Гадоў таму

ў ліпені-жніўні

 

730 – Іпаціеўскі летапіс у запісе пад 1288 г. паведамляе, што князь Уладзімір Васількавіч „поустрои церковь иконами и книгами” ў Бельску (на сучасным Падляшшы).

530 – У 1488 г. ваявода наваградзкі Аляксандар Хадкевіч засноўвае ў Супрасьлі (цяперашні Гарадок) праваслаўны манастыр, які праз два гады быў перанесены ва ўрочышча Сухі Груд на сумежжы Блудаўскай і Крыноцкай пушчаў (сучасная Супрасьль).

475 – У 1543 г. паўстаў у Гародні адзін з першых аркестраў у Беларусі.

440 – У 1568 г. у Заблудаве пачала дзейнасьць першая на Падляшшы друкарня, у якой працавалі беларускія друкары Іван Федаровіч, Пётр Мсьціславец і Грынь Івановіч.

400 – У 1618 г. гетман Вялікага Княства Літоўскага Крыштоф Радзівіл дараваў Орлі на Падляшшы прывілею, у якой гаварылася: „у маёнтку маім у ваяводзтве і павеце Бранскім ляжачым, Орля названым, фундую і закладаю мястэчка”. Ягоны сын Януш пацьвердзіў дадзеныя Орлі бацькам правы і дазволіў карыстацца гарадзкім гербам.

310 – у ліпені 1708 г. швэдзкія войскі занялі Магілёў.

190 – 13.07.1828 г. у Нягневічах пад Наваградкам нар. Іван Малышэўскі, гісторык царквы. Закончыў Жыровіцкае Духоўнае Вучылішча, Мінскую Духоўную Сэмінарыю і Кіеўскую Духоўную Акадэмію (1853). У 1962 – 1897 гг. быў прафэсарам Кіеўскай Духоўнай Акадэміі, дасьледаваў творы і жыцьцё Кірылы Тураўскага („Творы Св. Кірыла Тураўскага з апісаннем яго жыцця” (1878). Памёр 11.01.1897 г. у Кіеве, дзе і пахаваны.

175 – 12.07.1843 г. у Грэфэнбэргу памёр Ігнат Даніловіч, гісторык (нар. 10.08.1787 г. у Грыневічах на Бельшчыне). Закончыў Віленскі ўнівэрсытэт (1812) і там працаваў выкладчыкам права, у 1825 –1829 гг. – прафэсарам Харкаўскага Унівэрсытэта, у 1830-1835 гг.працаваў у Пецярбурзе па падрыхтоўцы законаў для заходніх губэрняў, у 1835-1842 гг. – выкладаў у Кіеўскім і Маскоўскім ўнівэрсытэтах. Упершыню апісаў усе рукапісы і друкаваныя экзэмпляры Статутаў ВКЛ.

160 – 15 (27).08.1858 г. у Гродзенскай губэрні нар. Міхаіл Пліс, праваслаўны сьвятар з 1879 г. У 1919– 1920 гг. уваходзіў у склад Цэнтральнай Беларускай Рады Віленшчыны і Гродзеншчыны і Беларускага Нацыянальнага Камітэту, у 1919 – 1923 гг. быў законавучыцелем у Віленскай Беларускай Гімназіі, быў адным з заснавальнікаў Таварыства Беларускай Школы, выступаў за беларусізацыю праваслаўнай царквы ў Заходняй Беларусі. Памёр 24.04.1924 г. у Вільні.

155 – 15.07.1863 г. у Вільні павешаны Зыгмунт Серакоўскі, адзін з кіраўнікоў Студзеньскага паўстаньня (нар. 19.05.1826 г. у Лісавае Луцкага пав. на Валыні).

150 – 1(13).07.1868 г. у Менску памёр Канстанцін Тышкевіч, гісторык, археоляг (нар. 17.02.1806 г. у Лагойску). Закончыў Віленскі ўнівэрсытэт (1828), у 1828 –1836 гг.працаваў у Варшаве, удзельнічаў у паўстаньні 1930-1931 гг. З 1836 г. жыў у Лагойску, дзе ў 1842 г. з братам Яўстафіем заснаваў першы на Беларусі музэй старажытнасьцей. Быў адным з заснавальнікаў Віленскага музэя старажытнасьцей. У 1856 г. арганізаваў экспэдыцыю па Віліі. Першы склаў тапаграфічныя планы гарадзішчаў і замчышчаў, атлас старажытных гарадзішчаў. Пахаваны ў Лагойску.

