Сёння ў Шудзялаве нова абраная Рада гміны разглядала асаблівую прапанову. Яе аўтарам быў сын Сакрата Яновіча, Яраслаў з Лодзі. Яшчэ ў мінулым годзе паслаў ён тадышняму шудзялаўскаму войту Тадэвушу Такарэвічу імэйл з просьбай, каб пачаць фармальную працэдуру і паставіць у гміне чатыры (на пачатак) указальнікі з двухмоўнымі назвамі мясцовасці – па-польску і на мясцовай простай мове, лацінкай. Прапанаваў надпісы: Ostrówek – Astrowak, Ostrów Północny – Wostrawo, Wierzchlesie – Wiarchles, Kozłowy Ług – Kazłoŭ Łuh. Патлумачыў, што Шудзялаўская гміна яму блізкая, бо мае тут сваякоў, а таксама зямлю і таму ёсць яшчэ тутэйшым падатнікам. Заявіў, што перадасць нават на гэта 40 тыс. зл. са сваіх грошай. 

Войт у адказ паслаў імэйл, у якім паведамляў пра тэрмін бліжэйшай сесіі Рады гміны, выказваючы думку, што найлепей будзе, калі ініцыятар асабіста прадставіць сваю прапановы радным і солтысам. Але Яраслаў не зрабіў гэтага і ўсё крыху прыціхла. 

Ад пачатку я ведаў, што справа безнадзейная. Аднак карэспандэнцыя, якую Яраслаў дасылаў да майго ведама, мяне зацікавіла. Асабліва ўважліва чакаў я, што з такім „клопатам” зробяць шудзялаўскія чыноўнікі. На маё здзіўленне не замялі справы пад дыван.

На афіцыйным гмінным сайце Яраслаў адшукаў імэйлавыя адрасы солтысаў і таксама ім паслаў сваю прапанову. Не было аніякага водгуку. Тады спрабаваў яшчэ патэлефанаваць. З адной солтыскай удалося яму коратка паразмаўляць. „Ale tak mówią tylko stare babcie” – сказала яна. Калі спрабаваў патлумачыць, што не ў тым справа, пачуў сакраментальнае: „Ale tutaj jest Polska!”.

Усё-такі яго ініцыятыву палічыў я вартай шырэйшай ўвагі і запрапанаваў агучыць справу на старонках „Часопіса” і ў Інтэрнэце. Яраслаў прасіў пачакаць. Бо на яго думку „чым большая акцыя, тым больш супраціўная рэакцыя”. У яго была свая тактыка і стратэгія, каб рабіць гэта без шуму. Я параіў пачакаць да красавіка, каб пасля выбараў прапановай магла заняцца новая шудзялаўская ўлада. Яраслаў са мною згадзіўся.

Чарговы імэйл паслаў я яму 21 красавіка. Была гэта нядзеля, калі адбываўся якраз другі тур выбараў, між іншым у Шудзялаве. Я ўважліва сачыў за выбарчай там кампаніяй, бо гэтая суседняя з маёй Крынкаўскай гміна і мне надта блізкая, паколькі адтуль – са Слоі – была мая матуля. Калі пісаў Яраславу, было для мяне ўжо ясна, што пераможа Рэната Чабан-Тарасэвіч – маладая і сімпатычная чыноўніца з шудзялаўскай управы гміны (папярэдні войт не кандыдаваў). У яе нават беларускія і праваслаўныя карані, але на жаль ужо без такой нацыянальнай свядомасці, паколькі яна каталічка. 

Пра гэта напісаў я Яраславу і ён падрыхтаваў другую заяву ў адрас новага кіраўніцтва гміны. Напісаў яе не на афіцыйнай чыноўніцкай мове, але ў свабодны, месцамі нават жартоўны спосаб. Такім чынам хацеў размякчыць атмасферу. Напісаў, што двухмоўныя назвы былі б як „перафарбоўка свайго дому” з мэтай паказаць яго аўтэнтычны выгляд у згодзе з традыцыяй і гісторыяй. Такая арыгінальнасць, пераконваў, дапамагла б таксама разбудзіць цікаўнасць вялікай колькасці турыстаў, нават з Еўропы. Прыязджалі б сюды і пакідалі б тут грошы, дзякуючы чаму пайшоў бы наперад агратурыстычны бізнес. Ініцыятар прыводзіў прыклады падвойных назваў на Кашубах і Лэмкоўшчыне.

Яраслаў падбіў нават сваю стаўку. Прапанаваў darowiznę na rzecz Gminy ўжо не 40 тыс. зл. агулам, але 60 тыс. зл. за адну толькі мясцовасць. Разам 180 тыс. зл. на ўказальнікі ў трох вёсках – Паўночным Востраве, Астроўку і Вярхлесе.

