Koli b poličyti vsiê domy, chlivy i kłuniê, kotory my postavili za svoje žycie, to jich chvatiło b prynajmi na try takije vjoski, jak našy Lachi. Tak mniê skazali liêtom 1987 roku dva majstrê z Lachôv, Ziêniuv Ivan i môj baťko, Machnôv Vołodia.

Liêtom 1987 prydaryłasie mniê divna pryhoda, koli ja peršy i odiny raz v svojôm žyci pujšov na zarôbki jak pomočnik majstrôv, kotorych zhodili postaviti derevjannu chatu v Kutłach koło Biêlśka. Mniê tohdy išov trydciaty rok, a majstrê nabližalisie do šostoho desiatka. Koli b jim było po trydceť liêt, vony napevno ne najmali b pomočnika, dali b rady postaviti udvoch. Ale koło šêsťdesiatki siły vže ne tôlko, kôlko v mołodosti, i vony potrebovali tretioho čołoviêka na budovi, takoho do przynieś-podaj-pozamiataj. U mene byli liêtni vakaciji (ja tohdy praciovav učytelom u Biłostoku) i ne było inšoho cikaviêjšoho zaniatku, tak što ja pryniav baťkovu proponovu stati na try-štyry tyžni pomočnikom na budovi ne toje što bez vahania, ale i z velikoju cikavostieju i spodivaniom nabyti dosviêdčanie, jakoje ne kažnomu v žyci nadarajetsie. Ja, čołoviêk z universytećkim dyplomom, pujšov ochvôtno popraciovati jak čornorobočy do majstrôv, kotory, po pravdi kažučy, i do pudstavôvki tołkom ne pochodili.

Ale svoje majstrôvśkie diêło lachuvśkije majstrê viêdali perfekcijno. Jak mniê zdajetsie, i môj baťko, i Ziêniuv Ivan stali pryučuvatisie majstrovati odrazu po vujniê. Liêtom 1944 roku niêmci spalili Lachi. Lachuvciê jakoś perezimuvali, chto v zemlanci, chto v svojakôv u inšuj vjosci, a na druhi rôk stali budovatisie. I tohdy baťko, musit, odčuv, što v joho je dryg do majsterki i što koli, naprykład, dovedetsie pokinuti hospodarku i pujti do miêsta, to vôn ne propade, choť i škoły v joho nema. U baťka byv pryrodžany talent do majstrovania i stolarovania.

Baťko, najmołodše z diti v simjiê Ivana i Maryji Maksimjukôv na koloniji Struha, hospodarki ne pokinuv, a unasliêdovav jijiê (žyti v miêsti pujšli joho starejšy brat i dviê sestrê). Nakôlko ja pomniu, kažnoho roku było tak, što baťko vesnoju, liêtom abo osenioju išov staviti ludiam čy to chatu, čy to jakiś hospodarčy budynok. Joho słava tołkovoha i solidnoho majstra vyjšła daleko za našu klenićku parafiju. Časom baťko išov staviti razom z Ziêniovym Ivanom z vjoski, časom brav u naparniki kohoś inšoho, naprykład, maminoho brata Pašku z Klenik. A zimoju, koli staviti na dvorê ne było možna, baťko brav od ludi zakazy i robiv jim stolarku – okonny ramy, ušaki, dvery, šafy, šafki i naveť taburetki. Siête davało dodatkovy hrôš na našuj hospodarci, de zemla była perevažno pjatoji i šostoji klasy i ne pozvolała finansovo rozžytisie.

Toho liêta 1987 roku my postavili chatu za try tyžni, praciujučy od rania do zmerkania po šêsť dion na tyždeń. Nočovali my v kutłôvśkoho hospodara na siêni na vyškach u obory, kob ne tratiti času na dojiêzdy, a do Lachôv pryjizdžali tôlko na nediêlu. Voziv majstrôv ja, našym fiatom 126p. U subotu večerom kutłôvśki hospodar staviv na večeru butel horêłki i majstrê trochi vypivali. Nu a čeladnik musiv povečerati bez vypivki, kob bez problemu dovezti majstrôv do Lachôv.

Mniê potum nikoli v žyci ne dovodiłosie tak tiažko praciovati fizyčno, jak tohdy v Kutłach. Ja odnak vytrymav tuju prôbu bez skarhi, choť odnoho dnia, pudtesujučy jakohoś dyla, ciapnuv sebe sokiêroju v koliêno i skaliêčyvsie natôlko hłuboko, što do kuncia budovy chodiv z bintom na koliêni. A inšoho dnia, koli perenosiv dyla po ruštovani, pudo mnoju łopnuła doska i ja vpav na spôdniu kondygnaciju, stuknuvšysie chvôstkovoju kôstkoju (kość ogonowa) tak môcno i neščaslivo, što odčuvav bôl šče i deseť liêt puzniêj, koli siadav na štoś tverde.

