Сёння ў Беларусі рэдка прыгадваюць Міхася Васілька (Міхася Касцевіча,1905-1960) – заходнебеларускага паэта, публіцыста і журналіста. Ён быў родам з вёскі Баброўня Гродзенскага павета. У 1920-х-1930-х гадах прымаў актыўны ўдзел у грамадска-культурным і палітычным жыцці Заходняй Беларусі. Быў сябрам Беларускай сялянска-рабочай грамады, ТБШ, арганізоўваў гурткі ТБШ, вёў культурна-масавую работу, працаваў сакратаром часопіса „Маланка”.
Друкавацца Міхась Васілёк пачаў у 1926 годзе ў віленскіх беларускіх газетах „Народная справа”, „Наша праўда”, часопісе „Маланка”, сябраваў з Валянцінам Таўлаем, Анатолем Іверсам, Максімам Танкам. У Вільні ў 1929 годзе выдаў зборнік вершаў „Шум баравы”, які быў канфіскаваны польскімі ўладамі. А ў 1937 годзе выйшаў яго другі паэтычны зборнік „З сялянскіх ніў”.
Вельмі папулярнымі ў 1920-х -1950-х гадах былі сатырычныя вершы паэта „Эх, каб грошы…” „Гарэліца” і „Як я пана перанёс”. Асабліва беларусы любілі слухаць, як чытаў са сцэны сам Міхась Васілёк свой верш „Як я пана перанёс”. Прыгадваецца ўспамін пісьменніка Аляксея Карпюка, як у 1960-м годзе прыехалі яны выступаць у Скідзель у РДК. У зале было шмат людзей. Старшыня выканкама аб’явіў, што першым выступіць пісьменнік Аляксей Карпюк. У гэты час наступіла мёртвая цішыня. Не паспеў Карпюк дайсці да трыбуны, як з залы нехта крыкнуў: „А мы прыехалі не яго слухаць, а Васілька. Васілька нам давай!”. А потым уся зала закрычала: „Васілька давай! Мы яго хочам паслухаць! Няхай нам прачытае „Як я пана перанёс!”. І Карпюк пакінуў сцэну, а да людзей выйшаў Міхась Васілёк і пачаў чытаць і „Эх, каб грошы…”, і „Гарэліцу” і „Як я пана перанёс”. І зала ад задавальнення проста гудзела як вулей.
Верш „Як я пана перанёс!” Міхася Васілька ў Заходняй Беларусі быў самым папулярным сярод простага люду, асабліва на вёсцы. Вяскоўцы гатовы былі яго слухаць штодзень, слухаць і смяяцца бясконца. Ды і самі людзі гэты верш завучвалі на памяць. Ён – сапраўдны ўзор палітычнай лірыкі. Як лічыў Уладзімір Калеснік, у першапачатковай рэдакцыі верш называўся „Як я трапіў у камуністы”. Рускі паэт са Смаленшчыны Міхаіл Ісакоўскі пачуў гэты верш ад насельніцтва Заходняй Беларусі ў верасні 1939 года і пераклаў яго на рускую мову як народны твор.
На думку таго ж Уладзіміра Калесніка, аўтар заслужыў гонару і пахвальбы менавіта ўдала знойдзенымі характарамі вобразаў-антаганістаў, селяніна і паліцыянта (паліцмана), а таксама востраю сатырычнай сітуацыяй, у якой трапна раскрылася істота ўзаемаадносін паміж прыгнечанымі і прыгнятальнікамі ў глухой, забітай правінцыі.
На пытанне паліцмана, як перайсці на другі бераг рэчкі, касец адказвае ветліва:
– Порткі скінь, – кажу, – панок,
І брыдзі паволі,
Тут вады, мой галубок,
Па трыбух, не болей!