145 – 22.08.1873 г. у Саколцы нар. Аляксандр Багданаў (сапр. Маліноўскі), філёзаф, эканаміст, палітычны дзеяч, пісьменьнік. Па прафэсыі – лекар, з 1926 г. узначальваў Інстытут Пераліваньня Крыві ў Маскве. Загінуў 7.04.1928 г. праводзячы на сабе навуковы досьлед.

140 – 10.08.1878 г. у Пецярбурзе нар. Еўсьцігней Міровіч (сапр. Дунаеў), рэжысёр, драматург, адзін са стваральнікаў беларускага тэатра. З 1919 г. працаваў у Беларусі у 1921–1931 гг. быў мастацкім кіраўніком І Беларускага Дзяржаўнага Тэатру. Напісаў і паставіў м. ін. п’есы:  „Машэка”, „Кастусь Каліноўскі” (1923), „Каваль-ваявода”, „Кар’ера таварыша Брызгаліна” (1925). Памёр 16.02.1952 г.

125 – у 1893 г. на хутары Горны Хлевіск каля Сухаволі нар. Юрка Снапко (сап. Язэп Лявiцкі, пам. у 1916 г.), выхаванец Гарадзенскай гімназіі і Ваенна-Мэдыцынскай акадэміі ў Петраградзе, дзеяч гарадзенскага гуртка беларускай моладзі, аўтар шэрагу беларускіх вершаў: „Песьня” і „Мужык” (1912), „Доля сіроткі” (1911), „Не даў мне бацька ні багацьця…” (1913). Друкаваўся ў альманаху „Колас беларускай нівы” пад псэўданімам Дзядзька.

125 – 17.07.1893 г. у Варшаве нар. Аляксандр Вянгерка, польскі акцёр і рэжысёр. Акцёрскую кар’еру пачынаў у 1912 г. у Вільні, пазьней працаваў у тэатрах Варшавы, Кракава і Лодзі, у 1939 г. заснаваў Дзяржаўны Польскі Тэатр БССР у Беластоку. У 1941 г. арыштаваны гэстапа, загінуў.

115 – 4(17).07.1903 г. памёр Мікалай Авэнарыус, пэдагог, краязнавец (нар. 31.08.(12.09.)1834 г. у Царскім Сяле). Закончыў Пэдагагічны Інстытут у Пецярбурзе. У 1864 г. заснаваў Маладзечанскую Настаўніцкую Сэмінарыю. У 1864-1885 гг. быў інспэктарам Александрыйска-Марыінскага Інстытуту ў Варшавае, потым Беластоцкага Настаўніцкага Інстытуту. У 1885-1890 гг.займаўся раскопкамі курганоў на беларускіх землях.

115 – 13.08.1903 г. памёр Фёдар Пакроўскі, археоляг (нар. у 1855 г. у вёсцы Падольскае каля Кастрамы ў Расеі). Закончыў Пецярбургскую Духоўную Акадэмію (1879), працаваў выкладчыкам Мінскага, Віленскага Духоўных Вучылішчаў. Праводзіў археалягічныя дасьледаваньні ў Беларусі, Літве і Кастрамской губерні.

115 – 14.08.1903 г. у Менску нар. Сьцяпан Бірыла, беларускі акцёр, з 1926 г. у Беларускім Дзяржаўным Тэатры Уладыслава Галубка, з 1928 г.  – у Беларускім Тэатры імя Янкі Купалы. Памёр 15.07.1975 г. у Менску

110 – 5.08.1908 г. у Парыжы памёр Валеры Урублеўскі, рэвалюцыянер (нар. 27.12.1836 г. у Жалудку каля Шчучына). Закончыў Пецярбургскі Лясны Інстытут (1857), разам з Кастусём Каліноўскім арганізаваў студзеньскае паўстаньне на Гродзеншчыне, удзельнічаў у выпуску і распаўсюджваньні „Мужыцкай Праўды”. Эміграваў у Францыю, дзе камандаваў адной з армій Парыжскай Камуны ў 1871 г. З 1872 г. быў членам Генэральнага Савета І Інтэрнацыянала. Пахаваны каля сьцяны Камунараў у Парыжы.

105 – 14.07.1913 г. у Вільні было заснавана Беларускае Выдавецкае Таварыства, яго ўзначальвалі Б. Даніловіч, І. Луцкевіч, К. Шпакоўскі. Надрукавала 15 кніг агульным тыражом 50 тысяч асобнікаў – зборнікі вершаў, падручнікі па беларускай мове, п’есы для самадзейнікаў.