*

Zrozumiêło, majučy takoho majstra vdoma, my ne musili najmati nikoho inšoho, koli treba było zmajstrovati, postaviti abo zmurovati što-leń u nas na chutory. Naša chata, kotoru postavili šče v 1945 roci, stojit po diś deń i v jôj možna spokôjno i vyhôdno žyti i teper – dach ne protikaje, viêtior cerez stiêny ne svišče, je elektryčnosť i internet, je naveť dovediany na chutor vodoprovôd, ono što vôn ne dołučany do armatury, kotoroji v chati pokamiś nema. Koli žyv baťko, vôn postaviv na našuj sidlibi novy chlivy (kilka liêt tomu my z bratom jich perekryli – značyt, zniali staruju i de-ne-de pokryšanu čerepiciu i pokryli budynok blachoju). Potum baťko postaviv novu kłuniu (kotora słužyła, musit, liêt z sorok, a jakiś čas tomu začała obvaluvatisie, i jijiê rozobrali na opał). Potum na našuj sidlibi zjavivsie murovany budynok – u odnôj časti baťko zrobiv sobiê stolarniu, a druha, u zaležnosti od potreby, słužyła jak sprat na siêno i sołomu abo jak obora dla porosiat i telat. I nakuneć baťko postaviv dva neveliki derevjanny budynočki, u kotorych my stavili traktora i hospodarčy mašyny i vykorystovuvali jich jak špichiêrčyki.

Deś pud kuneć 1960-ch liêt baťko rozvaliv u chati staruju piêč, kotora odsłužyła svojiê i môcno dymiła, i postaviv novu. Jakraz tohdy, jak pomnitsie, u Lachach u odnoho hospodara murovav piêč spraktykovany pičnik, i baťko pochodiv tudy z tyždeń času, kob pobačyti, jak takoje diêło robitsie. Potum zakupiv cegły i kafli, pryvjôz hliny i sam zmurovav piêč, kotora słužyt i teper, choč praktyčno nichto z našoho pokoliênia vže ne vmiêje rozčyniati i pečy chliêba v pečê. A potum baťko postaviv šče osôbnu piêčku, kob možna było obohryvati chatu zimoju, u morozy. Piêcka, jak i piêč, spravna po diś deń.

*

Ja vže pisav uperuč, što v samum ranium mojôm ditinstvi baťko zrobiv mniê gvjazdu, kob ja môh pujti do vjoski koladovati. A koli ja chodiv do šostoji klasy škoły v Horodčyni, to poprosiv baťka zrobiti mniê narty, i baťko tože spravivsie z siêtym. Ale samym trudnym zadaniom dla baťka, jak mniê diś zdajetsie, było zrobiti krosna, kob mama mohła tkati kilimy i pasiaki i takim sposobom unesti svôj układ u popravu simiêjnych finansuv.

Ja ne viêdaju, u koho i de baťko pudhlanuv, jak vyhladajut takije krosna, na jakich možna tkati rečy z vovnianych nitok, a ne z lnianych čy kołopnianych. Sprava v tôm, što staryje krosna, na kotorych mama raniêj tkała z lnu i kołopniuv miški na kartopli i zbôže, u nas byli – stojali na horê, rozobrany na častiê i pryvalany jakimś barachłom. Mami pryjšło do hołovy, što tyje krosna možna było b pererobiti, „pošyrajučy” jich do takoho tkaćkoho formatu, kotory pozvalav by vytkati płachtu: pasiaka abo kilima. I mama dała odpoviêdnie zadanie baťkovi. A baťko z jim spravivsie jak ne treba lepi. I tak, počynajučy deś z serediny 1960-ch, u našuj chati, u onkiery, zjavilisie krosna, i vsia simja, za vyniatkom diêda, uziałasie za tkactvo. Tohdy žyła šče baba, i to vona najbôlš pomohła mami zapustiti v ruch ciêłu tkaćku manufakturu.

Za vašym dozvołom, ja vam trochi rozkažu pro siêty zaniatok, kotory koliś na Pudlašy byv velmi popularny i kotorym zajmalisie lude bez nijakoji spicijalnoji škoły, a prosto tak, učačysie od poperednich pokoliêniuv i perekazujučy tkaćkie diêło nastupnikam. Do tkania potrêbna była praža, to značyt, nitki, upradiany z ovečoji vovny na kovorodkovi (kotoroho nazyvali tože kôłkom). Na špulku kovorodka, kotora krutiłasie od toho, što popraducha regularno natiskała nohoju na doščečku (abo łapku) kovorodka, navivałasie pradiana nitka. Koli špulka była povna, popraducha zakładała novu, pustuju. Upradianu nitku treba było peremotati na motki – do siêtoho słužyv prystrôj, zvany motoviłom. Praža v motkach była vže faktyčno hotova, kob z jijiê tkati tkaninu. Dla nekotorych tkaninuv pražu bilili abo zolili, to značyt, vyparuvali jijie v roztvorovi zoły (popełu), kob praža pojasniêła. A dla pasiakuv i kilimuv pražu krasili na razny kolory.

