Гэтай вясной неяк незаўважна мінула вось 35 гадоў з выхаду першага нумару „Часопіса”. Мы як рэдакцыя не ў сіле спраўляць юбілеі, але нават у буйных выданнях выйшла гэта ўжо з моды. Учора, праўда, сваё 40-годдзе ўрачыста адзначаў „Przegląd Prawosławny”. Яго выдавец – Фонд Князя Канстанціна Астрожскага атрымаў на гэта грошы (10 тыс. зл.) з бюджэту горада Беластока. Урачыстасці прайшлі ў Беластоцкім лялечным тэатры, а пасля ў Цэнтры праваслаўнай культуры адбылася вячэра для ўдзельнікаў. Я быў таксама запрошаны, аднак іншыя справы не дазволілі мне там быць. Тым не менш віншую сяброў з „Przeglądu” з юбілеем і жадаю іх праваслаўнаму выданню існаваць чарговыя гады ў на жаль штораз больш неспрыяльных умовах, якія наш беларускі штомесячнік яшчэ мацней кранаюць.
Але калі вяртаюся цяпер думкамі да першага нумару „Часопіса”, уяўляю сабе, як шмат адбылося з таго часу, калі ён пабачыў свет. А было гэта ў красавіку 1990 г., пад Вялікдзень. З сябрамі выпусцілі мы першы – сігнальны – нумар, які яшчэ праходзіў праз камуністычную цэнзуру, якая тады ўжо канала. Нумар той з выдавецкага боку быў даволі сярмяжны, але ў тэкстах адчуваўся свежы подых энергіі. У нас сапраўды было тады шмат тэм для артыкулаў і думак наконт развіцця выдання, што ў значнай меры нам і ўдалося. Але мы і не думалі, што заснавалі выданне, якое ператрывае ажно трыццаць пяць гадоў. Разлічвалі, што наша выдавецкая прыгода скончыцца ўсяго на некалькіх нумарах. А тое, што я стану галоўным рэдактарам і буду ім звыш трыццаці гадоў, мне нават не снілася. Наогул „Часопіс” гэта проста феномен, гледзячы на ўвесь час сціплыя фінансавыя ўмовы і ўслед здаўна практычна бясштатны кшталт рэдакцыі. Не ведаю іншага такога выдання, якое змагло б існаваць такім чынам.
Мне як рэдактара ўвесь час найбольш непакоіць паступовы спад чытання прэсы. На пачатку выпускалі мы ў некалькі больш паасобнікаў чымсьці цяпер. І хаця гэта агульная з’ява, мы яшчэ не здаёмся. Увесь час маем кола верных чытачоў, якое, вядома, меншае, але не так зноў і рэзка. Вакол „Часопіса” згуртавалася шмат аўтараў, паяўляюцца таксама новыя. Ужо сёмы год маем прыстойны сайт у Інтэрнэце, яшчэ старонку ў Фейсбуку з 1,6 тыс. падпісчыкаў. Аднак з увагі на ўсё-такі элітны і вузкі характар выдання ў сучасным свеце цяжэй і цяжэй дайсці нам да чытачоў. Таму з сябрамі з рэдакцыі нядаўна грунтоўна мы абмяркоўвалі чарговы ўжо раз, што рабіць, каб праіснаваць. Асабліва каб не загінуць ў космасе Інтэрнэту. На шчасце ўжо некалькі гадоў маем супрацоўніка, які ёсць спецыялістам у гэтай галіне. Ягор з’ехаў з Беларусі і жыве цяпер у Польшчы. На маю просьбу яшчэ больш заангажаваўся, каб нам цяпер дапамагчы. Між іншым запусціў стужку з артыкуламі з „Часопіса” яшчэ ў Тэлеграм-канале (https://t.me/czasopis). Паколькі гэта самы папулярны камунікатар для людзей з Беларусі, як у нас Фейсбук, такім шляхам паспрабуем шырэй дайсці да беларускай дыяспары ў Польшчы і ў свеце.
