Ukolete nas – čy ž ne budem kryvaviti? Pokicikajete nas – čy ž ne budem chachotati? Otravite nas – čy ž ne umrem? A koli nas pokryvdite – čy ž ne odpomstim?

(William Shakespeare „The Merchant of Venice”; perekład Jana Maksimjuka)

Chvedur, odiahnuty v połotnianu rubašku i lnianyje nohavici, z polohkoju prysiêv u tiniovi na łavočci pered chatoju. Vôn obopersie ob płôt, zniav šapku i, obtirajučy pôt z łoba svojimi žylistymi rukami, tiažko vzdychnuv.

– Ech! – podumałosie jomu. – Stary vže ja i štoraz bôlš nehodiaščy, a šče ž treba travu na pudvôrkovi skositi, zavtra Petra i Pavła, Ondrêj sam vsioho ne zrobit, tože postarêv. Hanula z čołoviêkom majut pryjiêchati, nakazuvali jim, može i vnuki zahlanut…

Vôn prymružyv očy i rozhlanuvsie kružka, ale na hulici nikoho ne było, usiê, korystajučy z pohody, pojiêchali do ranioho v siêtum roci žniva. Deś daleko kryčali diêti, brechav sobaka, ale naohuł było ticho i spokôjno. Nad staroju lipoju, kotoru Chvedur posadiv po smerti Natali, bzyčali pščoły – vona same cviła i pachotiêła na puv sioła. Na sinium nebi ne było ni odnoji chmarki.

Chvedur zapluščyv očy, joho moryło na son. I jomu zdałosie, što jakby chtoś pudyjšov i prysiêv na łavočci koło joho.

– To jak vono było z tvojeju Nataloju? – počuvsie hołos, ale jomu tiažko było vyznačyti: babśki čy mužčynśki? – Rozkažy, Chvedore, ciêłu pravdu.

Jomu čomś ne chotiêli rozpluščytisie očy, kob podivitisie, chto pytavsie. Chvedur ne dav rady povorušyti ani nohami, ani rukami, jakby joho tiêło zachołonuło, ale vôn ne perelakavsie, ono divny chołod pudyjšov pud samo sercie – son to byv čy java? Vôn znov uzdychnuv, jomu vže davno chotiêłosie rozkazati komu-nebuď svoju historyju, skinuti tiažki kameń z hrudi, kotory joho mučyv pjaťdesiat liêt.

***

Vony tohdy žyli na koloniji, kilometer od sioła. Vôn i mati, bo baťka posadili v tiurmu za kłusownictvo i stamtôl baťko sam uže ne vernuvsie, pryvezli joho po rokovi v trunie, a po pravdi kažučy, u derevjannuj skryni, zbituj aby-jak. Joho chutiutko pochovali na mohiłkach pud liêsom, mati popłakała, pozałamuvała ruki, i treba było žyti daliêj. Chvedorovi tohdy było vusimnadceť liêt, i vôn uže davno počuvavsie hospodarom. Tiažko prychodiłosie, ale z materoju jakoś davali rady.

– Chvedore, tobiê treba ženitisie, – stała hovoryti štoraz častiêj mati. – Što ty ode budeš robiti sam odin, koli ja vmru?

– Oj, mati, perestań mniê duryti hołovu. Kotora mene schoče, takoho strachopuda z koloniji?

– Schoče-schoče, – smijałasie mati. – To ž ty vidny chłopeć. Ono kovtuny tobiê treba prystryhčy.

Raz osenieju jim treba było pujti na vesiêle do sioła, do svojakôv. Mati pudstryhła syna, vyšykovała, dała odiahnuti novu rubašku. I tam u hostini Chvedur pryhlanuv sobiê Natalu. Pobačyv i odrazu vlubivsie. Ne môh od jijiê očy odorvati. Vona jomu podałasie takaja hoža: z jasnymi, trochu ryžovatymi vołosami, z hołubymi očyma, ščuplutka i nevysoka, u jasneńkum płatijovi. A i Natala tože raz-po-raz hulkała v storonu Chvedora.

