Jak mniê było liêt šêsť, u mene była gvjazda, z kotoroju odnoho Ruzdva ja pujšov koladovati do našoji vjoski. Siêtu „ditiaču” gvjazdu zrobiv mniê tato, pobačyvšy, jak mene zacikaviła „dorosła” gvjazda koladnikôv, kotory pryjšli koladovati na našu koloniju poperednioho Ruzdva. Choť moja gvjazda i była „ditiača”, to vona była preč podôbna do toji, z jakoju koladovali staršy chłopci z Lachôv. Nu, chiba što v seredini mojeji ne było baterejki, kotoru staršy koladniki zasviêčuvali, koli spivali Rozdžestvo Chrystove abo Nova radosť stała. A tak – usio inše v mojôj gvjazdi było jak sliêduje.

Miêseć gvjazdy byv z puvprozôrnoho pergaminu, naklejanoho na staroje rešeto, z kotoroho tato zrobiv obud, i pošmarovanoho z liciovoji storony olijom, kob pergamin bliščav. Liciovaja storona miêsecia nazyvałasia ličkom. Chto z pokoliêniuv, kotory ne majut 1960-ch i 1970-ch liêt u svojôj žyvôj pameti, znaje siête słovo – ličkó? Oliêj tohdy byv ne taki, jak teper. Vôn inačej pach – i toj oliêj, što prodavavsie v litrovych butlach u łavci v Kožyni, naprykład, i toj, što nekotory lude na seliê šče robili sami, vytiskajučy joho z lnianoho siêmja. Toj olijovy zapach môcno mniê ne podobavsie, ale ja rozumiêv, što miêseć v gvjazdi musit bliščati, tomu ne krutiv nosom. Nu i v gvjazdi byli rohi, obklejany kolorovym paperom i zakônčany kutasami z kolorovoji bibułki. Obud gvjazdy byv pryroblany do derevjanoji ôśki, a taja do nevelikoho kija – tak, kob gvjazda mohła krutitisie.

Mama naučyła mene odnoji koladnoji piêsni – Rozdžestvo Chrystove, anhieł proletiêv – i słôv, kotory treba było skazati pered tym, jak koladovati: My pryjšli Chrysta słaviti, vaš dôm veseliti, vam i nam vesiołym byti! Možna spivati čy niê? Sto takoje „Rozdžestvo Chrystove” i chto taki toj „Chryst”, kotoroho moja baba Maryja nazyvała čomś „Chrystos”, ja ne velmi rozbiravsie, choť baba tohdy starałasie jak mohła zrobiti z mene chrystijanina i čytała mniê jevanhieliji zimoju na pečê.

Deś posli obiêdu ja podrêpsav z gvjazdoju do vjoski, oddalanoji od našoji koloniji čuť ne na ciêły kilometer. Mama skazała mniê, što ja mohu koladovati i pud oknom, mniê ne musovo zachoditi do chaty. To była dobra porada, bo dla šestiliêtnioho zasrancia, koli jomu i pošychovało odčyniti znadvôrny dvery i vujti do temnych siêniuv, ne vse vdavałosie znajti odpoviêdni dvery do chaty. Lude z Lachôv naohuł vesioło i prychilno pudsmichalisie, koli mniê vdałosie zvernuti jich uvahu na sebe, čy to na puvôrku pered oknom, čy to v chati. Lude słuchali mojoho koladovania i davali mniê drubniaki, chto pjaťdesiat grošy, chto złot, a chto i dva złoty! I tôlko na odnôm pudvôrku, tam de žyli staryje Jôsip z Hapkoju, ne schotiêli posłuchati mojoho koladovania. Diêd Jôsip skazav mniê: idi sobiê koladovati na svôj Vyžar…

Ja vernuvsie z koladovania dodomu, u svoju Struhu, môcno zadovolany, z kišenioju povnoju drubniakôv, kotory dla mene byli ne aby-jakim kapitałom. Było čym pochvalitisie i pered diêdom z baboju, i pered baťkami. I ja spytavsie mamy, a de je toj Vyžar, na kotory vysłav mene koladovati stary Jôsip… Mama, osoba naohuł delikatna v movi, pustiła môcnoho matiuka v adres toho Jôsipa, a potum roztłumačyła mniê, što Vyžarom nazyvajut časť liêsu za Pudbôrnicioju, u storonu Kožyna – tam koliś byv požar, mnôho liêsu zhorêło i ostavsie vyžar: miêstie, na kotorum teper mało što roste, naohuł tôlko veres, trava i jadłôvci, a normalnoji dereviny nema. Ja, choť i mały, poniav, što koladnikam tam nema čoho robiti i što takim sposobom Jôsip prohnav mene zo svoho pudvôrka. Odnak kryvdy na joho v mene ne było. To mama z tatom zazłovali na Jôsipa, a ja na siêty incydent divivsie jakoś po-inšomu. Ale v pameti vôn ostavsie, i kažny raz, koli mniê zhadujetsie słovo Vyžar z mojoho pudlaśkoho słovnika, zhadujetsie i stary Jôsip. Obadva siêty imena naležat diś do mertvoji movy sviêtu, kotory žyve-dožyvaje v mojôj pameti… Možlivo, toj sviêt žyve šče v pameti šče koho-leń inšoho, ale siêtoho ja dokładno ne znaju i, musit, nikoli ne doznajusie.

