– Гэта пустая трата часу на важныя рэчы. Трэба засяродзіцца на тым, што самае важнае, – кажа стваральнік першага ў Польшчы хатняга вясковага хоспісу доктар Павел Грабоўскі.

Паэт, біяэтык, пчаляр, іканапісец, хірург. Вядомы ў нас найперш як заснавальнік першага ў Польшчы сельскага дома-хоспіса на Падляшшы. Доктар Павел Грабоўскі называе сваю працу з паміраючымі місіяй ці нават прыгодай жыцця. У размове з журналісткай Агатай Пусьцікоўскай ён распавядае пра сваё пакліканне лекара, змаганне за пацыентаў і пра тое, чаму вырашыў пакінуць Варшаву для Падляшшв. «Да мяне не прыйшоў анёл» кранальная, але і гумарыстычная кніга, якая з’яўляецца незвычайным урокам любові і надзеі ў сучасным свеце. 

Павел Грабоўскі – чалавек, які не баіцца рабіць немагчымыя рэчы. Кажуць, цыстэрцыянец падчас яго хросту прадказаў, што ён стане доктарам медыцыны. Словы спраўдзіліся, бо Павел Грабоўскі з ранніх гадоў марыў быць урачом. У хвалюючай размове ён распавядае Агаце Пусьцікоўскай пра сваё пакліканне лекара, сваю барацьбу за пацыентаў і моманты, якія прымусілі яго змяніць жыццё і пераехаць з Варшавы на Падляшша. Там ён заснаваў першы ў Польшчы сельскі хатні хоспіс у Новай Волі, а потым стацыянарны хоспіс у маленькай Макаўцы. У кнізе ён дзеліцца паўсядзённым жыццём на Падляшшы і апісвае плюсы і мінусы сістэмы аховы здароўя ў краіне. З гумарам, але перш за ўсё кранальна, ён распавядае пра цуды і знакі Бога і дае нам урокі, як быць сапраўдным сведкам любові і надзеі ў сучасным свеце. Варта пазнаёміцца з гэтым доктарам, паэтам, іканапісцам і пчаляром разам. Павел Грабоўскі – нарадзіўся ў 1964 годзе ў Кракаве. Выпускнік медыцынскага факультэта Collegium Medicum Ягелонскага ўніверсітэта ў Кракаве. Сківічна-тварны хірург, займаецца паліятыўнай медыцына, біяэтык. Заснавальнік і прэзідэнт Фонду хоспіса Прарока Іллі ў Макаўцы. Лаўрэат І прэміі «Акуляры кс. Качкоўскага. Я не бачу ніякіх перашкод». У прыватным парадку – уладальнік трох даберманаў, пчаляр, паэт, іканапісец. Інтэрв’ю-рака ўяўляе сабой запіс хвалюючай размовы Агаты Пусьцікоўскай і доктара Грабоўскага, закранае найважнейшыя тэмы – жыццё, смерць, веру і надзею. Насуперак усяму.

Маляўнічая біяграфія героя перамяжоўваецца шматлікімі анекдотамі, думкамі і роздумамі пра стан чалавека і пра самае галоўнае. Тыя, дзеля каго Павел Грабоўскі вырашыў пераехаць з Варшавы на Падляшша, пасяліцца ў невялікай вёсцы Кабылянцы, заснаваць першы ў краіне сельскі хатні хоспіс, а потым стацыянарны хоспіс у Макаўцы. Кніга ўяўляе сабой своеасаблівае падарожжа па ўсходнім Падляшшы. У нас ёсць магчымасць бліжэй пазнаёміцца з полікультурнай супольнасцю і яе традыцыямі, а таксама даведацца пра спецыфіку рэгіёну. На фоне падляшскага краявіду доктар Грабоўскі кранальна распавядае пра ўнікальнасць працы з людзьмі напрыканцы жыцця. Не цураецца ён і складаных тэм — «сістэмных» перашкод у аказанні медыцынскай дапамогі, у тым ліку ў зборы сродкаў на пабудову і ўтрыманне хоспіса. І хаця тэма хваробы, пакутаў ці смерці нялёгкая, герой кнігі перамяжоўвае надзвычай важныя ніткі гумарыстычнымі анекдотамі з жыцця хоспіса, якіх хапае. Доктар Павел Грабоўскі называе сваю працу над паміраючымі місіяй ці нават прыгодай жыцця. У размове з журналісткай Агатай Пусьцікоўскай ён распавядае пра сваё пакліканне лекара, змаганне за пацыентаў і пра тое, чаму вырашыў пакінуць Варшаву на Падляшшы. «Да мяне не прыходзіў анёл» — кранальная, але і гумарыстычная кніга, якая з’яўляецца незвычайным урокам любові і надзеі ў сучасным свеце. 