105 – 13(26).08.1913 г. у Віцебску нар. Анатоль Багатыроў, кампазітар і пэдагог, аўтар опер: „У пушчах Палесься”, „Надзея Дурава”, кантат: „Беларусь”, „Беларускія песьні”, араторыі „Бітва за Беларусь”, музыкі да кінафільмаў і драматычных спэктакляў. Памёр у Менску 19.09.2003 г., пахаваны там на Усходніх могілках.

100 – 17–21.07.1918 г. у Маскве адбыўся ўсерасійскі з’езд бежанцаў з Беларусі. Удзельнічала 227 дэлегатаў.

95 – у жніўні 1923 г. у Віцебску на базе Народнай мастацкай школы, Віцебскіх мастацкіх майстэрняў і Віцебскага мастацка-практычнага інстытута заснаваўся Мастацкі Тэхнікум.

95 – 29.08.1923 г. у в. Бандары на Беласточчыне нар. Уладзімір Казьбярук, літаратуразнавец, пэдагог. З 1945 г. жыў у Беларусі. Дасьледваў беларуска-польскія літаратурныя сувязі, творчасьць Я. Коласа, дзейнасьць К. Каліноўскага, „белавежцаў”. Памёр 4.04.2016 г.

90 – у ліпені 1928 г. у Ленінградзе пачала стварацца кінастудыя „Савецкая Беларусь”.

85 – 26.07.1933 г. у Косаве памёр ксёндз Францішак Грынкевіч, родам з Новага Двара нa Сакольшчыне, заснавальнік Гродзенскага гуртка беларускай моладзі (нар. 5.10.1884 г.). Закончыў гімназыю ў Гародні, у  1901-1905 гг. вучыўся ў Віленскай духоўнай каталіцкай сэмінарыі, у  1905-1907 гг. у Мітрапалітальнай духоўнай каталіцкай акaдэміі ў Пецярбурзе, у  1907-1909 гг. – у Інсбруку і ў Мюнхене. Высьвячаны як сьвятар у 1907 г. У 1909 г. стаў законавучыцелем у гарадзенскай гімназыі, быў пробашчам пры кляштары брыгідак у Гародні. У1909-1912  гг. арганізаваў і ўзначальваў Гродзенскі гурток беларускай моладзі. Супрацоўнічаў з беларускай каталіцкай газэтай „Biearus” (1913-1915). Пасьля І сусьветнай вайны адышоў ад дзейнасьці ў беларускім руху. Пахаваны на старых каталіцкіх могілках у Гародні. Пасьля сьмерці яго імем была названая адна з вуліц у Гародні.

85 – 26.08.1933 г. Савет Народных Камісараў БССР прыняў пастанову „Аб зменах і спрашчэнні беларускага правапісу”, на аснове якой адыходзілася ад „тарашкевіцы”.

80 – 6.08.1938 г. у Менску нар. Ігар Лучанок, вядомы беларускі кампазітар.

80 – 20.08.1938 г. у Сьвярдлоўску (зараз Екацерынбург) расстраляны Уладзімір Пракулевіч, беларускі палітычны дзеяч (нар. 2.12.1887 г. у Красналуках каля Чашнікаў). Закончыў Маскоўскі ўнівэрсытэт (1912), з 1914 г. працаваў у Мінскім акруговым судзе. Быў адным з кіраўнікоў Слуцкага Паўстаньня 1920 г. З 1923 г. сакратар ураду БНР у Празе. У 1926 г. пераехаў у БССР, дзе працаваў на дзяржаўнай пасадзе. У 1930 г. арыштаваны і сасланы на 5 гадоў у Сьвярдлоўск. У 1938 г. арыштаваны паўторна. Месца пахаваньня расстраляных у Екацерынбургу знаходзіцца на 12 кіламетры Маскоўскага тракту (аўтадарога Екацерынбург-Масква) – зараз там мемарыяльны комплекс.

75 – 5.07.1943 г. у Мінску падчас выбуху міны загінуў Іван Кушнер, праваслаўны сьвятар, адзін з удзельнікаў Усебеларускага Царкоўнага Сабору (30.08.-2.09.1942 г.) у Мінску, на якім абвешчана была аўтакефалія Беларускай Праваслаўнай Царквы. Нарадзіўся ў 1908 г. у Лужках на Глыбоччыне, у1930 г. закончыў Віленскую Духоўную Праваслаўную Сэмінарыю, у 1935 – абараніў магістэрскую працу на багаслоўскім факультэце Варшаўскага Унівэрсытэту. З 1934 г. быў настаяцелем праваслаўнага прыхода ў Ятвеску на Гродзеншчыне, з 1941 г. у Мінску ў Аляксандра-Неўскай царкве на Вайсковых могілках.

