колькасна меншая, чым астатняя частка польскага насельніцтва; 2) значна адрозніваецца ад астатніх грамадзян мовай, культурай ці традыцыяй; 3) імкнецца захаваць сваю мову, культуру і традыцыі; 4) мае свядомасць сваёй гістарычнай нацыянальнай супольнасці і імкнецца яе выказваць і абараняць; 5) яе продкі засялялі цяперашнюю тэрыторыю Польскай Рэчы Паспалітай, па меншай меры, 100 гадоў; 6) ідэнтыфікуе сябе з нацыяй, сарганізаванай у сваёй уласнай дзяржаве. Паводле гэтага закона нацыянальнымі меншасцямі ў Польшчы лічацца наступныя меншасці: 1) беларуская; 2) чэшская; 3) літоўская; 4) нямецкая; 5) армянская; 6) расійская; 7) славацкая; 8) украінская; 9) габрэйская.
Хто і па якой крытэрыі ў нас беларус? Якія элементы мы маем супольныя? Дзе нашы прадстаўнікі ў польскім парламенце? Ці можа наш парламент калі-небудзь будзе створаны? Ці мы паспеем?
Па дадзеных польскага нацыянальнага перапісу насельніцтва і жыллёвага фонду з 2011 года сваю ідэнтыфікацыю як беларускую нацыянальнасць як першую запісала: 36,4 тыс. польскіх грамадзян, а як другую – 10,4 тыс., у агульнай складанасці гэта 46,8 тысячы. «Матачнікам»» беларускай меншасці лічыцца Падляшша, дзе пражывае 83,6% усіх беларусаў, у тым ліку 55,4% у горадзе. Па дадзеных перапісу 2002 года пра сваю беларускую нацыянальнасць паведаміла 48,7 тысяч жыхароў Польшчы. Такім чынам, наступіла зніжэнне наша ліку на 4%. Зніжэнне ліку датычыць асабліва вёсак, дзе ў 2002 годзе пражывала 55 % насельніцтва. Падляшскае ваяводства характарызуецца адмысловым профілем для ўнутранай міграцыі. З вёскі ў горад.
Розныя даследчыкі працэсаў міграцыі падкрэсліваюць, што ў гэтым выпадку лучыцца гэта са знікненнем дэкларацыі прыналежнасці. У гарадах, дзе людзі жывуць у рассеянні, беларушчына прападае. Анджэй Садоўскі, напрыклад, адзначае, што «сярод беларускай нацыянальнай меншасці захоўваецца перакананасць у тым, што беларусам можна быць толькі ў сельскай абшчыне. У выніку міграцыі з вёскі ў горад наступае таямнічы пераход ад беларушчыны да польскасці».
Па дадзеных таго перапісу насельніцтва наша беларуская супольнасць вылучаецца старэйшай узроставай групай, якая мае сярэдні ўзрост 51,6 гадоў, значыць, на 13,5 гадоў вышэйшы, чым насельніцтва ва ўсёй Польшчы. У нас таксама маецца адна з самых нізкіх удзельная вага асоб у непрацаздольным узросце – 33,1 % ва ўсёй грамадскасці, г.зн. на 16,2 працэнтныя пункты, амаль у два разы ніжэй, чым ва ўсім польскім грамадстве. Сістэматычна меншае лік самых маладых узроставых груп. У выніку гэтага працэсу даходзіць да зніжэння долі маладых людзей ва ўзроставай структуры, а самая малодшая («узыходзячая») узроставая катэгорыя ў сваім памеры не можа замяніць страт, якія ўзнікаюць натуральным чынам у старэйшых узроставых групах.
Мы старэем …
Ці выжывем?
Дарыюш Жукоўскі