«Да мяне не прыйшоў анёл» – кніга пра жыццё. Пра яго вельмі важны этап, якім з“яўляецца паміранне, – распавядае заснавальнік фонду. – Апошні адрэзак – гэта жыццё ў канцы. Такі ж каштоўны, як і любы іншы. Бо ўсе мы – не толькі мае падапечныя – жывём да смерці. Даўжыня зямнога шляху – паняцце адноснае. 

Канстытуцыя дае ўсім роўнае права на ахову здароўя. Але ў сельскай мясцовасці гэта парушаецца: доступ у 2,5 разы меншы, чым у горадзе. У выпадку з паліятыўнай дапамогай усё яшчэ горш. Павел Грабоўскі з’яўляецца заснавальнікам Фонду хоспіса Прарока Іллі. З 2009 г. ён кіруе хатнім хоспісам на добраахвотнай аснове ў сельскай мясцовасці ўсходняга Падляшша, дзе няма такіх хоспісаў. У сферу дзейнасці фонду ўваходзяць 5 гмін з Беластоцкага і Гайнаўскага паветаў. Задача хоспіса – аказанне медыцынскай дапамогі жыхарам сельскай мясцовасці. Вынікам назірання за патрэбамі пацыентаў хоспіса стала рашэнне аб будаўніцтве стацыянарнага хоспіса. 

Гэта праца як кожная іншая. У рабоце сельскага хоспіса галоўнае – супрацоўніцтва з усімі, хто можа дапамагчы. Павел Грабоўскі заснавальнік Фонду хоспіса Прарока Іллі на Падляшшы, першага вясковага хатняга хоспіса на Падляшшы ў Новай Волі. Скончыў Collegium Medicum Ягелонскага ўніверсітэта ў Кракаве і аспірантуру па кіраванні ўстановамі аховы здароўя ў Варшаўскай школе эканомікі. Ён кінуў медычную практыку ў вялікім горадзе, каб знайсці мэту жыцця на Падляшшы. Там, у невялікіх вёсках, ён даглядае хворых людзей, часта напрыканцы іх жыцця. Пад Міхаловам ён заснаваў фонд хоспіса прарока Іллі і адкрыў тады хатні хоспіс, а нядаўна і стацыянарны – у Макаўцы Нарваўскай гміны.

– Мы павінны пашыць своеасаблівы пэчворк з усіх даступных спосабаў дапамогі, — кажа доктар Павел Грабоўскі. Ён апісвае распрацаваную ім інавацыйную мадэль хоспіснай дапамогі, якую можна ўкараніць нават у бедных і адселеных сельскіх раёнах, выкарыстоўваючы метафару гусінага ключа: гусі ляцяць у адным напрамку і, эканомячы энергію, могуць ляцець далей. Доктар Грабоўскі атрымаў узнагароду TOTUS TUUS ад Працы Фонду Новага Тысячагоддзя ў намінацыі «Прамоцыя чалавечай годнасці». 

