Часта лаўлю сябе на тым, што пішучы не хапае мне слоў, каб выказаць свае думкі ці проста пра нешта расказаць. Заўсёды старуюся пісаць канкрэтна – нават на польскай мове nie owijając w bawełnę. Хтосьці ўжо даўно мне сказаў, што мая пальшчызна завельмі правільная. Калі доўгія гады рэдагаваў я штомесячнікі ў Гарадку, Крынках ці Міхалове, прысыланыя супрацоўнікамі і чытачамі тэксты былі надта нізкага моўнага ўзроўню. Не кажу тут пра граматыку ці арфаграфію, бо прыходзілася выпраўляць кучу такіх памылак.
Асабліва непрымальнай ёсць для мяне афіцыйная сухая мова ў выказваннях палітыкаў і чыноўнікаў. Шмат разоў прыходзілася мне публікаваць інтэрв’ю з пасламі, вайтамі, раднымі, дырэктарамі розных устаноў. Заўсёды як маглі пазбягалі яны канкрэтнай рыторыкі і выказваліся на штучнай чыноўніцкай мове, намагаючыся вартасцяваць сваю працу пералічваючы напрыклад рад гмінных інвестыцыяў як быццам толькі свае заслугі. Я адразу заўважыў, што такі пераказ да людзей не трапляе, рэдка хто гэта чытае.
Не магу ўжо глядзець, слухаць і чытаць палітыкаў, якія безупынна biją pianę і найчасцей нічога з гэтага не атрымоўваецца. Не толькі я, бо вядзе гэта да таго, што людзі перасталі наогул глядзець тэлевізар, дзе безупынна выступаюць gadające głowy і звяртаць на іх увагу ў іншых інфармацыйных прасторах.
Цалкам іншы стыль прэзентуе Лукашэнка. Ён выступае публічна амаль кожны дзень і часта гаворыць па-вулічнаму, не заўсёды нават культурна. І таму трапляе да масаў, што дазваляе яму неаднойчы хлусіць і маніпуляваць грамадскай думкай. На гэтым перадусім трымаецца яго дыктатура. Але на шчасце часы не спрыяюць ужо народным трыбунам, бо зашмат ёсць плашчадкаў, манаполь на інфармацыю ўжо немагчымы нават у аўтарытарнай Беларусі.
Ужо даўно людзі сталі пераконваць мяне, каб публікаваныя мною тэксты былі больш простымі, менш інтэлігенцкія. Інфармацыя і публіцыстыка гэта ж не кніжная літаратура – звярталі, здвавалася б, слушную ўвагу. Гаварылі, што любяць, калі аўтар мае лёгкае пяро, бо газеты для звычайнага народу, а не для інтэлектуалаў. Гэта абсалютная праўда і я заўсёды стараўся рэдагаваць іх пад чытача, каб былі яму зразумелыя і цікавыя. Ніколі не мог аднак сабе дазволіць, каб панізіцца да вулічнага ўзроўню, а ў след за тым да прыблізна такога ж стылю, які, на жаль, стаў дамінаваць усюды ў прэсе, не ўспамінаючы пра пісанне jak leci ў Інэрнэце і інфантыльныя так у форме, як і ў змесце допісы ў Фейсбуку. Сакрат Яновіч вельмі перажываў, што культура друкаванага слова ўпала так нізка. А з гэтым горш і горш…
Цікава, што чытачы не звяртаюць на гэта асаблівай увагі. Часам прыходзіцца адрэдагаваць мне чыесьці тэксты – не мяняючы зместу – да такой ступені, што атрымоўваецца па сутнасці новы варыянт. Як ні дзіўна, аўтары чытаючы пасля ў друку рэдка калі гэта сабе ўсведамляюць. Проста не заўважаюць, быццам яны самі так правільна і культурна напісалі. Праўда, часам хтосьці маю працу дацаняе і падзякуе, што яго артыкул я вынес на вышэйшы ўзровень і лепш сфармуляваў у ім думкі і інфармацыі. Але бывае, што хтосьці за гэта нават пакрыўдзіцца, маючы да мяне прэтэнзіі і даказвае, што арыгінал, які даслаў, быў лепшы і не патрабаваў аніякай рэдакцыі. Ён і чуць не хацеў, што былі ў ім стылістычныя і граматычныя памылкі, не верыў нават слоўнікам.