– Dobre, što mati navčyła mene tanciovati, – podumav sobiê tohdy Chvedur i, jak ono počalisie vesiêlny tanci, pudyjšov do Natali, i vony zatanciovali.

Usiê ono roty porozdziavlali, koli pobačyli, jaki z Chvedora tancior. Jim usiêm, musit, dumałosie, što jak vôn sidit na tôj koloniji pud liêsom, to ničoho ne vmiêje. A harmonist z susiêdnioho sioła šparko pudyhruvav. I valčyka, i pôlku, i oberka…

Od siêtoho vesiêla Chvedur stav častiêj zahladati do sioła i narešti odvažyvsie zapytati Natalu, čy može pryjti v divosnuby. I vona zhodiłasie! Ne bojałasie koloniji i toho, što bude žyti daleko od ludi.

– To naveť lepi, – kazała vona. – Ne budut pro nas ničoho znati i obhovoruvati ne stanut. Bo tut u seliê kažny kažnomu v horčki zahladaje.

Navesniê vony zvinčalisie. Skromne było vesiêle, bo v nikoho hrošy zamnôho ne valałosie, ani v Chvedora, ani v baťkôv Natali.

Chvedorovi prypomniłosie, jak vony peršy raz lahli spati. Jak nezdarno vôn obnimav Natalu, jak dryžali jomu ruki, koli hładiv jeji hrudi, jak smakovali jomu jeji huby, kotory trochu pachli vesiêlnym vinom, jak vyhinałosie jeji tiêło, koli vony lubilisie, jak môcno vona joho obnimała…

Teper na jich koloniji často možna było včuti Natalin smiêch, a i Chvedur ne moročyvsie tôlki jak uperuč, i mati poveseliêła, bačačy zhôdne žycie syna i synovoji.

A Natala i robôtna była, i jiêsti bajki varyła, i z Chvedorovoju materoju ne svaryłasie. Što pravda, naveła trochu svojich poradkuv, ale tak miêło byti. Teper mołodyje byli hospodarami, a mati ono pomohała.

Na druhi rôk, pud kuneć liêta, urodivsie jichni syn Ondrêjko. Tak chuteńko vsio pujšło, što koli Chvedur pryvjôz babku Ničypurču, kotora odrodiła vsiê diêti z sioła i ciêłoji okolici, było vže po vsiôm: bliêdneńka Natala ležała v posteli, a koło jeji sidiêła mati, trymajučy vže pomytoho i zavinutoho vnuka.

– Ono hołovu moročat, – prohovoryła nastoburčana babka Ničypurča, ohladajučy ditia i Natalu. – Usio, musit, u poradku, synok, – skazała vona Chvedorovi. – Davaj vypjemo po kiliškovi samohônki, i odvezeš mene nazad. Ja tut ne potrêbna.

Ondrêjko hodovavsie zdorovy, i vony byli takije ščaslivy, što časom Chvedorove sercie až stiskałosie zo strachu, a vôn sam molivsie v dušê do Boha, kob siête tryvało i tryvało, kob ne było jakoho neščastia… Natala nabrała tiêła posli beremiênnosti, jeji hrudi popovniêli, i Chvedorovi zdavałosie, što vona šče bôlš pochorôščała i rozcviła…

A potum, dva roki puzniêj, pryjšło toje strašne. Dla Chvedora tohdy ciêły sviêt zavalivsie. Vôn same vernuvsie z Biêlśka, de prodav paru porosiat i kupiv usio, što jomu prykazała Natala, i šče miêv podarok dla jijiê: siniu chustku z ružami. Po dorozi dochaty vôn ujavlav sobiê, jak vona bude tiêšytisie z podarka, jak nałožyt chustku v nediêlu do cerkvy…

Chvedur zajiêchav na pudvôrok i včuv, što płače Ondrêjko, až zachoditsie. Chvedur kinuv konia i vbiêh do chaty.