*

U toj čas, koli ja chodiv koladovati z gvjazdoju, peršy raz sam odin, a potum liêt deseť-petnadceť pudrad z kolegami z vjoski, ja znav po imeni vsiêch ludi z Lachôv, viêdav, kôlko čołoviêk v jakôj chati žyve i jak vony nazyvajutsie. Pud kuneć 1960-ch liêt u Lachach žyło čołoviêk 160-170, a teper ja ne znaju, čy ostałosie choť 30…

Deś pud kuneć 2019 roku ja zaplanovav, što liêtom 2020 pryjiêdu na miêseć do Lachôv, zroblu sobiê „bazu” v našuj chati na koloniji i budu štodnia choditi do vjoski i namovlati ludi, kob vony rozkazali mniê što-nebuď zo svojoho žycia i naohuł skazali, što dumajut pro žycie, a ja jich rozkazy zapišu, odredaguju i vydam knižku pro Lachi i pro ludi, kotory tam žyli i žyvut, i pro jichniu pameť. Kob ostałasie pametka pro imena ludi i pro movu, na kotoruj vony hovoryli i šče diś hovorat. Žônku ja namoviv, kob vona pojiêchała razom zo mnoju i porobiła lachuvśkim ludiam zdymki, kotory mohli b ilustrovati tak zaplanovane vydanie. Ale proklaty COVID pomišav nam łoni zrobiti siêtu prôbu zaderžati choť na moment rozrôst travy zabytia. Poprobujemo sioholita.

*

Ja koliś znav ne tôlko, jak nazyvali vsiêch ludi v Lachach po-huličnomu, ale i jakije v jich byli nazviska, kotory pisalisie v oficijalnych dokumentach. Diś nazviska mniê ne velmi dobre pomniatsie, ale huličny prôzviska ostajutsie v pameti, choť ja nedavno musiv pozvoniti bratovi, kob pryhanuti imena dvoch lachuvśkich siêmjuv, kotory zhubilisie v hustiêjšuj mhliê zabytia.

Po nazvisku v Lachach nazyvali tôlko našych chutoranśkich susiêduv, Orechôvśkich. Možlivo, tomu, što nazvisko v jich było netypove dla našych ludi, pôlśkie: Orzechowski. Čuť ne vsiê inšy lude v Lachach miêli nazviska, kotory kunčalisie na –uk; było odne nazvisko z kunčatkom -icz i odne z kunčatkom -yka. Usiêch zvyčajno nazyvali po-huličnomu, po prôzviskach, to značyt tradycijno. Našu simju nazyvali Machnovymi, bo takoje było prôzvisko v mojoho diêda Ivana – Machno, od nazviska ukrajinśkoho anarchista i atamana Nestora Machna. Jakim sposobom môj diêd nabyv siête prôzvisko, tak i ostałosie v našuj simjiê zahadkoju. Inšy huličny nazvy siêmjuv v Lachach pochodili od imenôv najstarêjšych mužčyn u rodi, kotory vmerli do toho, jak ja vrodivsie, abo dožyvali svojiê ostatni lita tohdy, koli ja šče znav usiêch ludi v Lachach: Dementikovy (od Dementiêja), Tiškovy (od Tichona), Serhijovy, Pavlikovy, Vikientijovy, Lijašovy, Pisarovy (od prôzviska), Viêrčyny, Mališovy, Sakovy (od prôzviska?), Pilipovy, Koluchovy (od prôzviska), Jôsipovy, Sańkovy, Jakimovy, Mikołajkovy, Vasilkovy, Ziêniovy, Faterovy (od prôzviska), Maciejovy, Jalinciovy (od prôzviska), Siemjonovy, Karpôvśki (može od Karpa abo i od prôzviska).