Імкненне да канкрэтызавання думак і іх моўнага запісу на адпаведным узроўні спачатку тлумачыў я сваёй інжынерскай адукацыяй. У тэхніцы нямаш месца на такую свабоду, як у свеце пісанага слова. Інжынеру нельга дазволіць сабе на слабы ўзровень працы, бо можа скончыцца гэта катастрофай.
З часам я зразумеў, што справа ў чым іншым. Я проста надзвычай адчувальны на паўсюдную цяпер абыякавасць пісаніны. Зашчапіў ува мне гэта Сакрат Яновіч і іншыя аўтары, якія старанна дабіраючы слова і сказы засяроджваліся не толькі на змесце, але і прыгожасці яго чытання, будуючы нейкі настрой, глыбейшую атмасферу.
Журналістыка і публіцыстыка гэта, вядома, не кніжная літаратура. Пішучы аднак артыкулы стварыў я свой небанальны стыль, стараючыся пераймаць найлепшыя ўзоры і прыклады, а не паддавацца масавым трэндам.
Але, як напісаў гэта напачатку, часта не хапае мне проста слоў. Па-польску не ўмею на жаль пісаць так прыгожа як, скажам, незабыўны Ян Леанчук са сваёй смакавітай пальшчызнай. Польская мова стала цяпер надта ўбогая і штучная. Наша натуральная беларуская мова таксама ўжо даўно памерла. Асабліва цяжка пісаць мне па-просту. Прыходзіцца прымяняць паланізмы і русізмы, бо сваіх адпаведнікаў да сучасных слоў не знаходжу, а шмат іншых, на жаль, проста ўжо не помню. Бачу, што такую ж праблему маюць таксама аўтары, якія пішуць па-свойму, па-падляску.
Ашарашае мяне беларуская мова ў Беларусі. Яна нам на Беласточчыне чужая, але і ў нас распаўсюджваецца, забруджваючы падляшскі беларускі этнас. Пад уплывам, вядома, прыезджых беларусаў (напрыклад у эфіры Радыё Рацыя ці на Белсаце, дзе дамінуюць), якія не толькі размаўляюць з іншым акцэнтам (хаця пераважна гавораць па-руску), але прымяняюць новыя дзіўныя словы. Вось падборка з Фейсбуку:
…уважліва пачытайце гэтыя докі і супастаўце даты…
…месца вячэрняга/начнога вайбу…
…на ствале старога дрэва…
…геніяльны вакаліст, але без пантоў…
…у прадукцыі прапагандыстаў усё больш зьяўляецца наратыву…
…пасьпеў агаломшыць родны Полацак рок–гуртом…
…„трыўмфальную арку” збацалі, амаль за мільён…
…гэта ж трэш…
…галасавалка за варыянты…
…я папсова скажу…
…зрабiся фалiянтам…
…не дужа шарыў у нэймінгу раёнаў…
…шчымліва, кайфова, там можна напіцца ўсмерць…
Сапраўды застаецца толькі напіцца, бо гэтага слэнгу без паўлітра не разберёшь.
Вядома, што ніякая мова не стаіць на месцы. У беларускай таксама неабходныя новыя словы ў сучасным ужытку. Некаторыя, што цяпер паяўляюцца, нават даволі прыгожыя. Як падабайка для названня лайкаў у Інтэрнэце.
Не думаў я, што наш невялікі часопіс у сённяшнім інфармацыйна-публіцыстычным космасе ў змозе шырэй прабіцца да чытача. Тымчасам увесь час атрымоўваю імэйлы з адгалоскамі. Найчасцей пасля публікацыі артыкулаў на нашым сайце Czasopis.pl са спасылкамі таксама ў Фейсбуку. Неаднойчы яшчэ з даўніх нумароў, на якія натрапляюць – пераважна выпадкова – зацікаўленыя асобы.
Нядаўна даў я вялікае інтэрв’ю пра Вершалін маладому аўтару з Варшавы да яго кніжкі пра дзесяць незвычайных месцаў у Польшчы, якая выйдзе ўжо восенню. Гэта водгук на мой аповед пра „прарока” Ільлю. Дамоўлены ўжо на чарговыя сустрэчы па між іншым гэтай тэме.
Юрка Хмялеўскі