Na pomosti ležała skurčana Natala, a pry jôj sidiêv Ondrêjko, sini od płaču. Chvedur čuť ne obomliêv. Vôn odsunuv syna nabôk i vziav na ruki Natalu.

– O Bože, o Božeńki! Natalo! Natalo!..

Chłopnuli dvery i do chaty vujšła mati, kotora same vernułasie z pochoronuv u seliê.

– Chvedore, a čom ty ne rozpr… – słova zamerli jôj na hubach, mati pobilieła i čuť ne vpała. – Što stałosie?!

– Natalo, Natalo… – šeptav Chvedur. – Do dochtora treba, zaraz pojiêdu, a može, odrazu tebe zavezu?..

– Niê, niê… – prošeptała Natala, odpluščyvšy očy. – Niê…

Chvedur hlanuv na jijiê i raptom usio poniav. Chtoś pokryvdiv joho Natalu, pudbite oko vže siniêło, rozbity huby nabrakali, a po nohach tekła krov.

– Chto, chto tobiê sieje zrobiv?! – zapłakav Chvedur. – Chto?!

– Ticho, ticho, synku… – prošeptała mati. – Ondrêjko i tak perelakany.

Chvedur potum ne pometav, jak pomyv Natalu, rozprôh konia i poznosiv vsio z voza, i jak upravivsie.

Natala proležała v łôžku ciêły tyždeń, potum stała pomału vstavati. Chvedur ne raz staravsie jijiê obniati, prytuliti, ale vona ne chotiêła. Pohas blask u jejinych očach, usio perestało jijiê cikaviti, vona často šeptała sama do sebe.

Až odnoho dnia vona pryznałasie Chvedorovi, chto jijiê zgvałtiv i pobiv.

– Jich było troch, – skazała vona, opustivšy hołovu na hrudi. – Ivan Zabiêlśkich, Karpuv Matviêj i môj svojak, Ženik.

Inšym razom Chvedur počuv, što koli vony pryjšli, to skazali joho Natali, što chočut pohrêtisie, bo same išli z liêsa. Złapali paru zajci i kozu. Natala ne pudozryvała ničoho nedobroho, bo ž z jimi byv jeji svojak.

Chvedur ono stiskav kułaki i molivsie, kob Bôh dav jomu siłu. Uže tohdy vôn postanoviv, što pomstitsie.

Kotorojiś nočy Natala šče rozkazała jomu, jak jijiê gvałtili, jak dvoch jijiê deržało i jak vony minialisie:

– Ja boroniłasie, odnoho poderła po ščokach, ale mniê skazali, kob była ticho, – kazała Natala. – Zamovkni, babo, skazav mniê Ivan, bo jak ne zamovkneš, to skrunu kark tvojomu synkovi. Tobiê ž ničoho ne odbude, to ne myło, ne zmylitsie… I tvôj Chvedur ničoho ne puznaje…

Posli gvałtu Natala zagrubiêła. I vony ne viêdali, čyje to bude ditia – Chvedorove čy kotorohoś z tych troch…

– Natalo, Natalo, podiviś na mene, – hovoryv do jijiê Chvedur. – Perežyvemo i siête. Ja ž tebe tak lublu… A jich usiêch pozabivaju! Pomšču tebe!

– Niê, niê! Chvedore! Niê! Ono bidy naberešsie, – vona pohładiła joho po rukach i zapłakała. A v joho sercie płakało kryvavymi slozami.

Vôn ne ponimav, za što jich siête vsio spotkało. Čom Bôh jich tak pokarav? Čym vony tak zohryšyli?

Natala mizerniêła v očach. Tvaryk jôj pomenšav, vona často popłakuvała, unočê zryvałasie z krykom, stratiła apetyt i do jiêdła, i do žytia.

– Chvedore, Chvedore! – ne raz kryčała vona i ciêła tresłasie zo strachu. – Probudiś, probudiś, chtoś pud oknami chodit!

– Tam nikoho nema, Natalo. Ticho, ticho, bo šče Ondrêjka zbudiš… Ticho, Natalo… – Chvedur hładiv jijiê po hołoviê.