Ягор слушна заўважыў, што тэксты на сайце павінны быць свежыя, а яшчэ лепш анансаваныя. Бо пасты ў нас з папяровай версіі, якія выходзяць са спазненнем 1-2 месяцаў. Я, вядома, растлумачыў, што ў нас сціплыя ўмовы – няма за што і няма каму Czasopis.pl рабіць больш дынамічна і на бягуча ставіць там матэрыялы. Але навіны гэта не ўсё, бо 70 прац. зместу – публіцыстыка, рэпартажы і артыкулы, якія актуальныя ўвесь час, нават пасля многіх гадоў. А калі гаварыць пра навіны, то такой пастаяннай, змястоўнай і ўпарадкаванай штомесячнай хронікі бягучага жыцця беларускай меншасці і беларусаў у Беларусі і ў свеце нідзе больш няма. Таму яна мае сэнс найперш дакументальны для пазнейшых інтэрнэт-пошукаў. На гэтай аснове адзін даследчык напісаў нават прафесарскую дысертацыю.
Ужо амаль дзесяць гадоў таму задумоўваліся мы, ці не выдаваць „Часопіса” ў такой віртуальнай версіі, як робяць тое інфармацыйныя сайты. Цалкам ліквідуючы прытым папяровы фармат. Дзякаваць Богу, што канчаткова на гэта мы не пайшлі. Інакш чакала б нас поўная катастрофа.
Таму будзем захоўваць выпрацаваны гадамі інтэлектуальна-публіцыстычны характар выдання – паралельна на паперы і ў Інтэрнэце – а не мяняць яго ў інфармацыйна-бягучы. Бо гэта без сэнсу. Па-першае абазначала б катаржную кругласутачную працу. Па-другое няма і не будзе ў нас на гэта грошай, не дасць іх ніякі спонсар. Нават каб нейкім цудам удалося б прыдбаць на гэта фінансы, то і так наўрад ці знайшлі б мы асобу ці дзве, якія змаглі б выконваць такую працу. Па-трэцяе няма запатрабавання, бо наогул рэзка падае цяпер зацікаўленасць людзей усякімі інфармацыйнымі інтэрнэт-парталамі. А беларускія ў яшчэ большым крызісе чым іншыя і нават не таму, што донары не працягваюць іх фінансаваць.
Прыкладаў ёсць шмат. Усе тыя парталы дзейнічаюць у замежжы за еўрапейскія ці амерыканскія грошы, якіх менш і менш. Часта ў іх амаль няма чытацкай аўдыторыі. Дарэчы, супрацоўнікам і аўтарам, што даюць туды матэрыялы, на гэтым асабліва і не залежыць. Толькі, каб мець заробак. На гэтым фоне наша пазіцыя яшчэ не такая дрэнная. Мы прынамсі шукаем выхаду і новых развязак.
На ўсіх гэтых парталах ёсць стужка з навінамі, нават на трох-чатырох мовах (пераклад там папраўдзе аўтаматычны). На жаль гэта ўсё мёртвае, ну і на даволі нізкім аўтарскім, рэдактарскім ды інтэлектуальным узроўнях. Тыя, якія рыхтуюць матэрыялы, працуюць як у нейкай фабрыцы. Прытым гэта цяжкая праца і за мізэрныя грошы. У мяне ёсць сябра, які калісь год часу так працаваў, па 8-10 гадзін у дзень пішучы ці рэдагуючы інфармацыі. Адышоў не толькі таму, што надта сябе эксплуатаваў і мала пры тым зарабляў, але зразумеў, што ўсё гэта ў пустое, ніхто не чытае. Таму я такой памылкі дапусціць не магу.
Вядома, што нам будзе цяжэй і цяжэй. Але думаю, што яшчэ 2-3 гады павінны вытрымаць. На працягу гэтага часу трэба будзе на базе „Часопіса” выпрацаваць пэўна новы медыйны праект для беларусаў на Падляшшы і ў Польшчы і тых, каму блізкая нашая культура, спадчына і беларускае жыццё ці беларуска-польскія сувязі. Уступную канцэпцыю ўжо маю. Яна ўключае і віртуальную прастору, а нават гэта вядома будзе прыярытэт. Але такая ініцыятыва павінна быць шырэйшай, выпрацаванай з удзелам таксама іншых нашых арганізацый.
Усё-такі нашае выданне, хаця яно меншаснае і нішавае, але незвычайнае і надта каштоўнае не толькі нам тутэйшым адвечным на Падляшшы беларусам. Яно проста элітнае, і такім быць павінна. А я як рэдактар паспрабую яшчэ раз сябе і аўтараў мабілізаваць, каб пісаць артыкулы, якія будуць выклікаць як мага большы чытацкі рэзананс.
Юрка Хмялеўскі, Галоўны рэдактар