– Гэта вельмі доўгая гісторыя захаплення медыцынай, потым захапленне сківічна-тварнай хірургіяй, анкалогіяй галавы і шыі і, нарэшце, паліятыўнай медыцынай. Гэта апошняе захапленне прывяло мяне да працы ў хоспісе, спачатку ў якасці валанцёра. Потым я прайшоў спецыялізацыю і стаў працаваць у хоспісе спецыялістам. Такім быў мой шлях у двух словах. Ён вёў з Кракава, праз Варшаву, на Падляшша. Тым часам Падляшша было белай плямай у сферы паліятыўнай дапамогі. Падтрымкі там не было. Людзі, якія мелі патрэбу ў прафесійнай дапамозе, не маглі на яе разлічваць і паміралі без яе. Я заснаваў хоспіс на Падляшшы, бо была патрэба. Я ведаў, што адкрыю хоспіс у 2009 годзе. Я пачаў атрымліваць пра гэта веды, праводзіць адпаведныя даследаванні, вучыцца працаваць у няўрадавай арганізацыі і набіраць групу саюзнікаў для гэтай ідэі. Я не мог усё зрабіць адзін. Усё адбывалася павольна. У 2010 годзе я зарэгістраваў фонд «Хоспіс прарока Іллі», а ў 2011 годзе пачаў спрабаваць адкрыць хатні хоспіс на Падляшшы. Гэта было вельмі цяжка. Тады ніхто не бачыў патрэбы ў стварэнні такога хоспіса ў такім месцы… Пасля года намаганняў, падчас якіх, між іншым, мы запусцілі майстэрні працоўнай тэрапіі для людзей з абмежаванымі магчымасцямі, пачаў працаваць хатні хоспіс у невялікай вёсцы Новая Воля – але без дамовы з Нацыянальным фондам здароўя. Гэта быў 2012 год. Так працавалі мы больш за пяць гадоў. Толькі і выключна дзякуючы ахвяраванням людзей добрай волі. Праз пяць гадоў мы заключылі дамову з Нацыянальным фондам здароўя, хоць яна яшчэ не распаўсюджваецца на ўсіх нашых пацыентаў. У цяперашні час (раней было крыху па-іншаму), у адпаведнасці з дзеючымі нарматыўнымі актамі, пацыенты могуць атрымаць дапамогу ў хоспісе за кошт сродкаў Нацыянальнага фонду аховы здароўя толькі ў выпадку смерці ад аднаго з захворванняў, якія адносяцца да 8 груп захворванняў. Першыя 5 гадоў працы мы таксама дапамагалі пацыентам не з гэтай групы. Мы не маглі сказаць ім «да пабачэння». Цяпер мы вас больш не будзем даглядаць, таму што вы не адпавядаеце крытэрыям Нацыянальнага фонду здароўя. Мы па-ранейшаму клапоцімся пра ўсіх. На практыцы, калі мы заключылі кантракт з Нацыянальным фондам здароўя, прыкладна 1/3 пацыентаў атрымалі фінансаванне, а астатнія 2/3 па-ранейшаму фінансаваліся з ахвяраванняў. Вось як гэта працавала і ў асноўным працуе дагэтуль. Шукаем сродкі, падаем заяўкі на розныя гранты. Для нас гэта важна, таму што мы з самага пачатку паклапаціліся аб тым, каб людзі, прынятыя на працу ў хоспіс, атрымлівалі ўзнагароджанне. Я не магу ўявіць, каб не плаціць медсястры, лекару, фізіятэрапеўту ці псіхолагу, людзям, якія атрымалі адукацыю, каб утрымліваць сябе і сваю сям’ю. Я ніколі не прапаноўваў такім людзям валанцёрства. Для нас гэта элемент добрай практыкі. Рада фонду, а да нядаўняга часу і праўленне, выконвае сваю працу бясплатна. У хатнім хоспісе працуе некалькі чалавек. У стацыянарным хоспісе працуе каля 60 чалавек, уключаючы адміністрацыю. Трэба прызнаць, што стварэнне стацыянарнага хоспіса стала для нас вялікай арганізацыйнай зменай. 

Хоспіс у Макаўцы дзейнічае больш за год. Стацыянарны хоспіс можна назваць «меншым злом», хоць гэта, вядома, шчасце для людзей, якія ў ім маюць патрэбу. Тэрмін «меншае зло» звязаны з тым, што лепш за ўсё, калі чалавек можа памерці дома. Аднак гэта не заўсёды магчыма. Дэмаграфічная сітуацыя на Падляшшы такая ж, як і ў астатняй Польшчы праз дзясятак-другі гадоў. Старэнне грамадства, якое з’яўляецца фактам ва ўсёй Еўропе, будзе працягвацца, і клопат пра пажылых і паміраючых будзе ўсё больш патрэбнай. Мы пра гэта ўжо пераканаліся, кіруючы хатнім хоспісам 13 гадоў. Некаторыя людзі мелі патрэбу ў стацыянары, але мы маглі прапанаваць ім толькі хоспіс у Беластоку. Цяпер мы не мусім гэтага рабіць. Яны бліжэй да радні. Больш за 40 чалавек знаходзяцца на пастаяннай аснове ў хатнім хоспісе. Аднак у стацыянарным хоспісе застаюцца каля 20 пацыентаў. Варта падкрэсліць, што нашы хоспісы – гэта два асобныя медыцынскія падраздзяленні. Фонд кіруе гэтымі двума хоспісамі і ажыццяўляе іншую статутную дзейнасць, у тым ліку: адукацыйнага характару. 