Z toji porê vôn stav nositi z soboju noža. Takoho z dovhim i uzkim ostryjom, kotoroho vperuč brav tôlko do rozbirania zakołotoji sviniê. I ciêły čas dumav, jak pomstiti Natalu. Nebavom jomu pošychovało. Byv počatok hrudnia. Pohoda była nevažna, duv krêpki viêtior, a jomu treba było pujti do sioła, dohovorytisie z Havryłom na zahotôvku drov. Vôn prykazav svojim kobiêtam, kob vony začynili dvery na zasuvku, i pujšov. Nasunuv šapku na łob po samy očy, postaviv komiêr od kufajki, ale to mało pomohło od ostroho viêtru. Iti pud viêtior było trudno, a i začało snižyti. Zdavałosie, što viêtior produje joho navylut. Na stiênci nedaleko od sioła Chvedur zobačyv jakohoś mužčynu, vôn stav iti pomaliêj, viêtior doniôs do joho jakiś hołos, chtoś matiukavsie. I raptom Chvedur puznav čołoviêka. Vôn zniav rukavici, schovav jich do kišeni i vyniav svoho noža. Rozhlanuvsie kružka, ale ničoho i nikoho kromi jich dvoch ne było vidno, duło ciêły čas poradočno i prybyvało sniêhu. Chvedur pudyjšov do Ivana i, poka toj pospiêv što-nebuď skazati čy odozvatisie, kułakom zbiv joho z nôh, nachilivsie nad jim, zamachnuvsie nožom i vbiv joho v Ivanovu šyju.

– Zdochni tut, svołoč! – skazav Chvedur posli peršoho udaru, a viêtior poniôs joho słova v storonu liêsa, de była jich kolonija. Vôn zamachnuvsie šče raz, i šče, i šče…

Chvedur opometavsie po jakômś časi. Vôn sidiêv na polovôj dorôžci z nožom u ohrabiêłuj ruciê, a koło joho ležav Ivan, kružka było povno kroviê, ale jijiê chutko zasypuvav sniêh. Chvedur vyter noža ob sniêh, ustav, schovav noža do kišeni, pomacav druhu kišeniu – rukavici byli na miêsti. Vôn schvativ Ivana za komiêr i zavołôk joho do vyjamki na poli, metruv dvadceť od stiênki. Plunuv na trupa, rozhlanuvsie šče raz, ale ne było ničoho vidno naveť na meter, vitrysko šaliêv, de-ne-de nakručuvav zmity. Do Havryła Chvedur uže ne pujšov, ono zavernuvsie dochaty, na svoju koloniju. Teper iti było namnôho lokš, bo viêtior duv jomu v plečy i tak môcno, što Chvedur mistiami pudbihav…

Vôn postukav u okno. Mati odchiliła zasłonku, kivnuła hołovoju i odčyniła jomu dvery. Pudkrunuła gaznik i koli hlanuła na syna, to ono schvatiłasie za hrudi, a potum perežegnałasie. Ale ničoho ne skazała. Pomohła jomu zniati kufajku, naliła vody do miski i začała zmyvati z jijiê krov. Na nohaviciach tože było para kryvavych plamuv.

Chvedur stojav koło piêčki, hrêv ruki, joho tiêło lekotało jak u horačci. Vôn ne pometav, jak zabivav Ivana, ničoho ne pometav, ono na dušê zrobiłosie jomu tak tiažko, tak sumno, što vôn až zatrossie od bezhołosoho płaču. Ale chutko zobravsie v sobiê, obter očy rukavom i stojav jak ukopany, spohladajučy na zhorblany plečy matery. Viêdav, što vona tože płače.

U nediêlu vony pojiêchali do cerkvy. Natala chotiêła do spovedi. Chvedur zaprôh konia do šytok. Pohoda była choroša, vyhlanuło sonečko, kruhom povno sniêhu, usio bliščało, usio było takoje čystiutkie.