У заяве нідзе не было напісана, што Wostrawo, Astrowak, Wiarchles гэта па-беларуску. „Бо выклікала б гэта лямант і паніку быццам патрыятычных палякаў, але і беларусападобенцаў, і тыя грошы не памогуць” – тлумачыў мне Яраслаў. Таму таксама прапанаваў запіс поўнасцю па-польску – не з „v”, толькі „w” і перш за ўсё не „буквамі”.

Гэты падыход не атрымаўся. Чыноўнікі і так гэту заяву закваліфікавалі як wniosek o umieszczenie znaków nazw w trzech miejscowościach: Ostrów Północny, Wierzchlesie, Ostrówek w języku białoruskim.

Згодна з працэдурай справу найперш разгледзела адпаведная камісія Рады гміны, не знаходзячы падстаў для адабрэння прапановы. Услед за тым так і прагаласавалі радныя падчас сесіі.

У апошнім перапісе насельніцтва з 2021 г. на 2755 жыхароў гміны беларусамі запісалася каля ста асоб, што складае 3,2 прац. насельніцтва. Паводле закона падвойныя назвы могуць быць уведзены на жаданне жыхароў гмінаў, у якіх такі паказчык не меншы чымсьці 20 прац. Яраслаў пра гэта добра ведае і ў сваёй заяве паклікаўся на іншы запіс у законе, які дазваляе выступіць з такім жаданнем самой гміне. Тады паказчык 20 прац. не абавязвае, хопіць толькі, каб гэта прагаласавалі радныя. І рад-няволя ў Шудзялаве мусілі гэтым заняцца. Радныя правялі вусныя кансультацыі з жыхарамі Паўночнага Вострава, Астроўка і Вярхлеса. Прапанова Яраслава, зразумела, не была імі адобрана. Дадаткова ў абгрунтаванні пастановы закінулі яму, што ustalenie dodatkowej nazwy następuje zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości, natomiast wnioskodawca wnioskuje o zapisanie nazw w polskim alfabecie.

Гэта не была першая такая ініцыятыва Яраслава. У 1987 г. па яго прапанове з’езд беларускіх студэнтаў у Бельску-Падляшскім прагаласаваў пастанову з пратэстам супраць паланізацыі назваў беларускіх мясцовасцей на Падляшшы. Пасля доўгія гады спрабаваў ён дабіцца гэтага адміністрацыйным шляхам. Камісія па вызначэнні назваў мясцовасці пры прэм’ер-міністры, куды слаў пісьмы, хаця магла, не зрабіла аднак нічога, каб вярнуць гістарычныя назвы як Juszkowy Hrud замест Juszkowy Gród, Kruhłe замест Krugłe ды шмат іншых.

Амаль дваццаць гадоў таму Яраслаў зрабіў яшчэ адну спробу. Атрымаў паўнамоцтвы Беларускага гістарычнага таварыства ў Беластоку і пачаў наведваць абезлюднелыя вёскі, каб пераканаць неўсвядомленых старыкоў да сваёй ініцыятывы. „Нам добра і так” – чуў найчасцей. 

А цяпер вось прапанаваў нават свае грошы, і то немалыя, каб заахвоціць улады Шудзялаўскай гміны да ўвядзенння падвойных назваў у трох мясцовасцях. Думаю, што Яраслаў канчаткова пераканаўся, што на ўсё ўжо позна. Не толькі ў Шудзялаве, але нават у гмінах нашмат болей беларускіх няма і не будзе жадання уводзіць падвойныя назвы мясцовасцей. Працэсы асіміляцыі і паланізацыі настолькі ўжо далёка ў нас зайшлі, што гэта проста немагчыма. 

Але для гістарычнай справядлівасці тым з нас, хто свядомы беларускай спадчыны продкаў, не можа быць абыякавым прынамсі замацаванне гэтага ў агульнай свядомасці грамадства. Яраслаў прыдумаў на гэта спосаб. Ад нейкага часу ў Вікіпедыі дапісвае гістарычныя назвы нашых вёсак. Варта браць з яго прыклад. Тым больш, што адміністратары Вікіпедыі на гэта дазваляюць. Ніхто таксама не забараняе выкарыстоўваць такіх аўтэнтычных назваў у тэкстах, у тым ліку запісах і каментарах у Інтэрнэце. На жаль, амаль ніхто гэтага не робіць. А я выбіў яшчэ адвечную назву роднай вёскі ў загалоўку свайго сайта Vostravo.pl. На пачатку, праўда, хтосьці звярнуў мне ўвагу на праблемы з правільным вымаўленнем гэтага слова, але я нават і не думаў яго мяняць. Калі вось цяпер ідэнтычны папраўдзе варыянт прапанаваў Яраслаў шудзялаўскім самаўрадаўцам, якраз такіх недарэчных прэтэнзій ніхто не меў.

Трэба паслядоўна і рашуча рабіць усё, што толькі магчымае, каб зберагчы ад забыцця надта важныя прыкметы тоеснасці, якімі з’яўляюцца аўтэнтычныя назвы нашых мясцовасцей.

Юрка Хмялеўскі, Галоўны рэдактар