Do Lachôv naležali šče try chaty na koloniji po druhuj storoniê vjoski. Tam žyli Kalenijovy, Larkovy (od prôzviska) i tretia simja, imja kotoroji ni mniê, ni bratovi poka ne vdałosie vspomniti. Napevno je šče lude v Lachach, kotory siête imje pomniat, i ja pro joho musovo zapytajusie, koli pošychuje tudy dojiêchati…

Dviê simjiê v Lachach nazyvali ne po nazviskach i ne po prôzviskach. Mižy Sakovymi i Pilipovymi stojała chata (vona šče i diś stojit, uže liêt sorok pustaja) nimoho i slipoho Ivanka. Joho tak i nazyvali – Ivankom, vôn žyv z žônkoju, kotoru nazyvali Ivankovoju, jakby svojoho imja i svojoho žycia v jijiê ne było. Ni diti, ni svojakôv vony ne miêli. A na samum kunciovi vjoski, koło miêstia, kotore nazyvałosie Brudkom (od małoho brodu?), stojała nevelika chatka (diś jijiê vže nema), u kotoruj žyła samotna babula Domina (od Dominiki abo Domny, musit). Ni Ivanko z žônkoju, ni Domina nijakich hospodarok ne miêli, i ostajetsie zahadkoju dla mene, z čoho vony žyli. Ivanko, napevno, miêv jakujuś rentu z pryčyny svoho invalidztva, a baba Domina? I inše pytanie prychodit mniê siohodni do hołovy, na kotore ja ne znaju odkazu: u koho šče, kromi mene, siêty try osoby ostalisie v pameti tak, kob joho teper mučyło – z čoho vony žyli? I naohuł mniê chočetsie znati – jakaja była jichnia dola, čom tak złožyłosie jichnie žytie? Jak pytani z piêsni 1960-ch: Oh, all the lonely people / Where do they all come from? / All the lonely people / Where do they all belong?

*

Chto-leń može zapytatisie: a našto tobiê pisati pro svoju vjosku i ludi v jôj? Našto pisati pro toje, što na samum diêli ne miêło nijakoho značenia dla inšoho čym Lachi sviêtu? Bôlšosť z toho, što odbyłosie i odbyvajetsie na sviêti, raniêj čy puzniêj zabyvajetsie, i z siêtoho lude chutčêj povinny radovatisie, čym płakati. Sto było b, koli b čołoviêk napravdu pomniv usio, što zdaryłosie ne tôlko v joho vłasnum žyci, ale i v žyci ludi, kotory joho okružali? Čy tohdy dav by vôn rady nesti takoje beremje pameti? Čy ne lepi pomniti tôlko trochi, tôlko pro toje, što začepiło ne odnu, indyvidualnu, pameť, ale stałosie, tak skazati, nabytkom publičnoji sviêdomosti? Inačej kažučy, chto-leń može ode postaviti takoje pytanie: čy było štoś zvjazane z tvojimi Lachami, što može pretendovati na šyrêjšu zacikavlenosť?

Pravdu skazavšy, mniê osobisto bôlš cikavo słuchati toje, što viêdaje tôlko odin čołoviêk, čym toje, što viêdaje ohuł. Ale, kob vy ne podumali, što ja vykručujusie od odkazu, skažu:

Tak, Lachi mohut pretendovati na šyrêjšu zacikavlenosť! Mniê, jak žurnalistovi, kotory liêt trydceť starajetsie pošyrati ohulny kruhohlad svojimi tekstami, dumajetsie, što Lachi v minułum začepili ne tôlko moju pryvatnu sviêdomosť. Nu, naprykład, u Lachach u simjiê zhanutych mnoju Karpôvśkich urodivsie čempijon Pôlščy v trojnôm skokovi (po-pôlśki: trójskok) 1992 roku i reprezentant Pôlščy na Olimpijadi v Barceloni v tôm samum roci. U simjiê zhanutych mnoju Jôsipovych urodivsie lotčyk, kotory jak peršy čołoviêk z Pôlščy naučyvsie letati na amerykanśkich vujśkovych samolotach F-16 i potum školiv inšych pôlskich lotčykuv, a svoju vujśkovu karjeru zakônčyv jak odin z najvyšêjšych komandiruv pôlśkoho lotnictva…

Ale naveť koli b Gienik i Rostik ne vrodilisie v Lachach, to ja i tak miêv by ochvotu pisati pro svoju vjosku. Takaja v čołoviêka natura, koli sprava dotyčyt joho ditinstva. Amerykanśka piśmennicia Flannery O’Connor (1925-1964) koliś skazała bôlš-menš tak: tomu, chto perežyv ditinstvo, chvataje informaciji, kob proderžatisie do kuncia svojich dion. Dumaju, što vona miêła raciju, stoprocentovu.

Jan Maksimjuk