– Hej! Hej! – kryčav Ondrêjko.

– Ej! Ej! – odkazuvav jomu pohołos u liêsi, a mały ono smijavsie.

U Natali pokrasniêli ščoki, i vona, zabyvšy na chvilinu pro vsio, usmichałasie. A Chvedorovi ažno na serci potepliêło.

– Usio bude dobre, usio bude dobre, – povtorav vôn u dušê, divlačysie na žônku.

U cerkvi Chvedorovi zdavałosie, što vsiê na jich divlatsie, što vsiê vže znajut, što vôn zrobiv. Ale słužba skônčyłasie, vony vsiê perežegnalisie, Natala z Ondrêjkom pryčastilisie, pociłovali kresta, a potum šče zatrymalisie na chvilinu pered cerkvoju, kob posłuchati, ob čôm hovorat lude. Chtoś skazav, što propav Ivan Zabiêlśki.

– Pjany byv, a same metelicia była, pevno, upav kudyś u rôv abo pud płôt to j zamerz, – skazav chtoś inšy.

– Nema koho škodovati, nedobry byv čołoviêk, škôdnik i złodij, – skazała Borutova Sońka.

Natala pobiliêła na tvarovi i schvatiła Chvedora za ruku, kob ne vpasti.

– Pomału, Natalo, pomału, a to šče vpadeš, – pudderžała jijiê z druhoji storony Sońka.

A potum vony zahlanuli šče do Natalinych baťkôv, ale dovho ne posidiêli, deń byv korotki i treba było voročatisie dojiti korovy i vpravlatisie poka vidno.

Navesniê znajšli Ivana v vyjamci, u kotoruj pokinuv joho Chvedur. Z Biêlśka pryjiêchav sliêdčy z policijantom, vony chodili po seliê i rozpytuvali ludi, ale nichto ničoho ne viêdav. Trunu z Zabiêlśkim naveť do cerkvy ne vnosili, u kaplici molilisie, bo tiêło vže rozłaziłosie i smerdiêło.

U červeni Natala vrodiła dočušku. Maleńku, mizerneńku. Baba Ničypurča hovoryła, što može i ne vyžyve, ale ditiatko jakoś vyhrebłosie. Natala chutko stratiła mołoko v hrudiach i małuju stali kormiti korovjačym. Nazvali jijiê Hanuloju, ale Natala sercia do jijiê ne miêła. A Hanula była preč podôbna do svojeji matery: jasneńki vołoski, hołubyje očeniata, i tiêło takoho drôbnoho składu, jak u Natali. Chvedur ne raz dovho divivsie na dočku, ale tak i ne pobačyv nijakoho podobiênstva ni do odnoho z tych troch…

– To naše ditiatko, Natalo, naše. Podiviś, vona zovsiêm na tebe podôbna, choroša jak ty.

Ale perekonati žônki jomu ne vdałosie.

 

***

U veresni počałasie vujna. Skônčyłasie Pôlšča, pryjšli soviêty, a čerez puvtora roku niêmci.

Ale tyždeń do vujny Chvedur nagabav na krajovi liêsa Karpovoho Matviêja, jak toj same stojav pud derovom i stiav. Matviêj naveť ne pospiêv ohlanutisie, koli dostav nožom pud rebra.

– Chvedore, za što? – šče dav rady skazati Matviêj, ohlanuvšysie pered tym, jak dostati nožom druhi raz.

– Za moju Natalu, svołoč, za Natalu.

Chvedur zatiahnuv Matviêjove tiêło v neveliku jamku i nahrôb na joho listia i hôla. A potum pryjšov večerom, vykopav poradočnu jamu i zasypav trupa, a zverchu posadiv dviê berôzki.

A Ženik, svojak Natali, propav z sioła – lude kazali, što pujšov z soviêtami na vujnu. Chvedur dohaduvavsie, što Ženik napevno perelakavsie, koli poniav, čom propali joho dva kumpli. Chvedorovi było žal matery Matviêja, kotora potum dovho tovkłasie po svojôm seliê i po inšych siołach i rozpytuvała vsiêch, čy ne bačyli jeji syna.

