Czasopis №392 Ліпень-Жнівень 2025

Календарыюм / Kalendarium

Сёньня

• (172) – 1.09.1853 г. у Варшаве нар. Міхал Федароўскі (пам. тамжа 10.06.1923 г.), фальклярыст, этнограф, археоляг. У 1877 г. пераехаў у Пружанскі павет, дзе пражыў амаль 30 гадоў. Сабраў каля паўтары тысячы беларускіх песенных і танцавальных мэлёдый, каля 10 тысяч прыказак, сотні казак, загадак і іншых твораў, зьмешчаных у васьмітомным выданьні „Люд беларускі” (1887-1905). Значную частку іх запісаў на Сакольшчыне, Янаўшчыне, Дуброўшчыне, вакол Беластока, Нараўкі. Пахаваны на могілках Павонзкі ў Варшаве.
• (125) – 1.09.1900 г. у Рудкове на Меншчыне нар. Сымон Баранавых (Баранаў), празаік. Дэбютаваў у 1927 г. У 1936 г. быў арыштаваны і асуджаны на 10 год зняволеньня, загінуў 10.11.1942 г. у ГУЛАГу на Калыме. Аўтар зборніка апавяданьняў „Злосьць” (1930), аповесьцяў „Чужая зямля”, „Межы” (1930), „Пастка” (1935), „Новая дарога” (1936), рамана „Калі ўзыходзіла сонца” (1957). Рэабілітаваны ў 1954 г.
• (112) – 1.09.1913 г. у в. Мокрае Клімавіцкага р-на нар. Масей Сяднёў, беларускі пісьменнік. Вучыўся ў Мсьціслаўскім пэдагагічным тэхнікуме (1930-1932) і Мінскім пэдагагічным інстытуце (1933-1936). У 1936 г. рэпрэсаваны. У 1943 г. апынуўся ў Беластоку, супрацоўнічаў з газэтай „Новая Дарога”, сябраваў з Хведарам Ільляшэвічам. З 1944 г. на эміграцыі, спярша ў Нямеччыне, а з 1950 г. у ЗША (Глен-Коў), дзе памёр 5.02.2001 г.  Напісаў раманы „Раман Корзюк” (1985), „І той дзень надыйшоў” (1987), зборнік вершаў „Патушаныя зоры” (1992), успаміны „Масеева кніга” (1995).
• (110) – 1.09.1915 г. у Мокрым на Магілёўшчыне нар. Масей Сяднёў, беларускі эміграцыйны пісьменнік; у час ІІ сусьветнай вайны з 1943 г. у Беластоку, пасьля вайны на эміграцыі ў ЗША, дзе памёр 5.02.2001 г.
• (87) – 1.09.1938 г. расстраляны кс. Адам Пучкар-Хмялеўскі (нар. 24.12.1891 г. у Івянцы). Пасьвячоны ў сьвятары ў 1916 г. Служыў у Савецкай Беларусі, м. інш. быў пробашчам Мінскага катэдральнага касьцёла з 1929 г. Быў прыхільнікам беларусізацыі касьцёла. Арыштаваны ў 1933 г. і сасланы на Салаўкі. 
• (86) – 1.09.1939 г. загінуў Язэп Горыд, мастак. Нар. 27.07.1896 г. уАдэсе, вучыўся на Мастацкім факультэце Віленскага Унівэрсытэта (1923 – 1928). Вучыўся таксама ў Парыжы, дзе меў выстаўкі (1925, 1928, 1930). Ілюстраваў сатырычны часопіс „Маланка”, афармляў кнігі М. Багдановіча „Вянок” (ІІ выданьне), М. Васілька „Шум баравы”, М. Танка „Журавінавы цвет”, Р. Шырмы „Беларускія народныя песні”, падручнікі.
• (86) – 1.09.1939 г. пачалася ІІ сусветная вайна. 17.09.1939 г. савецкія войскі перайшлі савецка-польскую мяжу. 28 верасьня 1939 г. быў падпісаны савецка-нямецкі дагавор аб дружбе і супрацоўніцтве, у якім між іншым гэтыя дзьве дяржавы дамовіліся адносна новай дзяржаўная мяжы. Беласточчына апынулася ў межах СССР, Віленшчына з Вільняй (10.10.1939 г.) была пераказана савецкім бокам летувіскай дзяржаве.
• (81) – 1.09.1944 г. пачалі працаваць Беларускія гімназіі ў Бельску і Гайнаўцы, Беларуска-Руская ў Беластоку і беларускія пачатковыя школы ва ўсёй усходняй Беласточчыне. З 1945 г. школы гэтыя былі ліквідаваныя адміністрацыйнымі ўладамі. У 1947 г. не дзейнічала ніводная беларуская школа ды іншая культурная ўстанова.
• (76) – 1.09.1949 г. рашэньнем Сакратарыята КЦ ПАРП (KC PZPR) пачалася адбудова школьніцтва на беларускай мове на тэрыторыі Беласточчыны.
• (53) – 1.09.1972 г. асьветныя ўлады Польскай Народнай Рэспублікі ліквідавалі 9 апошніх беларускіх школаў (зь беларускай мовай навучаньня) у Бельскім і Гайнаўскім паветах. Сталася так па просьбе Галоўнага Праўленьня Беларускага Грамадзка-Культурнага Таварыства, якую падпісалі старшыня арганізацыі Міхась Хмялеўскі і сакратар Янка Зенюк.
• (29) – 1.09.1996 г. перастала вяшчаць у Менску адзіная незалежная, беларускамоўная радыёстанцыя ў Беларусі „Радыё 101,2”.