– Мы аб’ядноўваем рэсурсы прафесіяналаў. Няхай ваш сямейны лекар раскажа вам, якія вашы патрэбы і магчымасці, а муніцыпальны цэнтр сацыяльнай дапамогі падкажа, куды можна накіраваць выхавальніка. Я таксама скажу вам, куды я магу накіраваць свайго супрацоўніка. Акрамя таго, ёсць няўрадавыя арганізацыі і шэраг іншых. У адной нашай вёсцы ёсць клуб пажылых людзей, у іншых – сельскія клубы гаспадынь. Мы супрацоўнічаем. Групы гаспадынь просяць нас, напрыклад, аб адукацыі. Таму да іх прыязджае наш фізіятэрапеўт і паказвае, як паварушыць каханага чалавека дома, каб выратаваць уласны пазваночнік. Мы вучым, як клапаціцца пра сябе, даглядаючы хранічна хворага, як не згарэць, перажываючы фрустрацыю паміраючага, які ляжыць у ложку і не можа справіцца сам… У рамках нашай мадэлі мы пашырылі крытэрыі паступлення ў хоспіс. Мы пашырылі каманду хоспіса на апекуноў. Мы таксама стварылі новую прафесію, магчыма, першую ў Польшчы: каардынатар апекі для залежных асоб (KOOZ). Гэта чалавек, які разумее патрэбы ў рэгіёне і рэсурсы ўстаноў і людзей, якія дапамагаюць. Яго задача – забяспечыць узаемную інфармацыю і кантакт паміж усімі бакамі. Яна павінна наладзіць дапамогу, якая патрэбна. Гэтая мадэль рацыянальная і з эканамічнага пункту гледжання. Гэта дазваляе гнутка выкарыстоўваць дэфіцытныя сельскія рэсурсы, каб не марнаваць сродкі, прызначаныя на догляд за невылечна хворымі, а выкарыстоўваць іх рацыянальна. Здароўе – не тавар. Не варта думаць пра ахову здароўя толькі з пункту гледжання прыбытку. Але здароўе – гэта своеасаблівы рэсурс, які таксама можна разглядаць як рэсурс, які ёсць у дзяржавы. Дзяржаве выгадна мець здаровых грамадзян. Людзям, якія паміраюць, таксама выгадна быць лепш дагледжанымі, таму што занадбанне стварае дадатковыя выдаткі.

Гэтую мадэль можна паўтарыць у кожнай польскай вёсцы. Я таксама лічу, што гэта можа зацікавіць хоспісы, якія працуюць у вёсках, таму што гэта дапаможа ім зэканоміць энергію і рэсурсы. Апошнімі днямі я быў у Бруселі, дзе прэзентаваў нашу дзейнасць на Еўрапейскім форуме. Гэта был сустрэта з вялікай цікавасцю з боку прадстаўнікоў многіх краін. Славакі ўжо едуць да нас у госці прыгледзецца. Калі я прыехаў на Падляшша, думаў пра тое, каб усё гэта зрабіць ціха. Што я адкрыю там хоспіс, мы будзем там працаваць і працаваць ціхенька і сціпла. Гэта аказалася немагчымым. З практычнага пункту гледжання ціха дзейнічаць немагчыма. Давялося збіраць грошы на зарплату супрацоўнікам, каб хоспіс мог выжыць. 