Nu a tkali na krosnach. Najvažniêjša sprava na počatku tkania – zrobiti osnovu. Koli ja bačyv, jak siête robili v Lachach baba Maryja z mamoju, to tohdy vže na robiênie osnovy vžyvalisie kupny nitki, najčastiêj čornoho koloru. Raniêj robili osnovu z nitok, upradianych na kovorodkovi. Osnovu robili na prystrojovi, kotory nazyvavsie snôjnicioju. Nitki v osnovi treba było tak posnovati, kob vony mohli kryžovatisie i tvoryti ziêvy abo čyny – to značyt, pustoje miêstie, kotorym peresovuvavsie čovnyk z ciêvkoju, na jakôj była navinuta raniêj upradiana nitka. Z odnoho boku krosnuv osnova navivałasia na vałok, kotory nazyvavsie navojom. Potum usiê nitki osnovy treba było poprosovuvati (nakidati) u ničanici (siêta systema nitianych očok była potrêbna, kob tkačycha mohła kryžovati nitki osnovy i robiti čyny) i v berdo, kotorym tkačycha prybivała pražu za kažnym razom, jak čovnyk z ciêvkoju prosovuvavsie čynami. Berdo znachodiłosie v ruchomuj rami, kotoru zvali nabiłkami abo ladoju. Od storony tkačychi vytkany materyjał navivavsie na vał, zvany motoviłom.

Nu tak, koli chtoś pudlaśkich krosnuv ne bačyv na svojiê očy, to ničoho ne pojme z mojoho tut pisania. Ale ja i ne spodivajusie, što chtoś štoś pojme. Pišu siête prosto tomu, što mniê na dušê tepliêje, koli ja pryhaduju davno pozabyty słova – muzyku mertvoji dla bôlšosti z ludi na Pudlašy movy, kotora šče čas od času hraje v mojôj pameti…

*

Môj baťko lubiv čas od času krêpko vypiti.

Pjanicieju ne byv, i na hospodarci v nas usio išło poradočno i tołkovo. Za hrošy, kotory baťko zaroblav stolarkoju i majsterkoju, a mama pasiakami i kilimami, baťko obstalovav sobiê poradočnu stolarśku majsterniu – kupiv motor i heblarku z ciêłym ryštunkom, spraviv sobiê krajzegu i prykupiv stolarśki statok, kotoroho v joho raniêj ne było. Zakazy miêv od ludi i z hajnuvśkoho, i z bilśkovoho poviêtuv. I choť zemla, jak ja vže kazav, była v nas pjatoji i šostoji klasy, diakujučy baťkovuj stolarci i majsterci i maminomu tkactvi my stali žyti zamôžno, koli rumniatisie z inšymi hospodarami v Lachach. Ale kilka razy na rôk baťkovi zdarałosie pujti v kilkudionny zapôj.

Lude v Lachach ochvôtno stavili horêłku Machnovomu Vołodi – nu bo vjadomo ž, z majstrom treba dobre žyti, bo raniêj čy puzniêj spotrebitsie joho pomošč… Baťko tohdy môcno napivavsie i najčastiêj zasynav u kohoś za stołom. Mama strašenno nervovałasie i złovałasie, ale po baťka z chutora do vjoski nikoli ne chodiła. Nadvečôrkom posyłała mene, šesti- abo siemiliêtnioho pudšparka. Lude v našuj vjosci (usioho 30 chatôv), zrozumiêło, znali, u koho za kažnym razom hostiovav môj baťko, i vse mniê kazali, koli ja koho-leń pytavsie. Ja znachodiv baťka, budiv joho i zabirav dochaty. Diś uže ne pomniu, čy było mniê tohdy vstydno, što vedu i pudtrymuju na puv prytomnoho baťka, čy može ja chutčêj odčuvav honor pered poruvesnikami, što ot, podiviêtesie, jakoje važne diêło mniê, małomu, doručyli – pryvesti majstra dodomu i połožyti joho spati. Možlivo, što było i tak, i tak. Časom baťko prysiadav na skrajovi dorohi, koli jomu mucniêj zavinuło v hołovie, a razom z jim i ja, čekajučy, koli možna bude rušyti daliêj…

Jan Maksimjuk