75 – 19.07.1943 г. у Ніжне-Амурскім ГУЛАГу загінуў Сяргей Дарожны (сапр. Серада, нар. 25.02.1909 г. у Слоніме), паэт, друкаваўся з 1925 г., выйшла некалькі зборнікаў паэзіі ды перакладаў.

75 – 1.08.1943 г. у Парыжы памёр Хаім Суцін, мастак, прадстаўнік экспрэсіянізму (нар. 13.01.1893 г. у Сьмілавічах). У 1907 г. вучыўся ў Мінску, у 1910 г. – у Вільні, у 1913 – 1916 гг. у майстэрні Кармона ў Парыжы. Жыў у Францыі, пісаў партрэты, нацюрморты, пэйзажы: „Кухарка”, „Жанчына ў чырвоным”, „Старая акторка”, „Пасьля навальніцы”, „Мацярынства”.

75 –19.08.1943 г. у лагеры на Поўначы памёр Іосіф Воўк-Левановіч, беларускі мовазнавец (нар. 6.11.1891 г. на хутары Лявонаўка каля Асіповіч). У 1923 г. закончыў Петраградзкі ўнівэрсытэт, з 1924 г. працаваў у БДУ, з 1927 г. быў навуковым сакратаром Камісіі па ўкладаньню гістарычнага слоўніка беларускай мовы Інбелкульта. У 1930 г. вымушаны выехаць у Саратаў, дзе працаваў ва ўнівэрсытэце і пэдінстытуце, з 1934 г. – у Арэнбургскім пэдінстытуце. 17.09.1937 г. беспадстаўна арыштаваны і асуджаны. Аўтар шматлікіх прац па гісторыі і дыялекталёгіі беларускай мовы, м.ін. „Лекцыяў па гісторыі беларускай мовы. Уступ і фанэтыка” (1927).

60 – 9.08.1958 г. заснаваны ў Гродне Мэдыцынскі Інстытут.

60 – 14.08.1958 г. у Чыкага (ЗША) памёр Эдзюк Будзька, беларускі паэт і дзеяч (нар. 22.03.1882 г. у Будславе), з 1906 г. друкаваўся ў „Нашай Ніве”. Быў дэлегатам І Усебеларускага Зьезду ў 1917 г. і арганізатарам беларускай гімназіі ў Будславе ў 1918 г. Пасьля ІІ сусьветнай вайны жыў у Нямеччыне і ЗША.

30 – 21-24.07.1988 г. у Віцебску адбыўся І усесаюзны фэстываль польскай песьні.

30 – у жніўні 1988 г. у Гродзенскай вобласьці заснавалася Польскае Культурна-Асьветнае Таварыства імя Адама Міцкевіча.

30 – 15.08.1988 г. у Лембарку на Памор’і памёр Мікола Дварэцкі (літаратурны псэўданім Мікола Базылюк), беларускі паэт і дзеяч. Нарадзіўся 6.09.1903 г. у Іказьні на Браслаўшчыне, у міжваенны час дзейнічаў там у беларускім нацыянальным руху – быў старшынёй гуртка Беларускага Інстытуту Гаспадаркі і Культуры ў Іказьні, старшынёй праваслаўнай фракцыі Беларускай Хрысьціянскай Дэмакратыі. Пасьля ІІ сусьветнай вайны жыў ў Польшчы на Памор’і – у Лашцы, Штутаве, Руміі, Лембарку. Пісаў вершы на беларускай мове, якія публікаваў у „Ніве”. У 2005 г. стараньнямі яго сына – Юрыя Дварэцкага ў Гданьску выдадзены зборнік яго вершаў “Там і тут”.

30 – 22.08.1988 г. у Мінску памёр Віталь Вольскі (нар. 5.09.1901 г. у Пецярбурзе), беларускі пісьменьнік. Друкаваўся з 1926 г., аўтар п’ес: „Цудоўная дудка” (1939), „Дзед і жораў” (1940), „Несьцерка” (1941), „Машэка” (1946).

25 – 8-10.07.1993 г. у Мінску адбыўся І З’езд Беларусаў Сьвету. Удзельнічала ў ім 996 дэлегатаў з розных краінаў.

Апрацавалі
Лена Глагоўская і Вячаслаў Харужы