Z Nataloju tohdy było vže velmi nedobre. Vona ničoho ciêłymi dniami ne robiła, ono sidiêła i diviłasie na stinu, jakby tam było neviď-što cikave. Ne zaplitała svojeji kosy, ono chodiła rozkudłana, brudna, u odnôj soročci. Chvedorovi stiskałosie sercie, matery tože, ale što vony mohli zrobiti? Treba było i hospodarovati, i diti dohladati.

A potum niêmci vsiêch ludi z koloniji zohnali do sioła. Chvedur z materoju zapakovali vsie spraty na vôz, posadili tam diti, jim trochu pomôh tesť, i vony z porosiatami i korovami, zo zbôžom i kartoplami perejiêchali do sioła. Za jimi horêła jichnia chata i chlivy, bo niêmci jich pudpalili, kob nichto tudy ne môh vernutisie i kob partyzany ne mohli nočovati. Natala tohdy jakby trochu oprytomniła, ohladałasie na chatu, a v jeji očach zabliščali slozy.

Dovełosie žyti z testiami, ale ne siête było dla Chvedora najhôrše, ono Natala. Nichto ž ne viêdav, što jijiê spotkało, a v seliê počali hovoryti, što vona zdurêła. I divno pryhladalisie Chvedorovi, jakby to była joho vina. I odnoho dnia znajšli Natalu v kłuni – vona poviêsiłasie, vysoko, na jentci. Zniali jijiê stôl, ale Natala vže ne dychała, tiêło było zimne i štyvne. Chvedur dovho sidiêv i hładiv jijiê po hołoviê…

Batiuška ne schotiêv pochovati Natalu na mohiłkach, bo vona nałožyła na sebe ruki. Chvedorova mati i testiova obmyli jijiê, odiahnuli v najchorôšče płatije, a Chvedur vyniav z sunduka siniu chustku v ružy, kotoru pryvjôz Natali z Biêlśka jakraz u toj deń, koli skônčyłosie jich ščastie. Pochovali Natalu koło mohiłok, za ohorodžoju.

Testiê povmirali šče do kuncia vujny, tak što chata zostałasie dla Chvedora z ditima i matereju. Natalina sestra, kotora vyjšła zamuž do susiêdnioho sioła, pryjiêchała i pozbirała trochu baťkôvśkich rečuv, nu i dviê korovy tože zabrała.

– Chvedore, ty musiš oženitisie, diêti małyje, žônka tobiê potrêbna, ja vže čuť klavaju, viêčno žyti ne budu. Ja znaju, što žadna Nataloju ne bude, ale poškoduj svojich małych. Bez matery propadut, – skazała jomu mati odnoho večera, koli vony sidiêli pry stinôvci.

– Movčy, mati. Ja nikoho ne choču.

– Ja viêdaju, synok, viêdaju, – mati polapała joho po ruciê. – Ale podivisie na jich.

Chvedur podivivsie na svojê diêti, kotory spali na łôžkovi zo ščokami rumjanymi od snu, i joho schvativ veliki žal. Usio miêło byti zovsiêm inakš, vony z Nataloju miêli dožyti do starosti, doždatisie vnukuv.

***

Skônčyłasie vujna, i v 1945 roci vernułasie Pôlšča. Tohdy zjavivsie v seliê i Ženik, vojenny gieroj z soviêćkimi medalami. Večerom u Ženikovuj chati zobrałasie kumpanija dla vypivki. Chvedur uziav svojoho noža i začajivsie v korčach za płotom Ženikovoji sidliby. Poka skônčyłasie vypivka i kumpanija rozyjšłasie, minuło hodiny try. Na dvorê było tepło, svitiv miêseć, môcno pachło syroju zemloju i cviêtom čeremuchi.

– Ty, gieroj, mniê možeš skazati ciêłu pravdu. Ty zabiv choť odnoho giermancia na tôj sranuj vujniê? – Chvedur počuv hołos Kovalovoho Sirožki.