Для панскага вуха сялянская гаворка здалася грубаю кпінай. І ён сеў яму на карак і сказаў „нясі на другі бераг”. У першапачатковай рэдакцыі верша было напісана, што селянін пакорна нёс паліцэйскага, пакуль не адчуў каля вуха рэвальвера:
Гэткай штукі, далібог,
Я не бачыў зроду:
Сеў ад страху, а панок –
Ды булдых у воду…
(Уладзімір Калеснік, „Лёсам
пазнанае”. Мн., 1982. с. 53).
У першай рэдакцыі верша паліцыянт арыштаваў селяніна за наўмысны замах на яго асобу. Верш выкрываў паліцэйскі гвалт над чалавечай годнасцю. Але паэт-сатырык міжвольна прыніжаў і селяніна, трактуючы яго як бедалагу-пакутніка. Селянін з верша Міхася Васілька скардзіцца на здзек, распавядае пра гвалт і ўніжэнне, а значыць – ён горка адчувае няволю, значыць – ён стаіць на парозе духоўнага абнаўлення. Таму гэты верш тады і быў народным творам. Менавіта ён зацікавіў і Міхаіла Ісакоўскага. Але Міхась Васілёк палічыў неабходным яго перапісаць па-іншаму, зрабіць іншы варыянт верша. І гэта яму ўдалося ажыццявіць даволі паспяхова. У новым варыянце верша селянін з напалоханага небаракі стаў дасціпным і смелым чалавекам. Нават патрыётам, які знарок шабулдыхнуў паліцмана ў ваду. Менавіта гэты смелы ўчынак селяніна і радаваў увесь просты люд, які слухаў паэтаў верш. Людзі атрымлівалі задавальненне не так ад самога верша ў цэлым, як ад таго факту, як смелы селянін кінуў паліцэйскага ў ваду. Людзі ўяўлялі гэты малюнак і… ад задавальненя радаваліся і смяяліся.
Прапаную чытачам „Czasopisu” верш Міхася Васілька „Як я пана перанёс” (Міхась Васілёк. Выбраныя вершы. Мн., 1950. С.53-56).
Сяргей Чыгрын
Як я пана перанёс
Добра помню – на Іллю
Чорт падбіў грашыці!
Ўзяў касу я ды смалю
За раку касіці.
Вось праз рэчку перабрыў –
Мост вадой пагнала, –
Выняў люльку, закурыў
Ды кашу памалу.
Бачу – паліцман ідзе
(Трэба ж знекуль ўзяцца!)
Ды пытае, як і дзе
Было б перабрацца.
– Порткі скінь, – кажу, – панок,
І брыдзі паволі,
Тут вады, мой галубок,
Па трыбух, не болей!
Здэцца, мовіў, як умеў,
Чым не спадабаўся?
Паліцман мой аж збялеў –
Гэтак узлаваўся.
– Я цябе, – кажа, – ў астрог” –
І кудысь яшчэ там…
Так дзярэцца, хоць, дальбог,
Развітайся з светам.
Лаяў, бэсціў ён мяне
Як толькі папала,
А яшчэ, нарэшце, не, –
І гэтага мала!
Азірнуцца не паспеў
(Каб ты праваліўся!),
Пан на карак мне уссеў,
Як мядзведзь, узбіўся.
– Во, нясі, – крычыць панок, –
На той бераг, хаме!
Ботам штурхае пад бок,
Лаецца „па маме”…
Павалок яго, быка,
Што ж пачнеш рабіці?
Неўпяршынку мужыкам
Панства валачыці.
Вось да пупа і вышэй
І вышэй займае.
Мой панок аж да вушэй
Ногі задзірае.
Да глыбокага дапёр
І сабраўся з духам:
Будзеш помніць, жывадзёр,
Пачакай, псяюха!..
Гэткай штукі важны пан
Не чакаў ад роду:
Я прысеў, а паліцман –
Шабулдых у воду.
Вось як вам на мужыку
Ездзіць ды глуміцца:
Давядзецца ездаку
Ўрэшце і ўтапіцца!
Міхась Васілёк, 1927 г.