– Што трэба для працы такога хоспіса? Рашучасць, прафесіяналізм і добрая арганізацыя. Нам таксама патрэбны добры ўрад, які бачыць патрэбы людзей у сельскай мясцовасці. Вельмі хацелася б, каб людзі, якія прымаюць рашэнні, не асацыявалі вёску толькі з месцам, дзе мітусяцца куры і ёсць свежае паветра, а разумелі, што гэта 93 працэнты плошчы краіны. Там пражывае 40 працэнтаў грамадзян, якія маюць горшы доступ да дапамогі, не толькі паліятыўнай. Апека над імі патрабуе іншай арганізаванасці. Важна разумець, што для гэтага трэба ўмацоўваць мясцовыя супольнасці. Гэта роля цэнтральных устаноў, а не казаць нам, як менавіта дзейнічаць. Мы павінны зрабіць гэта самі. Калі гэта кімсьці запланавана з пункту гледжання Бруселя ці Варшавы – гэта не атрымаецца або будзе працаваць толькі на паперы, а хворыя будуць працягваць паміраць у пакутах і галечы.

Якія планы і мары на будучыню? – Не памерці ад ператамлення. Хацелася б нарэшце адпачыць, мець каманду і кіраўнікоў, якія возьмуць за мяне частку адказнасці. Хацелася б, каб крызіс на рынку працы скончыўся, каб на працу прыйшлі медсёстры, каб дактары прыйшлі на працу і каб рэчаіснасць вакол нас пачала нармалізавацца. Бо гэта праца ў надзвычай цяжкіх умовах. 

Доктар Павел Грабоўскі – лаўрэат І прэміі «Акуляры кс. Качкоўскага. Я не бачу ніякіх перашкод». «За будаванне рацыянальнай веры, фарміравання грамадства, якое думае, крытычна ставіцца да рэчаіснасці і ў той жа час чулае да іншых людзей і іх часта складаных сітуацый».   

«Кіраваць хоспісам на Падляшшы – значыць цвёрда стаяць на зямлі, лічыць кожны грошык, але таксама моцна давяраць нябеснаму шэфу, што ўсё гэта мае сэнс», – кажа лекар і паэт. – «Няма часу на важныя рэчы, наша жыццё такое кароткае, што застаецца толькі на самае важнае». Я думаў, што наша справа будзе зусім, зусім маленькай. І гэта сапраўды так, бо мы фактычна працуем у пяці гмінах, двух паветах, адным ваяводстве і на дзвюх тысячах квадратных кіламетраў. Напэўна, Бог любіць нас, калі дазваляе. З іншага боку, у галаве заўсёды ёсць думка: дзейнічаць лакальна, але мець глабальны ўплыў. Паказаць, што гэта проста магчыма. І гэта зараз адбываецца ў дваццаці з лішнім месцах Польшчы. Прапанаваная намі мадэль работы хоспісаў у вёсках праходзіць апрабацыю. Еўрапейская камісія таксама прыслухоўваецца да таго, як мы гэта робім, што гэта ўсё неяк атрымліваецца. Мы едзем у Брусель, каб сказаць пра гэта. Верым, што наш голас таксама будзе за тое, што, нягледзячы на тое, што людзі старыя, выродлівыя і маршчыністыя, эўтаназія не з’яўляецца спосабам цывілізавана сутыкнуцца з гэтай праблемай. Пра гэта мы таксама гаворым.

Павел Грабоўскі кажа пра смерць, што яна нараджае для неба ці вечнасці. Наколькі важныя вера і Бог для месца, дзе ён знаходзіцца і працуе? – «Фундаментальна. Гэта падмурак, на якім будую, гэта глеба, і рост. Я думаю, што без веры тое, што адбылося, было б немагчымым…»

Міра Лукша

У падтрымку фонду хоспіса Прарока Іллі можна ўплаціць 1 працэнт ад падатку на KRS: Fundacja Hospicjum Proroka Eliasza KRS: 0000328837, а таксама на рахунак konta głównego (pacjenci Hospicjum Domowego i inne działania statutowe):

52 8060 0004 0551 0139 2000 0010, Bank Spółdzielczy w Białymstoku, oddział w Michałowie.

Сума ахвяраванняў, зробленых фізічнымі асобамі ў Фонд хоспіса прарока Іллі, напрыклад, пад назвай: „opieka nad nieuleczalnie chorymi w ich domach» можа быць вылічана з падатковай базы (даходу), да 6% ад даходу.