Sirožka z Ženikom stali koło płotu i zakuryli.

– Nu, naveť ne odnoho, – pomovčavšy, odkazav Ženik, a potum hłuboko zatiahnuvsie. – Tam było strašno, bratok. Vy tut spokôjneńko žyli, a ja vojovav! Za vas, za rodinu!

Sirožka, chitajučysie, poplôvsie hulicieju, a Ženik stojav daliêj pry svojôm płoti i dokuruvav.

– Škoda, što niêmci tebe ne zabili, – skazav u dušê Chvedur, ustav, pudyjšov do pjanoho Ženika i čerez płôt sadonuv jomu para razy nožom u žyvôt i pachvinu. A potum zakłuniami vernuvsie na svôj pudvôrok.

Ženik povis na płoti. Vôn umliêv z bolu i vykryvaviv nasmerť. Kolegi najperuč podumali, što vôn opjaniêv i zasnuv na płoti. Potum, jak zanesli joho dochaty, pry gaznikovi zobačyli, što Ženik maje rozporoty žyvôt. Nichto ne znav, što stałosie, nichto ničoho ne bačyv.

Było sliêdstvo, pryjiêchała bezpeka z Biêlśka i naveť jakiś soviêćki oficer, ale ničoho ne doznalisie. Ženikovu smerť prypisali bandytom z lasu.

– I tak ja pomstiv svoju Natalu, – ticho rozkazuvav Chvedur komuś na łavočci. – Mati dobre znała, što to ja vsiêch troch spratav, ale ničoho nikomu ne skazała, naveť na spovedi. Sovesť nikoli mene ne mučyła za tych troch, ono tiažko na dušê było za Natalu, što ja ne prypilnovav, jak tohdy do miêsta pojiêchav… Časom ono stojačy v cerkvi ja v svojich dumkach opravduvavsie pered Bohom. Bo ž vony pokryvdili ne tôlko mene i Natalu, ale tože našych diti. Ja inakš ne môh by žyti, znajučy, što vony chodiat po zemliê, dychajut, ne daj Bože poženilisie b, a moja Natala davno v zemliê truchliêje…

Čerez rôk posli smerti Ženika vysvatali Chvedora z Borutinoju Viêrkoju. I vony prožyli z soboju čuť ne 30 liêt, urodiłosie jim šče troje diti, dviê dočki, Sonia i Marusia, i najmenšy Vołodik. Zhôdno žyli vony z Viêrkoju, choť velikoji lubovi pomiž jimi nikoli ne było. Ale Viêrka Ondrêjka i Hanulu nikoli ne pokryvdiła, była jim jak mati, a ne mačucha.

Potum vmerła Chvedorova mati… A zovsiêm nedavno, dva liêt tomu, umerła Viêrka. Ciêłu hospodarku davno pereniav syn Ondrêj, a rôk tomu oženivsia vnuk, i pevno hospodarka ostanetsie v joho rukach…

***

– Chvedore, Chvedore! Chodi, chodi vže! – počuvsie raptom znakomy vesioły hołos.

Chvedur odpluščyv očy i zumiêvsie. Pered jim stojała jakajaś kobiêta, takaja znakoma, takaja choroša, z jasnoju kosoju, z hołubymi očyma, u siniuj chustci v ružy, u jasnum płatijovi…

– Natala? Moja Natala?

– Chodi, Chvedore, pora vže! – vona vsmichnułasie i, jak koliś, vytiahnuła do joho svojiê ruki.

– Zaraz, Natalo, uže jdu.

Nad lipoju kružyli pščoły, nad siołom svitiło sonečko, a Chvedur sidiêv na łavočci z usmiêškoju na hubach i z joho očy vyzirav spokuj.

 (protiah bude)

Halina Maksymiuk

Ilustracija 1: Jules Bastien-Lepage „Vjoskova lubov” (1882)

Ilustracija 2: Nikołaj Jarošenko „Vjoskova diêvčyna” (1891)